27
yordamida hisoblash muommo bunday holatlarda EHM da hisoblash bir muncha
qulay hisoblanadi. Algoritm bajarilish davomida har
doim ham buyruqlar ketma-
ketligi bajarilavermaydi, shunday holatlar ham mavjudki,
algoritm tarkibida
shartlar asosida buyruqlar ketma-ketligi bir necha marta takrorlanish ham mumkin.
Algoritm tarkibidagi shartning o‘zgarishiga qarab takrorlanish jarayoni bajariladi.
Masalan 1 dan n gacha sonlarning kvadratlar yig‘indisi yoki yig‘indisi x ga teng
sinuslarning kvadratlar yig‘indisi kabi masalalar algoritmi shartlar asosida
takrorlanishlar yordamida tuziladi.
Takrorlanuvchi jarayonlarni quyidagi blok-sxema
yordamida tasvirlash
mumkin.
ха
йук
Shunday masalalar ham uchraydiki , uni hal qilish uchun chekli sondagi
buyruqlar ketma- ketligini takror-takror bajarish orqali maqsadga erishamiz.
Bunday davriy takrorlanish tsiklik jaryon yoki qisqacha tsikl deyiladi.
Misol: 1 litrlik idish bilan chelakni suvga to‘ldirish algoritmni tuzing.
- +
1
0
boshlanish
Chelak suv
bilan to’lgan
emas
tamom
1 litrlik
idish suvga toldirilsin;
olingan suv chelakka solinsin.
28
Topshiriq: 4-5 ta hayotiy masalalar tanlab algoritm tuzing.
Biz amalda
ko‘proq matematik masalalarni yechishda sikl buyrug‘idan foydalanamiz.
Buyruqning umumiy ko‘rinishi quyidagicha:
Bunda x-sikl parametri, x min –tsikl parametrining dastlabki qiymati, x max-
tsikl parametrining oxirgi qiymati, x qad –har takrorlanishda
tsikl parametri
o‘zgaradigan qadam.
Buyruq quyidagi tartibda bajariladi:
Tsikl parametri o‘zining dastlabki xmin qiymatini oladi va oxirgi xmax
qiymati bilan solishtiriladi. Agar x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati rost
bo‘lsa, buyruqlar bajarilib, tsikl parametrining qiymati
bir qadamga ortadi va
yana x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati tekshiriladi, agar uning qiymati rost
bo‘lsa, buyruqlar yana bir bor bajarilib, tsikl parametri bir qadamga ortadi va
x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati tekshiriladi va hokazo bu jarayon
x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati yolg‘on, ya‘ni x>xmax bo‘lguncha davom
etadi va shundan so‘ng tsikl buyrug‘idan keyingi buyruqlarga o‘tiladi.
Misol: 1 dan n gacha bo‘lgan natural sonlar yig‘indisini topish algoritmini
tuzing.
x:=x
min
x<=x
max
buyruqlar
x:=x+x
qad
boshlan
i
sh
Kirit n
x:=1 ; s:=0;
x n
s:=s+x
x:=x+1
Chiqar s
tamom
i
sh
29
Misol: N! ni hisoblash jarayonini ifodalovchi algoritmni blok-sxema va
so‘zlar yordamida tuzilsin.
Algoritmni so‗zlar yordamida
tasvirlanishi
Algoritmni blok-sxema yordamida
tasvirlanishi
1.boshlanish
2.n soni kiritilsin;
3.P=1,i=0;
4. i=i+1; p=p*i;
5.Agar i
aks holda P chiqarilsin;
6.tamom.
Takrorlanuvchi algoritmlar asosan ikki xil ko‗rinishda bo‗ladi.
-Takrorlanishlar soni oldindan aniq;
-Takrorlanishlar soni qandaydir shartlarga bog‘liq.
Takrorlanishlar soni oldindan aniq bo‗lgan masalalarda algoritm bajarilishini
bitta parameter soni bilan bog‘lanadi. Takrorlanishlar soni qandaydir shartlarga
bog‘liq bo‗lgan holatlarda takrorlanishni shartli jarayon bilan ifodalanadi.
