|
Alfavit, Ifoda, Til, Terminal, Garmmatikalar
|
| bet | 2/4 | | Sana | 15.06.2024 | | Hajmi | 32,62 Kb. | | #263881 |
Bog'liq Rashidov boysari mashinaliAlfavit, Ifoda, Til, Terminal, Garmmatikalar.
1. Alifbo: Rasmiy grammatika kontekstida alifbo - bu tilda qatorlar yoki so'zlarni hosil qilish uchun ishlatiladigan chekli belgilar yoki belgilar to'plami. Alifbodagi belgilar odatda iboralar va jumlalarni qurish uchun qurilish bloklari hisoblanadi.
2. Ifoda: Ifoda - rasmiy grammatika bilan belgilangan muayyan qoidalarga amal qiladigan alifbodagi belgilar ketma-ketligi. Ifodalar tildagi turli tuzilmalar yoki naqshlarni, masalan, matematik formulalar, dasturlash kodi yoki lingvistik jumlalarni ifodalashi mumkin.
3. Til: Rasmiy grammatika kontekstida til grammatika tomonidan yaratilgan qatorlar yoki iboralar to'plamidir. Grammatika qoidalariga va alifbodagi belgilarga qarab til chekli yoki cheksiz bo'lishi mumkin.
4. Terminal: Terminallar rasmiy grammatika alifbosidagi belgilar bo'lib, ularni keyinchalik kichikroq belgilarga ajratib bo'lmaydi. Terminallar grammatika tomonidan belgilangan tilda satrlar yoki ifodalarni shakllantirish uchun ishlatiladigan asosiy birliklardir.
5. Terminal bo'lmagan: Terminal bo'lmaganlar - rasmiy grammatika alifbosidagi belgilar bo'lib, ular grammatika qoidalariga muvofiq yanada kengaytirilishi yoki boshqa belgilar bilan almashtirilishi mumkin. Noterminallar aniqlanayotgan tildagi tuzilmalar yoki naqshlarni ifodalash uchun ishlatiladi.
Ushbu tushunchalar rasmiy grammatikani o'rganishda asosiy bo'lib, rasmiy qoidalar va tuzilmalar yordamida tillar qanday belgilanishi va yaratilishini tushunish uchun muhimdir.
Rasmiy grammatikada iboralar til ichidagi tuzilmalarni ifodalash uchun ishlatiladi. Frazalar gap ichida ma’no birligini tashkil etuvchi so‘zlar yoki belgilar ketma-ketligidir. Ular tilning sintaksisi va tuzilishini aniqlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Rasmiy grammatikada tuzilmalarni ifodalash uchun iboralar qanday ishlatiladi:
1. Ibraza tuzilishi qoidalari: Rasmiy grammatikada so‘z yoki boshqa iboralar kabi kichikroq birliklardan har xil turdagi iboralarni qanday yasash mumkinligini aniqlash uchun frazema tuzilishi qoidalari qo‘llaniladi. Bu qoidalar jumlaning ierarxik tuzilishini aniqlab, jumlalarni qanday qilib kattaroq tuzilmalarni shakllantirish mumkinligini aniqlaydi.
2. Sintaktik turkumlar: iboralar ko‘pincha ot so‘z birikmalari (NP), fe’l so‘z birikmalari (VP), bosh gaplar (PP) kabi o‘ziga xos sintaktik toifalar bilan bog‘lanadi. Har bir sintaktik kategoriyaning o‘ziga xos qoidalari bor. bu tur gap ichida tuzilgan va birikkan.
3. Daraxt diagrammasi: iboralar ko'pincha rasmiy grammatikada daraxt diagrammasi yordamida vizual tarzda ifodalanadi. Bu diagrammalar gapdagi turli iboralar orasidagi ierarxik munosabatlarni ko‘rsatadi, ildiz tugun butun gapni, shoxlar esa tashkil etuvchi so‘z birikmalarini ifodalaydi.
4. Frazalar darajasini tahlil qilish: Gapni tarkibiy so‘z birikmalariga bo‘lish orqali tilshunoslar va grammatikachilar gapning sintaktik tuzilishini tahlil qilib, turli elementlar o‘rtasidagi munosabatlarni aniqlashlari mumkin. Bu gapdagi iboralarni joylashtirish orqali qanday ma'no berilishini tushunishga yordam beradi.
Kishilik taraqqiyotining har bir davrida fan-texnika yangiliklari muhim ahamiyat kasb etib kelgan. Insoniyat uchinchi ming yillikka, axborot asriga qadam qo‘ydi. Inson uchun ma’lumot olish zaruriyatgaaylandi. A xborot-m a’lumotoltindan ham qimmatroq deb topildi. Axborotni topish, saqlash, qayta ishlash va boshqalarga yetkazishning qulay usullariga bo‘lgan ehtiyoj kun sayin ortib bormoqda. Bu esa XX asming buyuk kashfiyoti bo'lgan kompyuter va kompyuter texnologiyalari sohasi uchun muhim vazifalami belgilab berdi. Kompyuter texnologiyalari xalq xo'jaligi, sport, san’at, tibbiyot, umuman, ijtimoiy hayotning barcha tarmoqlariga kirib keldi. Fan yo‘nalishlarini kompyuterlashtirish ilmning asosiy shartlaridan bo‘lgan obyektivlik va aniqlikka amal qilish asosida tez rivojlana boshladi va barcha sohalarda yutuqlarga erishildi.
Kompyuter Iingvistikasi tabiiy tilning kompyuter imkoniyatlari asosida reallashadigan ko£rinishidir. Sotsiolingvistika, psixolingvistika, pragmalingvistika, kognitiv lingvistika tilshunoslik sohalari bo‘lgani kabi kompyuter Iingvistikasi ham tilshunoslikning yangi yo‘nalishidir. Kompyuter Iingvistikasi — informatsion texnologiyalar sohasi bilan chambarchas bog‘liq yangi yo‘nalish hisoblanadi. Keyingi yillarda yaratilgan dasturlar - qidiruv mashinasi, dialog tizimi, axborot boshqamvini avtomatlashtirish, matnlami avtomatik tahrirlashni takomillashtirish til, til tizimi imkoniyatlaridan maqsadga muvofiq foydalanishni talab qiladi. Kompyuter lingvistikasining asosiy o ‘rganish doirasini aynan ijtimoiy taraqqiyot asosidagi ehtiyoj - mashina tushuna oladigan va qayta ishlashi mumkin bo‘lgan tabiiy til modelini yaratish tashkil etadi.
Umuman olganda, iboralar til ichidagi tuzilmalar va munosabatlarni ifodalashning tizimli usulini ta'minlab, rasmiy grammatikada hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ular grammatika tizimining qoidalari va cheklovlariga muvofiq gaplarni tahlil qilish va yaratishda yordam beradi.
|
| |
