27
yordamida hisoblash muommo bunday holatlarda EHM da hisoblash bir muncha
qulay hisoblanadi. Algoritm bajarilish davomida har
doim ham buyruqlar ketma-
ketligi bajarilavermaydi, shunday holatlar ham mavjudki,
algoritm tarkibida
shartlar asosida buyruqlar ketma-ketligi bir necha marta takrorlanish ham mumkin.
Algoritm tarkibidagi shartning o‘zgarishiga qarab takrorlanish jarayoni bajariladi.
Masalan 1 dan n gacha sonlarning kvadratlar yig‘indisi yoki yig‘indisi x ga teng
sinuslarning kvadratlar yig‘indisi kabi masalalar algoritmi shartlar asosida
takrorlanishlar yordamida tuziladi.
Takrorlanuvchi jarayonlarni quyidagi blok-sxema
yordamida tasvirlash
mumkin.
ха
йук
Shunday masalalar ham uchraydiki , uni hal qilish uchun chekli sondagi
buyruqlar ketma- ketligini takror-takror bajarish orqali maqsadga erishamiz.
Bunday davriy takrorlanish tsiklik jaryon yoki qisqacha tsikl deyiladi.
Misol:
1 litrlik idish bilan chelakni suvga to‘ldirish algoritmni tuzing.
- +
1
0
boshlanish
Chelak suv
bilan to’lgan
emas
tamom
1
litrlik
idish suvga toldirilsin;
olingan suv chelakka solinsin.
28
Topshiriq: 4-5 ta hayotiy masalalar tanlab algoritm tuzing.
Biz amalda
ko‘proq matematik masalalarni yechishda sikl buyrug‘idan foydalanamiz.
Buyruqning umumiy ko‘rinishi quyidagicha:
Bunda x-sikl parametri, x min –tsikl parametrining dastlabki qiymati, x max-
tsikl parametrining oxirgi qiymati, x qad –har takrorlanishda
tsikl parametri
o‘zgaradigan qadam.
Buyruq quyidagi tartibda bajariladi:
Tsikl parametri o‘zining dastlabki xmin qiymatini oladi va oxirgi xmax
qiymati bilan solishtiriladi. Agar x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati rost
bo‘lsa, buyruqlar bajarilib, tsikl parametrining qiymati
bir qadamga ortadi va
yana x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati tekshiriladi, agar uning qiymati rost
bo‘lsa, buyruqlar yana bir bor bajarilib, tsikl parametri bir qadamga ortadi va
x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati tekshiriladi va hokazo bu jarayon
x<=xmax mantiqiy ifodaning qiymati yolg‘on, ya‘ni x>xmax bo‘lguncha davom
etadi va shundan so‘ng tsikl buyrug‘idan keyingi buyruqlarga o‘tiladi.
Misol:
1 dan n gacha bo‘lgan natural sonlar yig‘indisini topish algoritmini
tuzing.
x:=x
min
x<=x
max
buyruqlar
x:=x+x
qad
boshlan
i
sh
Kirit n
x:=1 ; s:=0;
x n
s:=s+x
x:=x+1
Chiqar s
tamom
i
sh
29
Misol:
N! ni hisoblash jarayonini ifodalovchi algoritmni blok-sxema va
so‘zlar yordamida tuzilsin.
Algoritmni so‗zlar yordamida
tasvirlanishi
Algoritmni blok-sxema yordamida
tasvirlanishi
1.boshlanish
2.n soni kiritilsin;
3.P=1,i=0;
4. i=i+1; p=p*i;
5.Agar i
aks holda P chiqarilsin;
6.tamom.
Takrorlanuvchi algoritmlar asosan ikki xil ko‗rinishda bo‗ladi.
-Takrorlanishlar soni oldindan aniq;
-Takrorlanishlar soni qandaydir shartlarga bog‘liq.
Takrorlanishlar soni oldindan aniq bo‗lgan masalalarda algoritm bajarilishini
bitta parameter soni bilan bog‘lanadi. Takrorlanishlar soni qandaydir shartlarga
bog‘liq bo‗lgan holatlarda takrorlanishni shartli jarayon bilan ifodalanadi.
Misol:
Quyidagi yig‘indini hisoblang.
Berilgan masalani yechish algoritmi tarkibida takrorlanish soni oldindan
ma‘lum chunki bu
n
ga
bog‘liqdir.
Algoritmni so‗zlar yordamida
tasvirlanishi
Algoritmni blok-sxema yordamida
tasvirlanishi
Tamom
i1
0
Boshlanish
n kiritilsin
i=0; p=1;
i=i+1; p=p*i
P
chiqarilsin
Tamom
