O’zbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalar universiteti Nukus filiali
Fakultet: Telekomunnikatsion texnologiyalar va ka’sbiy ta’lim
“Elektron tijorat asoslari” fanidan
Mustaqil ishi
Mavzu: O‘zbekiston Respublikasining “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi qonunining qabul qilinishi. Elektron pul tizimining asosiy tushunchalari
Guruh: 110-23-guruh talabasi
Bajardi : Nuraddinov S. ____________
Tekshirdi : Koshanov A. ____________
Reja:
1.Kirish
2. “To’lovlar va to’lov tizimlari to’g’risida”gi qonunning O’zbekiston iqtisodiyoti uchun ahamiyati
3. Qonunning asosiy qoidalari
4. Elektron pul tizimi tushunchalari
5. Elektron pul tizimining zamonaviy iqtisodiyotdagi o'rni
6. Elektron pul tizimining afzalliklari va kamchiliklari
7. Xulosa
Kirish
Elektron texnologiyalarning rivojlangani jahonda, to'lovlar va to'lov tizimlarining elektronlashganida muammolar va hal qilishdagi o'zgarishlar ko'rsatilmoqda. O'zbekistonda qonunchilik kerakli yususda, elektron to'lovlar va to'lov tizimlarini qo'llab-quvvatlashda yangi qadamlar olinmoqda.
Tezisda O‘zbekiston Respublikasining “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi qonunining qabul qilinishining mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishdagi ahamiyati haqida so‘z boradi. Moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishning zamonaviy vositasi bo‘lgan elektron pul tizimiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Shu munosabat bilan ishda elektron pul tizimining asosiy tushunchalari, shuningdek, uning zamonaviy iqtisodiyotdagi o'rni va ahamiyati o'rganiladi. Ushbu tizimning afzalliklari va kamchiliklari, rivojlanish istiqbollari ham tahlil qilinadi.
"To' lovlar va to 'lov tizimlari to' g 'risida" gi qonun o ' zbekiston iqtisodiyoti uchun katta ahamiyatga ega, chunki u mamlakatdagi barcha moliyaviy operatsiyalarni tartibga soladi. Ushbu qonunning O'zbekiston iqtisodiyotiga ta'sirini ko'rsatadigan bir qancha muhim jihatlarni ta'kidlash lozim:
1. Moliyaviy barqarorlik: qonun moliyaviy operatsiyalarning shaffofligi va ishonchliligini ta'minlaydi, bu esa mamlakatda moliyaviy barqarorlikni mustahkamlashga yordam beradi. Bu investitsiyalarni jalb qilish va barqaror iqtisodiy o'sishni ta'minlash uchun muhimdir.
2. Bank tizimini rivojlantirish: qonun banklar va boshqa moliya institutlarining faoliyatini tartibga soladi, bu ularning rivojlanishi va takomillashishiga yordam beradi. Bu aholi va biznes uchun moliyaviy xizmatlarning mavjudligini oshirishga yordam beradi.
3. Tadbirkorlik faoliyatini rag'batlantirish: qonun to'lovlarni amalga oshirishning qulay va xavfsiz usullarini ta'minlab, tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratadi. Bu kichik va o'rta biznesning o'sishiga, shuningdek, yangi ish o'rinlarini yaratishga yordam beradi.
4. Elektron to'lovlar: qonun elektron to'lovlarning rivojlanishini rag'batlantiradi, bu esa moliyaviy operatsiyalarning samaradorligi va qulayligini yaxshilashga yordam beradi. Bu, ayniqsa, iqtisodiyotni raqamlashtirish va onlayn savdoning o'sishi sharoitida juda muhimdir.
O'zbekistonning "to'lovlar va to'lov tizimlari to'g'risida" gi qonuni mamlakatda to'lov munosabatlarini tartibga soluvchi bir qator asosiy qoidalarni o'z ichiga oladi. Ushbu qonunning ba'zi muhim jihatlari:
1. To'lovlarni tartibga solish mexanizmlari: qonun milliy valyuta va chet el valyutasida to'lovlarni amalga oshirish qoidalari va tartiblarini belgilaydi. U to'lov munosabatlari ishtirokchilari, shu jumladan banklar, moliya institutlari, korxonalar va fuqarolar o'rtasida to'lovlarni amalga oshirish tartibini belgilaydi.
2. To'lov tizimlarini tartibga solish: qonunda to'lov tizimlarining ishlash qoidalari, shu jumladan pul o'tkazish tizimlari, elektron to'lovlar va mablag'larni o'tkazishning boshqa mexanizmlari belgilangan. U to'lov tizimlari ishtirokchilariga qo'yiladigan talablarni belgilaydi va ularning ishonchliligi va xavfsizligini ta'minlaydi.
3. Elektron pul muomalasi: qonunda elektron pullarni tartibga solish, ularni chiqarish, muomalaga chiqarish va to'lov operatsiyalarida foydalanish to'g'risidagi qoidalar mavjud. U elektron hamyonlar, to'lov kartalari va boshqa elektron to'lov vositalari uchun qoidalarni belgilaydi.
4. To'lov munosabatlari ishtirokchilarining manfaatlarini himoya qilish: qonun to'lov munosabatlari ishtirokchilarining, shu jumladan iste'molchilar, banklar, moliya kompaniyalari va boshqa bozor ishtirokchilarining huquqlari va manfaatlarini himoya qilish mexanizmlarini belgilaydi. Unda firibgarlikning oldini olish, ma'lumotlarning maxfiyligini ta'minlash va adolatsiz harakatlardan himoya qilish choralari ko'zda tutilgan.
Shunday qilib, O'zbekistonda "to'lovlar va to'lov tizimlari to'g'risida" gi qonunda to'lovlarni, to'lov tizimlarini tartibga solish, elektron pul muomalasi va to'lov munosabatlari ishtirokchilarining manfaatlarini himoya qilish bo'yicha muhim qoidalar mavjud. Uning to'g'ri amalga oshirilishi mamlakat moliya tizimini rivojlantirishga yordam beradi va moliyaviy operatsiyalarning ishonchliligi va xavfsizligini ta'minlaydi.
Elektron pul tizimi (ED) - bu elektron shaklda saqlanadigan va uzatiladigan pulning raqamli shakli. ED foydalanuvchilarga Internet, mobil qurilmalar yoki maxsus to'lov tizimlari orqali turli xil moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi. Ular an'anaviy naqd pul va bank kartalariga muqobildir.
Elektron pul tizimining asosiy xususiyatlari:
1. Naqd pulsiz operatsiyalar: ED tizim ishtirokchilari o'rtasida naqd pulsiz to'lovlar va pul o'tkazmalarini amalga oshirishga imkon beradi. Bu onlayn xaridlar, to'lovlarni to'lash, pul o'tkazmalari va boshqa moliyaviy operatsiyalar uchun qulaydir.
2. Tezkor operatsiyalar: elektron pul tizimida pul o'tkazmalari bir zumda amalga oshiriladi, bu ularni tezkor to'lovlar va operatsiyalar uchun qulay qiladi.
3. Foydalanish qulayligi: ED Internet, mobil ilovalar yoki maxsus qurilmalar orqali mablag'larga kirishning qulay usullarini taqdim etadi. Foydalanuvchilar o'zlarining moliyaviy mablag'larini osongina boshqarishlari va istalgan vaqtda va istalgan joyda to'lovlarni amalga oshirishlari mumkin.
Elektron pul tizimining ishlash tamoyillari:
1. Foydalanuvchilarni ro'yxatdan o'tkazish va identifikatsiya qilish: elektron pul tizimi foydalanuvchilari xavfsizlik va firibgarlikdan himoya qilish uchun ro'yxatdan o'tish va identifikatsiya qilish tartibidan o'tishlari kerak.
2. Hisobni to'ldirish: foydalanuvchilar o'zlarining elektron hamyonlarini bank o'tkazmalari, to'lov kartalari, elektron to'lov tizimlari yoki boshqa usullar orqali to'ldirishlari mumkin.
3. Tovarlar va xizmatlar uchun to'lov: foydalanuvchilar o'zlarining elektron pullaridan tovarlar va xizmatlarni onlayn, do'konlar, restoranlar va boshqa joylarda to'lash uchun foydalanishlari mumkin.
4. Pul o'tkazmasi: elektron pul tizimi foydalanuvchilarga boshqa foydalanuvchilarga yoki bank hisob raqamlariga pul o'tkazmalarini amalga oshirishga imkon beradi.
Elektron pul tizimidan foydalanish imkoniyatlari:
1. Onlayn xaridlar: foydalanuvchilar o'zlarining elektron pullaridan onlayn-do'konlarda, o'yin platformalarida, oqim xizmatlarida va boshqa onlayn-saytlarda tovarlar va xizmatlar uchun to'lovlarni amalga oshirish uchun foydalanishlari mumkin.
2. Mobil to'lovlar: elektron pul tizimlari mobil qurilmalar orqali to'lovlarni amalga oshirishga imkon beradigan mobil ilovalarni qo'llab-quvvatlaydi.
3. Xalqaro pul o'tkazmalari: ED bankka murojaat qilmasdan yoki valyutani almashtirmasdan xalqaro pul o'tkazmalarini amalga oshirish imkoniyatini beradi.
4. Avtomatik to'lovlar: foydalanuvchilar muntazam to'lovlar, obuna xizmatlari va boshqa to'lovlarni to'lash uchun avtomatik to'lovlarni sozlashlari mumkin.
Shunday qilib, elektron pul tizimi Internet va mobil qurilmalar orqali moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishning qulay va xavfsiz usuli bo'lib, mablag'larga kirish va tovarlar va xizmatlar uchun to'lovlarning tez va qulay usullarini ta'minlaydi.
Elektron pul tizimi zamonaviy iqtisodiyotda muhim rol o'ynaydi, moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishning qulay va samarali usullarini ta'minlaydi. Elektron pul tizimining ahamiyatini ta'kidlaydigan bir nechta asosiy jihatlar:
1. To'lov jarayonlarini tezlashtirish: elektron to'lov tizimlari hisob-kitoblar o'rtasida bir zumda pul o'tkazish imkonini beradi, bu esa tranzaktsiyalarni amalga oshirish vaqtini qisqartiradi. Bu samaradorlikni oshirishga va pul aylanishini tezlashtirishga yordam beradi.
2. Operatsiyalar uchun xarajatlarni kamaytirish: elektron pullardan foydalanish naqd pulni qayta ishlash va saqlash xarajatlarini, shuningdek qog'oz operatsiyalarini kamaytirishga imkon beradi. Bu kompaniyalar va individual foydalanuvchilarga vaqt va pulni tejashga yordam beradi.
3. Xavfsizlik darajasini oshirish: elektron to'lov tizimlari naqd pulga nisbatan yuqori darajadagi xavfsizlikni ta'minlaydi. Shifrlash va autentifikatsiya texnologiyalari moliyaviy ma'lumotlarni kiberhujumlar va firibgarliklardan himoya qiladi, operatsiyalarning ishonchliligi va maxfiyligini ta'minlaydi.
4. Moliyaviy xizmatlarning mavjudligini oshirish: elektron pul tizimlari moliyaviy xizmatlarni keng foydalanuvchilar, shu jumladan an'anaviy bank xizmatlaridan foydalanishda cheklovlarga duch kelgan foydalanuvchilar uchun yanada qulayroq qiladi.
5. Raqamli iqtisodiyotni rag'batlantirish: elektron pul tizimlarining rivojlanishi onlayn savdoni, elektron xizmatlar va raqamli platformalarni rivojlantirishni rag'batlantirish orqali raqamli iqtisodiyotning o'sishiga yordam beradi, bu esa elektron tranzaktsiyalar va umumiy iqtisodiy rivojlanishni oshirishga yordam beradi.
Shunday qilib, elektron pul tizimi zamonaviy iqtisodiyotda muhim rol o'ynaydi, moliyaviy operatsiyalarning qulayligi, xavfsizligi va samaradorligini ta'minlaydi, shuningdek raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga va barcha toifadagi foydalanuvchilar uchun moliyaviy xizmatlarning mavjudligini oshirishga yordam beradi.
Elektron pul tizimlari ko'plab afzalliklarga ega, bu ularni foydalanuvchilar orasida mashhur qiladi. Shu bilan birga, ular e'tiborga olinishi kerak bo'lgan ba'zi kamchiliklar va xavflarga ega. Keling, elektron pul tizimining afzalliklari va kamchiliklarini batafsil ko'rib chiqaylik:
Elektron pul tizimining afzalliklari:
1. Foydalanish qulayligi: elektron to'lovlar kunning istalgan vaqtida va dunyoning istalgan nuqtasidan faqat internetga ulanish orqali operatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi. Bu to'lov jarayonini tez va qulay qiladi.
2. Samaradorlik va tezlik: elektron tranzaksiyalar bir zumda qayta ishlanadi, bu esa bank o'tkazmalaridan foydalanishda bo'lgani kabi bir necha kun kutmasdan hisoblar o'rtasida tez pul o'tkazish imkonini beradi.
3. Xavfsizlik: elektron pul tizimlari foydalanuvchilarning moliyaviy ma'lumotlarini kiber tahdidlar va firibgarliklardan himoya qilish uchun ilg'or shifrlash va autentifikatsiya texnologiyalaridan foydalanadi.
4. Operatsiyalarni kuzatish: elektron to'lovlar moliyaviy operatsiyalarni kuzatish va tahlil qilish imkoniyatini beradi, bu esa xarajatlarni nazorat qilish va mablag'larni hisobga olishga yordam beradi.
5. Hamma uchun qulaylik: elektron pul tizimlari keng foydalanuvchilar, shu jumladan an'anaviy bank xizmatlaridan foydalana olmaydiganlar uchun mavjud.
Elektron pul tizimining kamchiliklari:
1. Mumkin bo'lgan xavfsizlik xatarlari: elektron pul tizimlaridan foydalanganda kiberhujumlar, hisoblarni buzish va moliyaviy ma'lumotlarning buzilishi xavfi mavjud, bu esa mablag'larning yo'qolishiga olib kelishi mumkin.
2. To'lovlar va to'lovlar: ba'zi to'lov tizimlari operatsiyalarni amalga oshirish yoki hisobni saqlash uchun to'lovlarni talab qilishi mumkin, bu esa elektron puldan foydalanish narxini oshirishi mumkin.
3. Pul o'tkazmalari bo'yicha cheklovlar: ba'zi elektron pul tizimlarida pul o'tkazmalari miqdori bo'yicha cheklovlar yoki ma'lum vaqt oralig'ida operatsiyalar soni bo'yicha cheklovlar bo'lishi mumkin.
4. Internetga ulanish: elektron to'lovlardan foydalanish uchun barqaror Internet aloqasi zarur, bu ba'zi joylarda yoki tarmoq ishlamay qolganda muammoli bo'lishi mumkin.
5. Anonimlik yo'q: naqd puldan farqli o'laroq, elektron operatsiyalar ko'pincha raqamli iz qoldiradi, bu esa moliyaviy operatsiyalarning shaffofligi va kuzatilishi darajasini oshirishi mumkin.
Umuman olganda, elektron pul tizimlari juda ko'p afzalliklarga ega, bu ularni ishlatish uchun qulay va samarali qiladi. Biroq, moliyaviy operatsiyalarning xavfsizligi va ishonchliligini ta'minlash uchun yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavf va kamchiliklarga ehtiyot bo'lish kerak.
Xulosa qilib shuni ta'kidlash mumkinki, elektron pul tizimi raqamli dunyoda moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish uchun zamonaviy va samarali vositadir. Bu foydalanuvchilarga moliyaviy mablag'larini moslashuvchan va samarali boshqarish imkonini beradigan qulaylik, xavfsizlik va to'lov tezligini ta'minlaydi.
Ushbu mavzuni o'rganish raqamli moliyaviy texnologiyalarni rivojlantirishning muhimligini va ularning zamonaviy jamiyatga ta'sirini tushunishga imkon beradi. Elektron pul tizimlari biznes, iste'molchilar va moliya institutlari uchun yangi imkoniyatlarni ochib beradi, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish va moliyaviy infratuzilmani yaxshilashga yordam beradi.
Elektron pul tizimini yanada rivojlantirish xavfsizlik texnologiyalarini takomillashtirish, foydalanuvchilarga qulaylik yaratish uchun funksionallikni kengaytirish, boshqa moliyaviy xizmatlar bilan integratsiya qilish va muvofiqlik va o'zaro ishlashni ta'minlash uchun xalqaro standartlarni ishlab chiqishni o'z ichiga olishi mumkin.
Shunday qilib, elektron pul tizimi zamonaviy moliyaviy muhitda muhim rol o'ynaydi va uning yanada rivojlanishi odamlarning hayot sifatini yaxshilashga va umuman raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga yordam beradi.
Ababiyotlar
Rgsm.uz sayti
Fayllar.org sayti
.Elektron tijorat asoslari ilmiy kitob Rasulov. D.U Toshkent 2007
|
