• Oʻtkazgichlar, yarim oʻtkazgichlar, izolyatorlar
  • Yarim oʻtkazgichlarning tuzilishi




    Download 0,5 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet2/4
    Sana08.06.2024
    Hajmi0,5 Mb.
    #261606
    1   2   3   4
    Bog'liq
    FIZIKAAAA

    Yarim oʻtkazgichlarning tuzilishi 
    Misol uchun yarim oʻtkazgichning tipik vakili boʻlgan germaniyni 
    qaraylik. Uning tartib nomeri 32 va toʻrtta elektron qobigʻi mavjud: 1- 
    qobiqda 2 ta; 2-qobiqda 8ta, 3-qobiqda 18 ta, 4- qobiqda esa 4 ta elektron 
    joylashgan. Uchta ichki qobiqdagi elektronlar turgʻun boʻlib, kimyoviy 
    reaksiya-larda ishtirok etmaydi. Oxirgi toʻrtinchi qobiqdagi elektronlar 
    esa atom yadrosi bilan juda kuchsiz bogʻlangan. Aynan shu elektronlar 
    elementning boshqa atomlarining nechtasi bilan kimyoviy bogʻlanishga 
    kira olish qobiliyatini koʻrsatib, mazkur elementning valentligini 
    aniqlaydi. Shuning uchun ham oxirgi qobiqdagi elektronlarga tashqi yoki 
    valentli elektronlar deyiladi. Tashqi qobigʻida toʻrtta elektroni mavjud 
    boʻlgan germaniyning valentligi toʻrtga teng. Mazkur atomga boshqa 
    atomlar yaqinlashganida valent elektronlar boshqa atomning valent 


    elektronlari bilan oson taʼsirlashadi va kimyoviy bogʻlanish hosil qiladi. 
    Atom qobigʻiga maʼlum energiya berilganda atomnig ionlashuvi roʻy 
    berishi mumkin. Aynan soʻnggi qobiqdagi elektronni ozod qilish uchun 
    eng kam energiya taqozo qilinadi. Germaniy, kremniy va yarim 
    oʻtkazgichlarning boshqa bir qancha vakillari kristall moddalar 
    hisoblanadi. Ularning atomlari maʼlum qonuniyatlarga muvofiq 
    joylashgan boʻladi. 
    Oʻtkazgichlar, yarim oʻtkazgichlar, izolyatorlar 
    Elektronni valent zonadan oʻtkazish zonasiga oʻtkazish uchun tashqaridan 
    malum energiya berish kerak. Elektron turgʻun holatdan (toʻldirilgan 
    holatdan) . erkin holatga (oʻtkazish zonasiga) oʻtishda yengish kerak 
    boʻlgan man qilingan zonanirtg kengligi qattiq jismlarni metallar, yarim 
    oʻtkazgichlar va izolyatorlarga ajratishning asosiy mezonlaridan biridir. 
    Bunga keltirilgan sxemalardan osongina ishonch hosil qilish mumkin. 
    Zonalarning elektronlar bilan toʻldirilganligi va man qilingan zonaning 
    kengligiga qarab toʻrtta hoi boʻlishi mumkin. Eng yuqori zona elektronlar 
    bilan qisman toʻldirilgan, yaʼni unda boʻsh sathlar mavjud. Bu holda 
    elektron juda kam energiya olganda ham shu zonaning yuqoriroq energetik 
    sathiga oʻtishi, yaʼni erkin boʻlib, tok oʻtkazishda ishtirok etishi mumkin. 
    Demak, qattiq jismda qisman toʻldirilgan zona mavjud boʻlsa, bu jism 
    elektr tokini oʻtkazadi. Aynan shu xususiyat metallarga xosdir. Agar valent 
    zona va oʻtkazish (erkin) zonasi bilan qisman ustma-ust tushsa ham, qattiq 
    jism elektr tokini oʻtkazuvchi boʻladi. Bu Mendeleyev elementlar davriy 
    sistemasidagi II guruh elementlari Be, Mg, Ca, Zn 
    ….larga xos xususiyatdir. Energetik sathlari faqat valent zona va oʻtkazish 
    zonasidan iborat qattiq jismlar, man qilingan zonasining kengligiga qarab 
    dielektriklar va yarim oʻtkazgichlarga ajratiladi. Agar kristallning man 
    qilingan zonasining kengligi bir necha elektron-volt boʻlsa, issiqlik 
    harakati elektronni valent zonadan oʻtkazish zonasiga sakrata olmaydi va 
    bunday kristallarga dielektriklar deyiladi. Agar man qilingan zona uncha 
    katta boʻlmasa (AE~ 1 eV), elektronni valent zonadan oʻtkazish zonasiga 
    issiqlik yoki biror boshqa taʼsir bilan koʻchirish mumkin. Bunday 
    kristallarga yarim oʻtkazgich-lar deyiladi. Masalan, germaniy uchun AE= 
    0,72 eV, kremniy uchun AE=1.11 eV ni tashkil qiladi. Shunday qilib, 
    oʻtkazgichlar uchun man qilingan zonaning kengligi noʻlga teng, yarim 
    oʻtkazgichlar uchun 2eV dan oshmaydi, dielektriklar uchun esa 2eV dan 
    katta boʻladi 

    Download 0,5 Mb.
    1   2   3   4




    Download 0,5 Mb.
    Pdf ko'rish