O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI
TEXNOLOGIYALARI
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBAROT TEXNOLOGIYARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI
“KOMPYUTER INJINERING” FAKULTETI
“ AT-SERVIS” YO’NALISHI
“ FIZIKA” FANIDAN
MUSTAQIL ISH
KI 23-07-guruh talabasi
BAJARDI : Ahatov Suhrob
Samarqand 2024
1.
Gers vibratorlari.
Gers vibratori, Gers dipoli —uchlarida metall sharlari boʻlgan va
sharlar oraligʻiga Rumkorf gʻaltagi ulangan mis sterjen koʻrinishidagi
oddiy antenna; G. Gers elektromagnit toʻlqinlarning mavjudligini
tasdiqlovchi tajribalarida foydalangan (1888). Gers qoʻllagan
vibratorlarning eng kichigining uz. 26 sm boʻlgan; unda 5- YU8 Gs ga
teng chastotali toʻlqinlar hosil boʻlgan; bu toʻlqinlarning uzunligi X —
60 sm ga mos keladi (yana
q. Antenna.)
2.
Yorug‘lik interferensiyasini kuzatish usullari.
Yorugʻlikning interferensiyasi (lotincha: interferens, inter -oraliq + - ferens
—
tashuvchi,
uzatuvchi) — elektromagnit
toʻlqinlarning interferensiyasi (tor maʼnoda — birinchi navbatda
koʻrinadigan
yorugʻlik) —
bir
nechta yorugʻlik
toʻlqinlarining superpozitsiyasi (superpozitsiyasi) natijasida yorugʻlik
intensivligini qayta taqsimlash. Bu hodisa odatda yorugʻlik intensivligining
maksimal va minimal kosmosda almashinishi bilan tavsiflanadi. Kosmosda
yoki yorugʻlik tushadigan ekranda yorugʻlik intensivligini bunday
taqsimlashning oʻziga xos shakli interferensiya naqshlari deb ataladi.
interferensiya hodisasi bevosita toʻlqin uzunligiga bogʻliq boʻlganligi
sababli, turli spektral komponentlarni (ranglarni) oʻz ichiga olgan
yorugʻlikning interferensiyasi, masalan, oq yorugʻlik, bu spektral
komponentlarni ajratib turadi, oq yorugʻlik holatida koʻzga koʻrinadigan
nurli chiziqlar.
Yupqa plyonkalarda yorugʻlik interferensiyasi
Yupqa plyonkada aralashuv.
�
— tushish burchagi,
�
— sinish
burchagi, sariq nur toʻq sariq rangdan orqada qoladi, ular bir koʻzga
yaqinlashadi va aralashadi.
Ikki fazoviy ajratilgan va mustaqil yorugʻlik manbalaridan yorugʻlik
uchun barqaror interferensiya naqshini olish suv toʻlqinlari manbalari
kabi oson emas. Atomlar juda qisqa muddatli
poezdlarda
yorugʻlik
chiqaradi va kogerentlik buziladi. Nisbatan sodda qilib aytganda, bunday
rasmni bir xil poezdning toʻlqinlarini aralashtirib olish orqali olish
mumkin
[1]
. Shunday qilib, interferensiya yorugʻlikning dastlabki nurlari
nozik bir plyonkadan oʻtganda ikki nurga boʻlinganida sodir boʻladi,
masalan, qoplangan linzalardagi linzalar yuzasiga qoʻllaniladigan
plyonka . Yorugʻlik
toʻlqin uzunligi
nuri
�
, qalinlikdagi plyonka
yuzasiga perpendikulyar tushish
�
, ikki marta aks ettiriladi — uning
ichki va tashqi yuzalaridan. Agar plyonka etarlicha nozik boʻlsa, uning
qalinligi tushayotgan yorugʻlik
toʻlqinining
uzunligidan oshmasa, u holda
ommaviy axborot vositalari orasidagi yuqori interfeysda aks etti
rilgan
nurlar izchil boʻladi va shuning uchun aralashishga qodir.
3.
Kontakt hodisalari.
Qattiq jism o'tkazuvchanlik turi bilan farqlanuvchi yoki o‘tkazuvchanlik turi bil
xil boiib, solishtirma qarshiligi bilan farqlanuvchi
sohalari orasidagi kontakt natijasida hosil bo‘ladigan o‘tkinchi qatlam elektr o
‘tish deb ataladi. Yarimo'tkazgich asboblarda elektron - kovak o ‘tish yokip - n
o‘tish debataluvchi elektro‘tishdankengfoydalaniladi.
Taqiqlangan zonalari kengligi teng, ya’ni kimyoviy jihatdan bir xil
yarimo‘tkazgich materiallar (masalan, Si yoki GaAs) asosidagi
elektr o‘tishlar gomoo‘tish, taqiqlangan zonalari qiymati bir-biridan farqlanuvchi
yarimo‘tkazgichlar asosidagi o‘tishlar esa geteroo ‘tish deb ataladi.
Metallarda
taqiqlangan
zona
bo‘lmagani
sababli
geteroo‘tishlaming
xususiy holiga mos, metall — yarimo‘tkazgich deb ataluvchi elektr
о ‘tishlar ham elektronikada keng qo‘lIaniladi.
Ko‘p yarimo‘tkazgich asboblar va integral mikrosxemalaming ishlash
prinsipi elektr o‘tishlaming xususiyatlariga asoslanadi. Muvozanat
holatda p-n o‘tish
Yarimo‘tkazgich asboblarning aksariyati bir jinsli bo'lmagan yarimo‘ tkazgichlar
asosida yaratiladi. Xususiy holda, bir jinsli bo‘lmagan yarimo‘tkazgich
monokristallning ma’lum sohasi p - turli, boshqa sohasi n - turli o'tkazuvchanlikni
namoyon etadi. Yarimo‘tkazgichning p -
va n — sohalari chegarasidan ikki tomonda hajmiy zaryad sohasida elektron
— kovak o‘tish yoki p-n o‘tish hosil bo‘ladi.
4.
Yarim o‘tkazgich - yarim o‘tkazgich kontakti.
Yarimoʻtkazgichlar oʻtkazuvchanligi
jihatidan
metall
va
dielektriklar
orasidagi moddalar boʻlib, oʻz fizik
xususiyatlarini turli tashqi taʼsirlar (masalan yoritish, isitish va hokazo)
natijasida
keng
intervalda
oʻzgartira olish xususiyatiga ega.
Yarimoʻtkazgichlar
elektronika
va
mikroelektronikada
juda
keng
qoʻllanilib, zamonaviy elektr jihozlarning deyarli hammasi —
kompyuterlardan tortib to uyali aloqa telefonlarigacha barchasi
yarimoʻtkazgichli texnologiyaga asoslangan. Eng keng qoʻllaniladigan
yarimoʻtkazgich modda
kremniy
boʻlib, boshqa moddalar ham keng
qoʻllaniladi.
Yarimoʻtkazgichlar — elektr tokini yaxshi oʻtkazuvchi moddalar
(oʻtkazgichlar, asosan, metallar) va elektr tokini amalda oʻtkazmaydigan
moddalar (dielektriklar) orasidagi oraliq vaziyatni egallaydigan moddalar.
Mendeleyev davriy sistemasida II, III, IV, V va VI guruhlarda joylashgan
koʻpchilik elementlar. Masalan: kremniy (Si), germaniy (Ge), mishyak-
galliy (GaAs), kadmiy-tellur (CdTl) va h.k. Sof yarimoʻtkazgichlar (Cr,
Ge)oʻzidan elektr tokini oʻtkazmaydi. Ularning bir qator birikmalari
yarimoʻtkazgichlar jumlasiga kiradi. Ya.da ham metallardagi kabi elektr
oʻtkazuvchanlik elektronlarning harakati tufayli yuzaga keladi. Biroq
elektronlarning harakatlanish sharoitlari metallar va Ya.da turlicha boʻladi.
Ya. quyidagi asosiy xususiyatlarga ega: Ya.ning elektr oʻtkazuvchanligi
temperatura koʻtarilishi bilan ortib boradi (mas, temperatura 1 K ga
ortganda Ya.ning solishtirma oʻtkazuvchanligi 16— 17 marta ortadi);
Ya.ning elektr oʻtkazuvchanligida atom bilan sust (V guruh elementi
qoʻshilganda) bogʻlangan elektronlardan tashqari atom bilan kuchliroq
bogʻlangan elektronlar ham ishtirok etadi (baʼzi hollarda bogʻlangan
elektronlar asosiy rol oʻynaydi); sof Ya.ga oz miqdorda qoʻshilma kiritib,
uning oʻtkazuvchanligini keskin oʻzgartirish mumkin (mas, 0,01%
qoʻshilma kiritilganda Ya. ning oʻtkazuvchanligi 10000 marta ortib
ketadi).
| 