O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi n. H. Sagatov, V. R. Qodirov kon aerologiyasi

O‘ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS 
TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI
N. H. SAGATOV, V. R. QODIROV
KON AEROLOGIYASI
Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma
Toshkеnt – «ILM ZIYO» – 2015

УДК: 622.418(075.32)
KBK 26.233
C 16
Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi ilmiy-metodik 
birlashmalari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi Kengash 
tomonidan nashrga tavsiya etilgan.
O‘quv qo‘llanmada zamonaviy karyerlar aerologiyasining nazariy va amaliy 
masalalari, karyer atmosferasi, kon havosidagi zararli gazsimon aralashmalar, 
karyer atmosferasining ifloslanish manbalari, uni normallashtirish usullari, ish 
joylarida qulay mikroiqlimni yaratish, karyerlarda tabiiy havo almashinishining 
asosiy qonuniyatlari, karyerlarni shamollatish va uning asosiy qonuniyatlari, 
karyer atmosferasining tarkibi, nazorat qilish usullari va asboblari, ish joylarida 
me’yoriy mehnat sharoitlarini yaratish mavzulari bayon etilgan.
Taqrizchilar: S. S. FAZILOV – «AYON» ilmiy ishlab chiqarish birlash­
masining bosh direktori, t.f.n.;
 
A. S. ISMAILOV – ToshDTU dotsenti, t.f.n. 
ISBN 978­9943­16­257­0 
© N. H. Sagatov, V. R. Qodirov, 2015
© «ILM ZIYO» nashriyot uyi, 2015

3
SO‘ZBOSHI
Mustaqil O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishini har tomon­
lama tezlashtirish uchun, birinchi navbatda, mamlakatning 
butun xalq xo‘jaligini yanada yuksaltirishni ta’minlaydigan og‘ir 
sanoat tarmoqlarini rivojlantirish katta ahamiyatga egadir. Og‘ir 
sanoatning ana shunday tarmoqlaridan biri – konchilik sanoatidir.
Hozirgi vaqtda O‘zbekiston konchilik sanoati rivojlangan 
mamlakatlar qatoriga kiradi. Shu bilan bir qatorda O‘zbekiston 
zaminida hali sanoat ishlab chiqarishga jalb etilmagan juda katta 
va qimmatbaho mineral­xomashyo resurslari mavjud.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov ta’biri bilan 
aytganda «...O‘zbekiston zaminida mavjud bo‘lgan boyliklarga 
ega mamlakatlar jahon xaritasida ko‘p emas. Bu boyliklarning 
ko‘pchiligi hali ishga solinmagan. O‘zbekiston o‘z boyliklari bilan 
haqli ravishda faxrlanadi – bu yerda mashhur Mendeleyev davriy 
sistemasining deyarli barcha elementlari topilgan». [1]
Hozirgi vaqtda ishlab turgan va yaqin kelajakda ishga tushi­
riladigan konchilik korxonalari samaradorligini oshirishda yuqori 
unumdorlikka ega bo‘lgan innovatsion texnika va texnologiyalardan 
foydalanish bilan bir qatorda konlarni ochiq usulda qazib olishni 
rivojlantirish muhum rol o‘ynaydi. Chunki konlarni ochiq usulda 
qazib olish texnikaviy, iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan istiqbolli 
hisob lanadi. Biroq karyerlarda ishlab chiqarish jarayonlari inten­
sivligi va karyer chuqurlashish tezligining oshishi natijasida 
ish joylarida normal aerologik sharoitlarni yaratish muammosi 
yanada keskinlashmoqda. Bu muammoni hal qilish uchun ko‘p 
sonli ilmiy­tadqiqot va loyiha­konstruktorlik ishlarini quyidagi 
yo‘nalishlarda olib borilmoqda: karyerlarni sun’iy shamollatish 
vositalarini yaratish; karyerlarni tabiiy va sun’iy shamollatishda 

4
havo harakati nazariyasini o‘rganish; karyer atmosferasiga zararli 
moddalar ajralib chiqishining oldini olish va mashinalar kabinasida 
mehnatni muhofaza qilish qoidalari talablariga to‘la javob beradigan 
sharoitlarni ta’minlash. 
Bu masalalarni yechishda, birinchi navbatda, meteorologiya, 
aero mexanika va termodinamika kabi qator yondosh fanlar yutuq­
laridan foydalaniladi.
Karyer aerologiyasi turbomashinalar mexanikasidan, jumladan, 
aviatsiya dvigatellaridan foydalanib, karyerni shamollatish qurilma­
larini yaratish ishlariga bog‘liq.
Karyer aerologiyasining ahamiyati, birinchi navbatda, odam­
larning karyerda ishlashi uchun sog‘lom atmosfera sharoitining 
ta’min langanligi orqali ifodalanadi.
Shunga ko‘ra, karyer aerologiyasiga konchilikda mehnatni 
muhofaza qilish ishlarining bir tarmog‘i sifatida qaraladi. 
Keyingi yillarda konlarni ochiq usulda qazib olishda karyer 
aero logiyasining texnologik ahamiyati tobora oshib bormoqda. 
Chun ki karyer aerologiyasi texnologik jarayonlarga ta’sir ko‘rsa­
tishi bilan bir qatorda, ba’zi sharoitlarda konlarni ochiq usulda 
qazib olish imkoniyatlarini ham belgilab bermoqda. Mazkur o‘quv 
qo‘llanmada zamonaviy karyerlar aerologiyasining nazariy va ama­
liy masalalarining mazmun­mohiyati ifoda etilgan. Qo‘llan mada 
dastlab zararli moddalar hosil bo‘lish va ajralib chiqish joylarida 
ularga qarshi kurashish usullari, so‘ngra karyerlarni tabiiy shamol­
latish masalalari, oxirgi bo‘limlarida esa karyerlarni sun’iy shamol­
latishning mavjud usullari va vositalari yoritilgan. 
O‘quv qo‘llanmaning So‘zboshi va 1–5­bo‘limlari dotsent 
N. H. Sagatov, 6–8­bo‘limlari dotsent N. H. Sagatov va katta 
o‘qituvchi V. R. Qodirov hammuallifligida yozilgan.

5