7
TABLE OF CONTENTS
INTRODUCTION……………………………………………………
9
Chapter 1.
SUBJECTS AND TASKS OF THE SUBJECT METHODOLOGY
OF TEACHING INFORMATICS.....................................................
14
1.1.
Government decisions on the development of informatics science,
normative acts...................................................................................
14
1.2.
DTS in the new edition on informatics, optimized curriculum,
textbook, teaching aids and their analysis........................................
19
1.3.
Subject and tasks of informatics science...........................................
20
1.4.
The history of the formation of informatics science, its subject,
object, goals and objectives................................................................
22
1.5.
The role of informatics in educational development………………..
24
Chapter 2.
INFORMATICS UNDERSTANDING OF THE DISCIPLINE
GENERAL AND PRIVATE…………………………………………
26
2.1.
The General concepts of the Informatics discipline…………………
26
2.2.
Informatics understanding of the discipline private…………………
29
2.3.
Concepts of integrated technologies of Informatics…………………
31
Chapter 3.
IDEAS AND PRINCIPLES OF INFORMATICS SCIENCES..........
37
3.1.
Ideas of Sciences in the direction of informatics................................
37
3.2.
The principles of informatics science teaching………………………
40
Chapter 4.
INFORMATION'S
DEVELOPMENT
PRINCIPLES
AND
MODERN CONCEPTS……………………………………………...
44
4.1.
History of Informatics and Information Technology Development…
44
4.2.
Modern concepts of Informatics and Information Technology…….
47
4.3.
Stages
of
development
of
Informatics
and
information
technologies…………………………………………………………..
49
Chapter 5.
METHODOLOGY AND MODERN APPROACHES IN SCIENCE
IN INFORMATION SCIENCE……………………………………...
52
5.1.
Conducting scientific research in the field of scientific and
fundamental science………………………………………………….
52
5.2.
Critical analysis of methodology and modern approaches……….
54
Chapter 6.
INFORMATION
SCIENCES
AND
SCIENTIFIC
METHODS…………………………………………………………..
58
6.1.
Science networks formed as a result of the integration of disciplines
in
the
direction
of
Informatics
and
Information
Technology……………………………………………………….......
58
6.2.
Scientific research methods in Informatics and information
technologies…………………………………………………………..
63
Chapter 7.
REQUIREMENTS
AND
CONTENT
OF
INFORMATICS
SUBJECTS……………………………………………………….......
66
7.1.
Modern requirements in the science of Informatics and Information
Technology…………………………………………………………...
66
7.2.
Structure and content of disciplines in the direction of Informatics
and Information technology………………………………………….
69
Chapter 8.
ACHIEVEMENTS AND INNOVATIONS OF INFORMATION
SCIENCES……………………………………………………...........
75
8
8.1.
Achievements and innovations in the science of Informatics and
Information Technology…………………………………………......
75
8.2.
Modern technologies and their practical importance in informatics
science………………………………………………………………...
79
Chapter 9.
PEDAGOGICAL INNOVATION INFORMATICS ROLE IN
EDUCATION...................................................................................
82
9.1.
Pedagogical innovation and their role in Informatics Education.......
82
9.2.
The use of innovations in Informatics and information technologies
in the educational process.................................................................
84
9.3.
The content of the concepts of innovative educational technologies
and educational innovations in pedagogical education.......................
86
9.4.
Innovative activity of educator in education......................................
89
Chapter 10.
THE ROLE OF THE TEACHER OF INFORMATICS SCIENCE
AND INFORMATICS IN THE SYSTEM OF CONTINUOUS
EDUCATION IN HIGHER EDUCATION.......................................
94
10.1.
The purpose of the subject ―methodology of teaching informatics
science‖ in higher education..............................................................
94
10.2.
Formation of knowledge, skills and qualifications of the applied
technologies and content, as well as the role of the computer science
teacher in the continuous education system......................................
100
Chapter 11. METHODS OF TEACHING INFORMATICS IN HIGHER
EDUCATION…………………………………………………….......
103
11.1.
Basic concepts of methods of teaching informatics science in higher
education……………………………………………………………...
103
11.2.
Interactive teaching methods and technologies used in teaching
informatics science in higher education……………………………...
111
Chapter 12. FEATURES OF THE ORGANIZATION AND CONDUCT OF
INDEPENDENT TRAINING............................................................
114
12.1.
The role of independent students in the educational process………..
114
12.2.
Course project and ways and means of improvement of course work
120
12.3.
Organization of graduation qualification works……………………... 123
Chapter 13. BASICS FOR CONTROL OF EDUCATION INFORMATION
STUDENTS IN HIGHER EDUCATION……………………………
129
13.1.
Role and role of control in educational process, forms of control….
129
13.2.
Assessment of students‘ knowledge in the ―Methods of teaching
informatics science‖…………………………………………………..
133
13.3.
Application of world practice in the organization of educational
process, testing and evaluation of students‘ knowledge……………..
138
GLOSSARY…………………………………………………………. 140
THE LIST OF THE RECOMMENDED LITERATURE…………… 145
9
KIRISH
Keyingi yillarda mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor
yo‗nalishlariga hamda xalqaro standartlar talablariga mos keladigan oliy ta‘lim
tizimini yaratish bo‗yicha keng ko‗lamli ishlar amalga oshirilmoqda.
Hududlarda yangi oliy ta‘lim muassasalarining tashkil etilishi, kadrlar
tayyorlashning zamonaviy ta‘lim yo‗nalishlari va mutaxassisliklari hamda sirtqi va
kechki bo‗limlarning ochilishi, oliy ta‘lim muassasalariga qabul kvotalarining
oshirilishi mazkur yo‗nalishdagi muhim islohotlar hisoblanadi.
Shu bilan birga oliy ta‘lim muassasalarida ta‘lim sifatini oshirishga,
respublikada amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar, ijtimoiy va iqtisodiy
sohalardagi yangilanishlarda ushbu muassasalarning faol ishtirokini ta‘minlashga
to‗siq bo‗layotgan bir qator muammolar saqlanib qolmoqda. Oliy ta‘lim
muassasalarida ta‘lim sifatini tubdan takomillashtirish, ularning mamlakatda amalga
oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta‘minlash, shuningdek,
2017-2021-yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‗nalishi bo‗yicha
Harakatlar strategiyasida
belgilangan vazifalarni izchil amalga
oshirish maqsadida
1
-...O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 20-apreldagi ―Oliy ta‘lim tizimini
yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖ PQ-2909-son, 2017-yil 27-iyuldagi
―Oliy ma‘lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va
tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖ PQ-3151-
son hamda 2018-yil 5-iyundagi ―Oliy ta‘lim muassasalarida ta‘lim sifatini oshirish va
ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol
ishtirokini ta‘minlash bo‗yicha qo‗shimcha chora-tadbirlar to‗g‗risida‖gi PQ-3775-
sonli qarorlarida
2
―...ta‘lim va ilm-fan, davlatning yoshlarga doir siyosatini amalga
oshirish, ta‘limning yangi, zamonaviy usullarini, jumladan, axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etish sohasidagi ishlar ahvoli tanqidiy tahlil qilib berilgan edi.
Bugungi sharoitda, Internet va elektronika davrida iqtisodiyot tarmoqlarida
zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish, Elektron
hukumat tizimi faoliyatini yanada rivojlantirish ustuvor ahamiyatga egadir.
Ushbu qarorda belgilangan vazifalarni amalga oshirish maqsadida ta‘lim va
tadqiqotlarning mazkur axborot-resurs manbayini ishlab chiqishda Dankin
Universiteti, Massachusets Texnologiya instituti va Nyu-York Davlat Universiteti
(AQSh), Oksford Universiteti, Bat Universiteti va London Metropoliten Universiteti
(Buyuk Britaniya), Bremerxafen Universiteti (Germaniya), Vaseda Universiteti
(Yaponiya), Kemyong Universiteti (Koreya Respublikasi), Shanxay Universiteti
(XXR) va boshqa yetakchi xorijiy universitetlar boy ijobiy tajribasidan samarali
foydalanildi.
1
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining ―2017-2021-yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasini ―Faol tadbirkorlik, innovatsion g‗oyalar va texnologiyalarni
qo‗llab-quvvatlash yili‖da amalga oshirishga oid Davlat dasturi to‗g‗risida‖gi farmoni. – T., 2018-yil 22-yanvar.
2
Mirziyoyev Sh.M. ―Oliy ta‘lim muassasalarida ta‘lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan
keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta‘minlash bo‗yicha qo‗shimcha chora-tadbirlar to‗g‗risida‖gi PQ-3775-sonli
qarori. – T.: O‗zbekiston, Qonun hujjatlari ma‘lumotlari milliy bazasi. 06.06.2018-y. 07/18/3775/1313-son.
10
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 20-apreldagi ―Oliy
ta‘lim tizimini yanada rivojlantirish choralari to‗g‗risida‖gi PQ-2909-sonli
qarorida esa oliy ta‘lim muassasalarining axborot texnologiya infratuzilmasini
yanada modernizatsiyalash, ularni doimiy qo‗llab-quvvatlash, o‗quv va boshqaruv
xonalarini zamonaviy texnik vositalar bilan jihozlash, boshqaruv va o‗quv
jarayonida axborot tizimlaridan keng foydalanish yuzasidan qator vazifalar
belgilab berilgan
3
.
Mustaqillikning ilk kunlaridan boshlab oliy va o‗rta maxsus ta‘lim tizimida
axborot kommunikatsiya sohasida juda katta islohatlar amalga oshirilib kelinmoqda.
O‗zbekiston Respublikai Prezidentining 2012-yil 16-apreldagi ―O‗zbekiston
Respublikasida ―Elektron ta‘lim‖ milliy tarmog‗ini tashkil etish to‗g‗risida‖gi PQ-
1740-sonli qarori bilan O‗rta Osiyo davlatlari orasida birinchilardan bo‗lib Elektron
ta‘lim milliy tarmog‗i yaratildi.
Bugungi kunda ushbu tarmoq 160 dan ortiq obyektlarni o‗z ichiga olib, ular
orasida yuqori tezlikdagi ma‘lumotar almashish imkonini beradi.
Bundan tashqari tarmoqda oliy ta‘lim muassasalari bilan hamkorlikda
foydalaniladigan 15 dan ortiq axborot tizimlari faoliyat olib bormoqda. Jumladan,
vazirlikning boshqarma va bo‗limlari faoliyatiga oid hisobotlar, statistik axborotlar
va ma‘lumotlarni oliy ta‘lim muassasalaridan yig‗ish olishga mo‗ljallanagan
axborot tizimi, tayanch oliy ta‘lim muassasalari tomonidan tayyorlangan o‗quv reja
va fan dasturlari loyihalarini ish beruvchi korxona va tashkilotlar, manfaatdor
vazirlik va idoralar bilan birgalikda muhokama qilish platformasi, oliy ta‘lim
muassasalari bitiruvchilarining yakuniy bandligi bo‗yicha monitoringini olib
boruvchi axborot tizimi hamda vazirlik va oliy ta‘lim muassasalari o‗rtasida
hujjatlarni elektron shaklda almashish imkonini beruvchi axborot tizimlaridan
foydalaniladi.
Bundan tashqari Moodle – elektron ta‘lim platformasi, pedagog kadrlarning
chet tillarini o‗rganishlari uchun mo‗ljallangan onlayn o‗qitish platformasi ham
shular jumlasidandir.
2017-2021-yillarda oliy ta‘lim tizimini axborotlashtirish strategiyasini
belgilash, ta‘lim jarayoniga axborot kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy
etish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish va vazirlik faoliyatini axborotlashtirish
Konsepsiyaning asosiy maqsadi hisoblanadi.
Quyidagilar Konsepsiyaning asosiy vazifalari hisoblanadi:
- oliy ta‘lim tizimida axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish
orqali ta‘lim sifatini oshirish;
- faoliyatga oid ma‘lumotlar bazalarini shakllantirish, ularni o‗zaro
integratsiyasini ta'minlash va davlat organlari va idoralar o‗rtasida ma‘lumot
almashinish va onlayn rejimda hamkorlikni o‗rnatish;
- oliy ta‘lim tizimining bilimlar bazasini tashkil etish;
- elektron ta‘lim infratuzilmasini, shu jumladan telekommuni-katsiyalar
tarmog‗ini modernizatsiyalash;
3
Mirziyoyev Sh.M. ―Oliy ta‘lim tizimini yanada rivojlantirish choralari to‗g‗risida‖gi PQ-2909-sonli qarori. // Xalq
so‗zi. 2017- yil 21-aprel.
11
- ta‘limning ayrim turlariga masofaviy ta‘limni joriy etish orqali yuqori
malakali mutaxassislarni tayyorlash;
- oliy ta‘lim tizimida elektron ta‘limni rivojlantirish yo‗lidagi byurokratik
to‗siqlarni bartaraf etish orqali shaffoflikni ta'minlash.
Quyidagilar oliy ta‘lim tizimini axborotlashtirishning asosiy yo‗nalishlari
hisoblanadi:
- oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi faoliyatini to‗liq axborotlashtirish
orqali ―Elektron vazirlik‖ yagona tizimini yaratish va joriy etish;
- oliy ta‘lim tizimida mavjud davlat xizmatlarini elektron ko‗rinishga
o‗tkazish;
- oliy ta‘lim muassasalarida boshqaruv va o‗quv jarayoniga joriy etiladigan
axborot tizimlarida elektron raqamli imzo kalitlaridan foydalanish orqali
ma‘lumotlarni himoyalash va ularning haqoqiniyligini ta'minlash;
- oliy ta‘lim muassasalarida ―Smart universitet‖ yagona axborot muhitini
yaratish va joriy etish;
- oliy ta‘lim tizimini axborotlashtirish sohasida axborot xavfsizligini
ta'minlash;
- oliy ta‘lim tizimida elektron ta‘lim resurslar bazasini tashkil etish, oliy
ta‘lim sohasida raqobatbardosh ta‘lim kontentlarini yaratish va undan foydalanishni
yo‗lga qo‗yish;
- oliy ta‘lim tizimini axborotlashtirish sohasidagi normativ huquqiy bazani
takomillashtirish.
Konsepsiyani ro‗yobga chiqarish 2017-2021-yillar davrida O‗zbekiston
Respublikasida oliy ta‘lim tizimini axborotlashtirish konsepsiyasini amalga
oshirish bo‗yicha Tadbirlar kompleksi ishlab chiqiladi va to‗liq bajarish yo‗li bilan
amalga oshiriladi.
Tadbirlar kompleksining barcha qismlari o‗z vaqtida, sifatli va to‗liq
bajarilishini muvofiqlashtirish va nazorat qilish 2017-2021-yillar davrida
O‗zbekiston Respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi amalga
oshiriladi.
O‗zbekiston Respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligiga:
- Tadbirlar kompleksini amalga oshirish yuzasidan oliy ta‘lim muassasalari,
markazlar va mas‘ul bajaruvchilar bo‗lgan boshqa tashkilotlarning faoliyatini
muvofiqlashtirish va nazorat qilishni;
- oliy ta‘lim tizimini axborotlashtirish orqali ta‘lim sifatini oshirish
bo‗yicha amaldagi normativ-huquqiy hujjatlarni qayta ko‗rib chiqish va yangilarini
ishlab chiqishni;
- masofaviy ta‘lim tizimini joriy etishda xalqaro tashkilotlar va xorijiy
investorlarni jalb etish uchun shart-sharoitlar yaratilishini;
Tadbirlar kompleksida qo‗yilgan vazifalar belgilangan muddatlarga va
ishlar hajmiga muvofiq o‗z vaqtida, sifatli va to‗liq bajarilishini;
– oliy ta‘lim tizimini axborotlashtirish ―Elektron vazirlik‖ va ―Smart
universitet‖ loyihalari bo‗yicha tegishli tadbirlar bajarilishi yuzasidan muntazam
ravishda monitoring olib borilishini tashkil etishni ta'minlaydi.
12
Konsepsiyani amalga oshirishdan kutilayotgan natijalar. Konsepsiyani amalga
oshirish natijasida:
- ma‘lumotlar bazalari, axborot tizimlari va platformalari hamda ta‘lim
resurslari sonini ko‗paytirish hisobiga aholi uchun ko‗rsatiladigan xizmatlar soni
oshishi;
- oliy ta‘lim muassasalarida yagona axborot muhiti yaratilishi bilan sifatli
ta‘lim olish uchun qo‗shimcha imkoniyatlar yaratilishi hamda ta‘lim sifatning
oshishi;
- oliy ta‘lim muassasalarida zamonaviy axborot va pedagogik
texnologiyalardan samarali foydalanish uchun shart-sharoitlar yaratilishi, ta‘lim
berishda yangi innovatsion usullar ni joriy etilishi;
- vazirlik va boshqa davlat organlari uchun oliy ta‘lim tizimining holatini
baholash, monitoring qilish va muhim qarorlar qabul qilish uchun yangi
imkoniyatlar ochilishi;
- ilg‗or axborot texnologiyalari oliy ta‘lim tizimidagi munosabatlarni
tartibga solishning yangi vositalarini yanada joriy etilishi, o‗zaro ma‘lumot
almashish muhitini yaratib berilishi;
- abituriyentlar, ularning ota-onalari, talabalar va professor-o‗qituvchilar
uchun ortiqcha byurokratik to‗siqlarni bartaraf etilishi, -shaffof va sifatli ta‘lim
muhiti yaratilishi kutilmoqda.
Hоzirgi vаqtdа dunyo hаmjаmiyatidаgi оbro‗-e‘tibоrli gеоpоlitik mаvqеi
zаmоnаviy kompyuter tехnоlоgiyalаrining rivоjlаnish dаrаjаsi, jumlаdаn,
tеlеkоmmunikаtsiya tizim vа tаrmоqlаri, dunyo ахbоrоt mаkоnigа kirish usullаri vа
imkоniyatlаri bilаn bеlgilаnаdi. Bugungi kundа ахbоrоtlаrni glоbаl аlmаshuvining
nоyob imkоniyatlаrini Intеrnеt - hаr qаndаy kompyutergа yеr shаrining istаlgаn
nuqtаsidаn turib tеlеkоmmunikаtsiya tаrmоg‗i, аlоqа vа mа‘lumоtlаrni uzаtish
vоsitаlаri оrqаli ахbоrоtlаrni аlmаshish imkоniyatini yarаtuvchi butun dunyo
tаrmоg‗i hisoblanadi. Intеrnеtdаn fоydаlаnish tаjribаsi ko‗rsаtishichа kishilаrning
Intеrnеtgа kirishlаrini kеchiktirilishi hаr qаndаy mаmlаkаt hаyotining turli
sоhаlаrigа butunlаy sаlbiy tа‘sir ko‗rsаtishi mumkin:
dunyodаgi охirgi ilmiy-tехnik yutuqlаr hаqidа zаmоnаviy zаrur tеzkоr
ахbоrоtlаrni yo‗qligi оqibаtidа fаn vа ko‗p ilm tаlаb qiluvchi tехnоlоgiyalаrni
rivоjlаntirishdа оrqаdа qоlishgа оlib kеlаdi vа o‗z nаvbаtidа iqtisоdiyotning bаrchа
sоhаlаrini rivоjlаntirishgа sаlbiy tа‘sir ko‗rsаtаdi;
pаst dаrаjаdаgi ахbоrоtlаr аlоqаlаri mаmlаkаtlаrning sаvdо vа tаshqi
iqtisоdiy munоsаbаtlаridа sаlbiy tа‘sir ko‗rsаtishi mumkin;
Intеrnеtdа mаmlаkаtning mаdаniy, tаriхiy, milliy, аdаbiy vа bаdiiy vа
bоshqа bоyliklаri hаqidа ishоnаrli mа‘lumоtlаrni bo‗lmаsligi tаshqi dunyodаn
«mаdаniy yakkаlаnishgа» оlib kеlаdi;
hаr qаndаy dаvlаt budjet dаrоmаdining qimmаtli bаndini-ахbоrоt-
intеllеktuаl (mаhsulоt sоtish vа хizmаtlаr) sоhаsini yo‗qоtish mumkin.
Yuqоridа bаyon qilingаnlаrdаn tаshqаri, O‗zbеkistоnning dunyo ахbоrоt
hаmjаmiyatigа (Intеrnеt оrqаli) tеzrоk kirishi zаrurligini vа dоlzаrbligini kеltirib
13
chiqаruvchi qаtоr оbyеktiv оmil vа shаrt-shаrоitlаr mаvjud. Таbiiyki, bu
quyidаgilаrni tаlаb qilаdi:
turli хil kompyuter tizimi vа tаrmоqlаrining iqtisоdiyoti vа insоn
fаоliyatining bаrchа sоhаlаrigа kеng jоriy etish vа ulаrdаn fоydаlаnish;
zаmоnаviy tеlеkоmmunikаtsiya аlоqаlаri vа mа‘lumоt uzаtish tizimlаrini
kеng rivоjlаntirish;
ахbоrоt infrаstrukturаsini tеzlаshtirish;
Intеrnеt sоhаsidа yuqоri mаlаkаli хоdim-mutахаssislаrni tаyyorlаsh;
Shuning uchun hаm «Informatika fanini o‗qitish metodikasi» fanini o‗rgаnish,
yuqоridа bаyon qilingаn mаsаlаlаrni u hаl qilishdа, аsоsiy yo‗nаlishlаrdаn biri
bo‗lib, rеspublikа оliy mаktаblаrining o‗quv dаsturlаridа yеtаrli o‗rin egаllаsh
kеrаk.
―Informatika fanini o‗qitish metodikasi‖ fani o‗z ichiga quyidagi vazifalarni
oladi:
- birinchidan, o‗rta maxsus, kasb-hunar ta‘limining barqaror rivojlanishini
ta‘minlovchi pedagoglarni tayyorlash birinchi darajali vazifasini o‗ziga xos
xususiyatlarini o‗rganish;
- ikkinchidan, o‗rta maxsus, kasb-hunar o‗quv yurtlarida telekommunikatsiya
va informatika yo‗nalishidagi maxsus fanlardan dars beradigan bo‗lg‗usi
pedagoglarga kasbiy ta‘lim metodikasi bo‗yicha bilim, ko‗nikma va malakasini
shakllantirishdir;
| 