12
– rivojlanish istiqbolini hisobga olgan holda ushbu assorti-
ment mahsulotlarini ishlab chiqish: estetik konsepsiyasi (shakl
kompozitsiyasi, material xarakteri, kolorit); texnik yechim
(kons truktiv yechim, jihozlarni tanlash va tayyorlab chiqarish
texnik davrini aniqlash).
Mahsulotning estetik konsepsiyasini
ishlab chiqish mahsu-
lot kompozitsion tuzilishini izlashdan boshlanadi.
Kompozitsiya (lotincha compositio – tuzish, birlashish) –
badiiy asar qismlarining ma’noli nisbati. Bu tushuncha amali-
yotda bir necha ma’noda qo‘llanadi. Kompozitsiya bu xalq
asari ning o‘zi (musiqali, abstrakt rassomchilik, bezakli amaliy
san’at va hokazo) hamda ijodiy faoliyat jarayoni bo‘lib,
uning
natijasida asar yaratiladi.
Aniq bir kostum kompozitsiyasi haqida gapirganda biz
kishi ning kostumda badiiy-timsoliy ifodaliligini ta’minlovchi
uning alohida hajmlari, detallari va elementlarining xarakteri,
tashkil etilish xususiyatlarini ko‘zda tutamiz.
Kishi timsoli ijtimoiy-iqtisodiy me’yorlar o‘zgarishi bilan
o‘zgaradi.
Rassom bu o‘zgarishlar tendensiyasini darhol sezib oladi va o‘z
san’ati vositalari orqali «yangi» kishini aks ettiradi.
Shu sa babli
kostum o‘z davri, uning estetik va ijtimoiy qiymatlari aksidir.
Rassom ishi murakkab kechadi. G‘oyalar va timsollar
emo tsional-intuitiv darajada tug‘ilib qog‘oz yoki maket ma-
terialida eskizlarda aks ettiriladi. Eskizlarni mantiqiy tahli-
li ulardan eng yaxshisini keyingi ishlanish uchun tanlab
olish imkonini beradi.
Bu ish kompozitsiyaning turli
vositalari bilan amalga os-
hiriladi: shakl va siluet xarakteriga ta’sir etuvchi shaklning
plastik ishlanishi; ma’lum xususiyatlar va faktura materialla-
rini tanlash; shaklning kalorik tashkil etilishi;
shaklning eng
muhim uchast kalarini ajratish.
Shunday qilib, maqsadga yo‘naltirilgan ijodiy faoliyat jara-
yonida ishlab chiqilgan shakl kompozitsiyasi bu faoliyat mah-
sulotidir va ma’lum xususiyatga ega bo‘ladi. Kompozitsiya sta-
tik yoki dinamik bo‘la oladi; elementlarning bir-biriga ma’lum
13
bog‘liqligi kompozitsion muvozanatga olib kelishi mumkin,
umumiy tuz i lishning qat’iy to‘g‘rilanishi va kostum element-
larini nozik ishlab chiqilishi uning shaklini uyg‘un yaxlitlik-
ka olib keladi. Eskizda tasviriy vositalarning ifodaliligi uning
emotsional qabul qili nishining asosiy shartidir.
Eskizni ifodalashning tasviriy vositalari – bu dog‘ chizig‘i
(rang yoki siyoh bilan, shtrix yoki faktura bilan qoplangan yuza).
Yo‘l, qanday materialda
tasvirlanishiga qarab, turlicha bo‘ladi:
yengil yupqa gazlamadan tayyorlangan mahsulotni mayin pero
chizig‘i bilan; sinuvchan kapron gazlamada – «notekis» sinuv-
chan chi ziq bilan; jun gazlamada yumshoq qalam orqali qalin
chiziq bilan, tukli gazlamada esa nam qog‘ozda
chizish yoki
«quruq» tekis mo‘yqalam bilan tasvirlash mumkin.
Faol tasviriy vositalar kostumning qiziqarli o‘ylanishi bi-
lan qo‘shilishi kishining kostumdagi ifodali timsolini yaratish-
ga yordam beradi. Eskizning timsoliy ifodaliligini baholashda
grafik til ifodaliligi va qog‘oz kompozitsiyasi, kostum maz-
mundorligi va kishi xususiyatlari o‘rtasida
yuzaga kelgan orga-
nik bog‘lanish ko‘zda tutiladi. Eskiz badiiy-timsoliy ifodaliligiga
kos tum o‘ylanishi mukammalligi va uning kishi timsoliga to‘liq
mos kelishini yuqori mahorat bilan bajarish orqali erishiladi.
