Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

538 
 
 
XXVII BOB. IS-LM MODELI VA UNING QOʻLLANILISHI 

27.1. IS - LM modelining mohiyati va AD-AS modeli bilan 
bogʻliqligi 
Tovar va pul bozorida umumiy muvozanatga erishish shartlari va 
makroiqtisodiy siyosat tadbirlarining bu ikki bozorga ta’sirini 
umumlashtirib tadqiq qilish IS - LM modeli yordamida bajariladi.
IS-LM modeli birinchi marta 1937-yilda J.Xiks tomonidan 
keynsning makroiqtisodiy konsepsiyasini izohlash uchun taklif etildi
hamda 1949- yilda A. Xansenning “Monetar nazariya va fiskal siyosat”
nomli kitobi nashr qilinganidan soʻng keng yoyildi. Shu sababli bu 
model Xiks modeli yoki Xiks-Xansen modeli deb ham yuritiladi. IS - 
LM modeli qisqa muddatli davrga ham tovarlar ham pul bozorida 
birgalikda muvozanat oʻrnatilishi mexanizmini xarakterlaydi. Bunda 
tovarlar bozori deganda ham iste’mol ham investitsion tovarlar bozori 
tushuniladi. Garchand iste’mol va investitsion tovarlarga talab turli 
omillar bilan belgilansada IS - LM modelida ular bir butun deb qaraladi. 
Pul bozori deganda xazina veksellari va tijorat qogʻozlari koʻrinishidagi 
qisqa muddatli kredit vositalarini oldi-sotdi mexanizmi tushuniladi. Bu 
bozorni obligatsiyalar bozoridan farqlash zarur. Pulning obligatsiyalarda 
ifodalangan nisbiy bahosi obligatsiyalar boʻyicha foiz stavkasidir. 
IS - LM modeli (investitsiyalar-jamgʻarmalar, likvidlilikni afzal 
koʻrish – pul) – yalpi talab funksiyasini belgilovchi iqtisodiy omillarni 
aniqlash imkonini beruvchi tovar-pul muvozanati modeli”
*
. AD-AS 
modelida tovar va pul bozorlarining aloqasi e’tiborga olingan edi. Ya’ni 
tovarlar va xizmatlar baholarining koʻtarilishi pulga boʻlgan talabni 
oshirishi bu esa oʻz navbatida foiz stavkasining koʻtarilishiga olib kelishi, 
oqibatda investitsiya xarajatlari va umuman yalpi xarajatlar kamayishi 
AD-AS modelida koʻzda tutilgan edi. IS-LM modeli AD-AS modelini 
*
Агапова Т.А.Серегина С.Ф. Макроэкономика:Учебник.-7-е изд.перераб. и доп.-М.:Издательство “Дело и 
сервис”, 2005. с.191. 

539 
qisqa muddatli davrga aniqlashtiradi va bu modelda har ikkala bozor 
yagona makroiqtisodiy tizimning sektorlari sifatida namoyon boʻladi. 
Model bu sektorlarda tarkib topgan sharoitlarga bogʻliq tarzda foiz 
stavkasi R bilan daromad darajasi Y ning muvozanatli darajasini 
belgilaydi.
Makroiqtisodiyotda AD-AS modeli ishlab chiqarish hajmlari va 
narxlar darajalarining tebranishlarini hamda ular oʻzgarishining 
oqibatlarini oʻrganish uchun asosiy model boʻlib hisoblanadi va boshqa 
bir qancha modellar AD-AS modelining xususiy holi hisoblanadi. AD-
AS modeli yordamida davlat iqtisodiy siyosatining turli variantlari 
tasvirlab berilishi mumkin. 
Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli yalpi talab – yalpi 
taklif modelini qisqa muddatli makroiqtisodiy siyosat maqsadlarida 
aniqlashtirgan boʻlib, uning xususiy holi hisoblanadi. Yalpi talab va 
yalpi taklif modelidan farqli oʻlaroq bu modelda narxlar darajasi va ish 
haqi oʻzgarmas miqdorlar hisoblanadi. Ayni shu sababga koʻra tovar 
moddiy 
zaxiralarining 
oʻsishi qisqa muddatda makroiqtisodiy 
muvozanatga erishishni belgilovchi omil boʻladi.
Ishlab chiqarishning kamayishi natijasida mumkin boʻlgan 
yoʻqotishlarning oldini olish uchun jami talabni tartibga solib turadigan 
faol davlat siyosati zarur. Shuning uchun ham Keynsning iqtisodiy 
nazariyasini koʻp hollarda jami talab nazariyasi deb yuritiladi. Jami talab 
komponentlari, ayniqsa investitsiyalarning oʻzgarishi makroiqtisodiy 
beqarorlik sabablaridan biridir. 
Narxlarning muvozanatli darajasi deganda shunday narx darajasi 
tushuniladiki, unda yalpi talab va taklif hajmi bir-biriga mos kelishi 
yoki teng boʻlishi kerak.
IS egri chizigʻi bozordagi tovar va xizmatlar muvozanatini aks 
ettiradi, LM esa bozorda real pul qoldiqlar muvozanatini aks ettiradi, 
buning natijasida, qachonki narx darajasi belgilangandagina IS-LM 
birgalikda foiz stavkasi va milliy daromad qisqa vaqt ichida ishga 
tushirilishini aniqlaydi. Oʻz navbatida IS-LM modelining 2 muhim
masalalarini tahlil qilish zarur. 

540 
Birinchidan, milliy daromadning potensial oʻzgarishlar sababini 
koʻrib chiqmoq lozim. Biz milliy daromad oʻzgarishi salohiyati 
sabablarini nazada tutgan holda IS-LM modelining qanday ekzogen 
oʻzgaruvchan holatlari (davlat xaridi, soliqlar va pul taʼminoti) berilganda 
narx darajasining endogen oʻzgaruvchan (foiz stavkasi va milliy 
daromad) taʼsirini koʻrishimiz mumkin. Shuningdek, tovarlar bozorida 
(IS egri chizigʻi) va pul bozori (LM egri chizigʻi) boʻyicha turli qisqa 
muddatlik foiz stavkasini va milliy daromadga qanday taʼsir qilishini 
koʻrib chiqish kerak. 
Ikkinchidan, IS-LM modelining jami talab va jami taklif modeli 
bilan moslashishini koʻrib chiqish zarur. Shu jumladan, biz IS-LM 
modelining jami talab yigʻindisini va oʻrnini tushuntirish nazariyasini 
taʼminlab beramiz. Bu yerda biz oʻz taxminlarimizni susaytirishimiz va 
belgilangan narxlar darajasini va IS-LM modelidagi narxlari darajasini va 
milliy daromad oʻrtasidagi salbiy munosabatni nazarda tutgan holda
koʻrsatishimiz kerak. Model bizga yana jami talabning qanday yonalishda 
kengayishini aytib berishi mumkin. 

Download 7,53 Mb.