O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti s. Eshtemirov, F. M. Nazarov

27 
yordamida hisoblash muommo bunday holatlarda EHM da hisoblash bir muncha 
qulay hisoblanadi. Algoritm bajarilish davomida har doim ham buyruqlar ketma- 
ketligi bajarilavermaydi, shunday holatlar ham mavjudki, algoritm tarkibida 
shartlar asosida buyruqlar ketma-ketligi bir necha marta takrorlanish ham mumkin. 
Algoritm tarkibidagi shartning o‘zgarishiga qarab takrorlanish jarayoni bajariladi. 
Masalan 1 dan n gacha sonlarning kvadratlar yig‘indisi yoki yig‘indisi x ga teng 
sinuslarning kvadratlar yig‘indisi kabi masalalar algoritmi shartlar asosida 
takrorlanishlar yordamida tuziladi.
Takrorlanuvchi jarayonlarni quyidagi blok-sxema yordamida tasvirlash 
mumkin.
ха
йук
Shunday masalalar ham uchraydiki , uni hal qilish uchun chekli sondagi 
buyruqlar ketma- ketligini takror-takror bajarish orqali maqsadga erishamiz. 
Bunday davriy takrorlanish tsiklik jaryon yoki qisqacha tsikl deyiladi. 
Misol: 1 litrlik idish bilan chelakni suvga to‘ldirish algoritmni tuzing. 
- + 
1 
0 
boshlanish 
Chelak suv 
bilan to’lgan 
emas 
tamom 
1 litrlik idish suvga toldirilsin; 
olingan suv chelakka solinsin. 

28 
Topshiriq: 4-5 ta hayotiy masalalar tanlab algoritm tuzing.
Biz amalda 
ko‘proq matematik masalalarni yechishda sikl buyrug‘idan foydalanamiz. 
Buyruqning umumiy ko‘rinishi quyidagicha: 
Bunda x-sikl parametri, x min –tsikl parametrining dastlabki qiymati, x max-
tsikl parametrining oxirgi qiymati, x qad –har takrorlanishda tsikl parametri 
o‘zgaradigan qadam. 
Buyruq quyidagi tartibda bajariladi: 
Tsikl parametri o‘zining dastlabki xmin qiymatini oladi va oxirgi xmax 
qiymati bilan solishtiriladi. Agar x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati rost 
bo‘lsa, buyruqlar bajarilib, tsikl parametrining qiymati bir qadamga ortadi va 
yana x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati tekshiriladi, agar uning qiymati rost 
bo‘lsa, buyruqlar yana bir bor bajarilib, tsikl parametri bir qadamga ortadi va 
x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati tekshiriladi va hokazo bu jarayon
x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati yolg‘on, ya‘ni x>xmax bo‘lguncha davom 
etadi va shundan so‘ng tsikl buyrug‘idan keyingi buyruqlarga o‘tiladi.
Misol: 1 dan n gacha bo‘lgan natural sonlar yig‘indisini topish algoritmini 
tuzing.
x:=x
min 
x<=x
max 
buyruqlar 
x:=x+x
qad 
boshlan
i
sh 
Kirit n 
x:=1 ; s:=0; 
x n 
s:=s+x 
x:=x+1 
Chiqar s 
tamom
i
sh 

29 
Misol: N! ni hisoblash jarayonini ifodalovchi algoritmni blok-sxema va 
so‘zlar yordamida tuzilsin. 
Algoritmni so‗zlar yordamida 
tasvirlanishi 
Algoritmni blok-sxema yordamida 
tasvirlanishi 
1.boshlanish 
2.n soni kiritilsin; 
3.P=1,i=0; 
4. i=i+1; p=p*i; 
5.Agar i
aks holda P chiqarilsin; 
6.tamom. 
 
Takrorlanuvchi algoritmlar asosan ikki xil ko‗rinishda bo‗ladi. 
-Takrorlanishlar soni oldindan aniq; 
-Takrorlanishlar soni qandaydir shartlarga bog‘liq. 
Takrorlanishlar soni oldindan aniq bo‗lgan masalalarda algoritm bajarilishini 
bitta parameter soni bilan bog‘lanadi. Takrorlanishlar soni qandaydir shartlarga 
bog‘liq bo‗lgan holatlarda takrorlanishni shartli jarayon bilan ifodalanadi. 

Download 2,67 Mb.