Matematikadagi taqqoslash amali C++ dasturlash tilida yozilishi

55 
Bunda a va b lar mantiqiy ifodalar yoki mantiqiy o‗zgaruvchilar bo‗lib, amal 
natijasi faqata va b larning har ikkalasi rost bo‗lgandagina rost, qolgan barcha 
hollarda yolg‗on bo‗ladi. Bu amal matematikadagi konyunksiya mantiqiy amali 
bilan teng kuchli, ya‘ni ikkita ampersant (&&) belgisi ―va‖ so‗zini almashtiradi. 
Misollar:
(37-21)!=13&&49/7==4+3 ifodaning qiymati rost.
x=15; x>20 && x!=16 ifoda qiymati yolg‗ondir. 
Mantiqiy qo„shish amali 
Amalning umumiy ko‗rinishi quyidagicha: a ||b 
Bunda ava b lar mantiqiy ifodalar yoki mantiqiy o‗zgaruvchilar. Amal 
natijasi a va b larning har ikkilasi yolg‗on bo‗lgandagina yolg‗on, boshqa barcha 
hollarda rost bo‗ladi. Bu amal matematikadagi dizyunksiya amaliga teng kuchli, 
ya‘ni || belgilari ―yoki‖ so‗ziga mos keladi. 
Masalan, 
a=-16; b=32;2*a-b<0||b+a<1; (52+a>5+b)||true ifodalarning qiymatlari rost 
0||a-b>0 ifodaning qiymati esa yolg‗ondir. 
Mantiqiy inkor amali 
Amalning umumiy ko‗rinishi qo‗yidagicha: !a 
Bunda a mantiqiy ifoda yoki mantiqiy o‗zgaruvchi bo‗lib, agar a ning 
qiymati true bo‗lsa, amal natijasi false, amal natijasi false bo‗lsa, true bo‗ladi. 
Masalan, 
!true; ! (48/4+6==3*6); !3 ifodalar qiymatlari false 
! (9*8==64); !(3*8==20 && 100%4==2); 0! ifodalarning qiymatlari esa 
true bo‗ladi. 
C++ dasturlash tili mantiqiy ifoda o‗rnida 0 soni yoki qiymati nolga teng 
bo‗lgan ifoda bo‗sa, uni false deb, 0 dan farqli ixtiyoriy sonni yoki qiymati noldan 
farqli ifodani true deb qabul qiladi. 
Mantiqiy ifodani mantiqiy o‗zgaruvchiga qiymat sifatida berish ham 
mumkin. 
Mantiqiy o`zgaruvchilar bool kalit so`z bilan e`lon qilinadi. Bu kalit so`z 
matematik mantiq ilmiga asos solgan ingliz matematigi Jorj Bul sharafiga shunday 
tanlangan. 
Misol tariqasida quyidagi dasturni tahlil qiling. 
#include  
using namespace std; 
int main( ) 
{ 

56 
int x, y, z, x1, y1, z1; 
float a, b, c; 
bool n, m, k, p, q; 
x=16; y=30; z=21;a=19.25; b=0.75; c=40.16; 
x1=3*z-(y+2); y1=c; n=a-b>b-c; m=(x+y)/2!=z+x1;k=y1-x==z+13; 
p=k||39-z&&n||x&&!m; 
q=!p&&!0||c-a>=0||!false&&!(n||m); 
cout <<"n="<return 0; 
} 
Bu dasturda n, m, k, p, q o‗zgaruvchilarning turi mantiqiy tur bo‗lib, 
ular mantiqiy ifodalarni qiymat sifatida olmoqda. 
Dastur javobi quyidagicha bo`ladi. 
n=1
m=1
k=0 
p=1
q=1 
Murakkab mantiqiy ifodalarni yozishda amalning ikki tarafidan joy 
qoldirmasa ham bo`ladi. Shuningdek, amalning ikki tarafidagi mantiqiy ifodalarni 
qavsga olish yoki olmaslikning ham ahamiyati yo`q. Lekin dastur tushunarli 
bo‗lishi uchun mantiqiy amallarning har ikkala tarafidan bittadan (agar kerak 
bo`lsa 
xohlagancha) 
bo`sh 
joy 
qoldirish, 
zarurat 
bo`lganda 
oddiy 
mantiqiyifodalarni qavsga olish maqsadga muvofiq. 
Masalan, quyidagi to‗rtta mantiqiy ifodani ham kompilyator xato demaydi. 
p=k+3>0||x+y-1<=16 && 1; 
p=k+3>0 || x+y-1 <= 16&& 1; 
p=(k+3>0)||(x+y-1<=16) && 1; 
p=(k+3>0) || (x+y-1<=16) && 1; 
Eslatma: hatto arifmetik amallarning ikkala tarafidan bittadan bo`sh joy 
(probel) qoldirilsa, dasturni tushunish yengil bo`ladi. Lekin bu aytilganlar qat‘iy 
talab emas. 
Masalan, x+3*y+11/3nix + 3 * y + 11/3 kabi yozish ma`qulroq. 
Biz hozirgacha tanishgan amallarning bir-birlariga nisbatan ustunlik darajasi 
va bosqichlarga bo`linishi quyida keltirilgan.
(i++,i--), (++i,--i), !, (*,/,%),(+,-), (<,<=,>,>=), (==,!=), &&, ||, ?:,
(=,*=, /=,+=,-=,%=) 

57 
Bunda qavsga olingan amallar bir bosqich amallari hisoblanadi. Bir bosqich 
amallari o`rtasida ustunlik daraja bo`lmaydi. Demak, bu amallar ifodada aralash 
holda kelsa, eng birinchi i++, i-- amallar, eng oxirida =, *=, /=, +=, -=, %= 
amallar bajariladi. 
Misollar: Quyidagi shartlar bajarilsa true, aks holda false qiymat oladigan 
mantiqiy ifodalarni tuzing. 
a-juft, b esa toq son. 
a,b,c sonlarning hech bo`lmaganda bittasi musbat. 
a,b,c mantiqiy o`zgaruvchilardan hech bo`lmaganda bittasi chin. 
Javoblar: 
a%2==0&& b%2==1; 
2. a>o || b>0 || c>0 
3. a || b || c = true 

Download 2,67 Mb.