|
O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi
|
| bet | 2/2 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 39,08 Kb. | | #244693 |
Bog'liq 1-dedline Asosiy qism
Sun'iy intellekt sohasida fundamental va amaliy ilmiy tadqiqotlarni olib borish, raqamli texnologiyalarni rivojlantirishning ilmiy ekotizimini shakllantirish;sun'iy intellekt texnologiyalari asosida boshqaruv va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish bo'yicha innovatsion mahsulotlarni hamda ularning modellari, algoritmlari va dasturiy ta'minotini ishlab chiqish;sun'iy intellekt texnologiyalarini rivojlantirish bo'yicha yetakchi xorijiy innovatsion va ilmiy muassasalar bilan hamkorlikni yo'lga qo'yish va qo'shma loyihalarni amalga oshirish.Sanoat va jamiyat asoslarini qurish bilan bir qatorda, reja "kelajak poydevori sifatida ta'limni isloh qilish va ilmiy-tadqiqot va ishlanmalar tizimini qayta qurishni talab qiladi. Ta'lim islohotiga kelsak, boshlang'ich va o'rta ta'limdan tashqari, shuningdek, ta'limda sun'iy intellekt bilan bog'liq bo'lgan ta'lim, boshqacha aytganda, "matematika, ma'lumotlar fanlari va Al" ta'limi qanday bo'lishi kerakligi ko'rsatilgan.Al strategyasi 2030 raqamli O'zbekistonda tadqiqot va ishlanmalar tizimini rekonstruksiya qilish "kelajak uchun poydevor yaratish" sifatida ham ko'rsatilgan, ammo bu yerda biz "universitetlar, texnikumlar va kollejlar"dagi ta'lim islohotining konturini tushuntiramiz". Bundan tashqari, materialda batafsil aniq raqamlrda tushuntirish yo'qligi sababli, noto'g'ri talqin qilish yoki noto'g'ri baholash mumkin.Universitetlar, texnikumlar va ishlaydigan xodimlar uchun ta'lim islohotlari sifatida quyidagi uchta aniq maqsad ko'tariladi.
1. Gumanitar va fanlardan qat'i nazar, barcha universitet va texnik kollej talabalari (taxminan 500 000 bitiruvchi/yiliga) o'z kurslaridaboshlang'ichdarajadagi matematika,ma'lumotshunoslik va sun'iy intellektga ega bo'lishi.
2. Ko'p ishchilar (yiliga taxminan 1 million 2008 yil) asosiy axborot bilimlari va ma'lumotlar fanlari va sun'iy intellekt kabi amaliy amaliy ko'nikmalarga ega bo'lish imkoniyatlarini har tomonlama ta'minlaydi.
3. Universitet talabalar va ishlaydigan xodimlar uchun liberal san'at ta'limini kuchaytirish. Ta'lim, Madaniyat, sport, fan va texnologiyalar vazirligi ma'lumotlariga ko'ra,"barcha fuqarolar matematika, ma'lumotlar fanlari va sun'iy intellekt asoslari" kabi zarur ko'nikmalarni rivojlantirishlari kerak. raqamli jamiyatda yozish va abacus" va barcha sohalarda ishlay olish. Universitet islohotini ilgari surish uchun texnologiya, Ushbu hisobotning qisqacha mazmunida "Informatika ta'limining umumiy ta'lim sifatida tarqalishi""so'rovga javob bergan universitetlarning 82% ga yaqiniinformatika fanini umumiy fan sifatida takidlashgan".Bunday sharoitda barcha talabalar uchun 2030-yillarda mumkin bo'lgan umumiy axborotni qayta ishlash, ta'limini rivojlantirishga "matematika, ma'lumotlar fanlari va sun'iy intellekt" ta'limini qo'shish katta o'zgarish va yaxshi natijalarga erishishi kutilmoqda.Yuqoridagi maqsad har yili universitet va texnologiya kollejlarini tamomlagan barcha 500 000 talabaga ta'lim berishdir. Tabiiyki, bu ta'lim tizimi va o'quv rejasi xaritasini jiddiy qayta ko'rib chiqishni talab qiladi JavaScript-da yozilgan har bir dasturiy ta'minot o'zbek tiliga tarjima qilindi va laboratoriyadagi server kompyuteriga o'rnatildi. JavaScript-ning afzalliklari shundaki, u internetda ishlaydi, o'quv jarayoni va natijalarini grafik tarzda tekshirish mumkin.Tahlil va tajriba sinov sifatida biz Google Home guruhi va Amazon Echo guruhiga bo'lindik va alohida guruhlarda ko'nikmalar va harakatlarni rivojlantirishni boshladik. Keyingi soatlardan boshlab biztalabalardan Al spiker bilan o'zaro munosabatlari haqida o'ylashni so'radik va rivojlanishni davom ettirdik. Yakuniy bosqich sifatida biz har bir ishtirokchidan o'zlarining rivojlangan ko'nikmalari vaharakatlarini haqiqiy mashinalar yordamida namoyish etishlarini so'radik. Bunday izoh paydo bo'lishining sababi shundaki, Google va Amazon ning ishlab chiqish muhitlari sezilarli darajada bir-biridan farq qiladi.
Bunga sabab bo'lgan asosiy mulohaza shuni ko'rsatadiki, biz har bir kompaniya va ta'lim muassasalari tomonidan taqdim etilgan ko'nikma, ta'lim sifati, korxona boshqaruv nazorati, vata'limni reallik asosida yanada oson o'rgatish mumkin, dasturiy ta'minot va tizimni ishlab chiqish. O'quvchilarimizga "matematika, ma'lumotlar fanlari va sun'iy intellekt" ta'limini "umumiy tarzda" berish uchun o'qituvchilarning inson resurslari cheklangan bo'lsada, tizimli va chuqur muhokamalar olib borish zarur, deb hisoblaymiz.Zamon shiddat bilan olg‘a ilgarilamoqda. 20 yil avval g‘ishtdek keladigan tugmali telefonni ko‘chada ko‘tarib yurgan odam hammaning e’tiborini o‘ziga jalb qilgan bo‘lsa, bugun o‘sha telefon orqali endi ular smartfonga aylangan – kino ko‘rishimiz, uyga bozorlik qilishimiz, farzandimizning maktabdagi hayotini kuzatishimiz, mutolaa, muloqot va yana juda ko‘plab ishlarni bajarishimiz oddiy holga aylandi.Axborot texnologiyalari sohasi oxirgi o‘n yilliklarda ulkan transformatsiyalarni o‘z boshidan kechirdi va butun hayotimizni o‘zgartirib yubordi. Bulutli texnologiyalar, 5G va internet, milliardlarni qamrab olgan ijtimoiy tarmoqlar, medianing aql bovar qilmas taraqqiyoti... Bu mislsiz kashfiyotlarni yana davom ettirish mumkin. Shubhasiz, butun dunyo miqyosida shov-shuv ko‘tarishga ulgurgan sun’iy intellekt va u bilan bog‘liq holda qalqib chiqqan mutlaqo yangi yo‘nalishlar bu texnologik yangiliklarning eng cho‘qqisi bo‘ldi.
Zamon shiddat bilan olg‘a ilgarilamoqda. 20 yil avval g‘ishtdek keladigan tugmali telefonni ko‘chada ko‘tarib yurgan odam hammaning e’tiborini o‘ziga jalb qilgan bo‘lsa, bugun o‘sha telefon orqali endi ular smartfonga aylangan – kino ko‘rishimiz, uyga bozorlik qilishimiz, farzandimizning maktabdagi hayotini kuzatishimiz, mutolaa, muloqot va yana juda ko‘plab ishlarni bajarishimiz oddiy holga aylandi.Axborot texnologiyalari sohasi oxirgi o‘n yilliklarda ulkan transformatsiyalarni o‘z boshidan kechirdi va butun hayotimizni o‘zgartirib yubordi. Bulutli texnologiyalar, 5G va internet, milliardlarni qamrab olgan ijtimoiy tarmoqlar, medianing aql bovar qilmas taraqqiyoti... Bu mislsiz kashfiyotlarni yana davom ettirish mumkin. Shubhasiz, butun dunyo miqyosida shov-shuv ko‘tarishga ulgurgan sun’iy intellekt va u bilan bog‘liq holda qalqib chiqqan mutlaqo yangi yo‘nalishlar bu texnologik yangiliklarning eng cho‘qqisi bo‘ldi. Siz ko‘rib turgan ushbu uskuna sun’iy intellekt tomonidan boshqariladi. Asosiy vazifasi yangi dori vositalarini yaratish bo‘lgan bu qurilma protein, nukleid, kislota singari kimyoviy moddalar bilan molekulyar darajada (“donalab” deb o‘qisangiz ham bo‘ladi) ishlaydi. Sun’iy intellekt tadqiqotlarni uzluksiz ravishda davom ettirar ekan, ma’lumotlarni real vaqt rejimida tahlil qilib boradi. Kerakli natijaga erishilmaguncha millionlab variantdagi turli ssenariylarni sinab ko‘radi.Yangi dori yaratish juda katta mehnat, vaqt va xarajat talab qiladigan ish. Masalan, proteinlar yordamida o‘tkaziladigan tajribalarning muvaffaqiyat ko‘rsatkichi 10 foizdan ham kam. Har bir omadsiz natija esa o‘rtacha 30-200 million dollarga tushadi. Ammo sun’iy intellekt texnologiyalarining kirib kelishi farmatsevtika sohasida haminqilobiy burilishlar yasamoqda. Ilgari o‘n yillab vaqt sarflangan tadqiqotlar mashina tafakkuri yordamida imitatsiya qilinib, aql bovar qilmas darajada tez va eng muhimi, o‘ta katta xarajatlarsiz ro‘yobga chiqarilyapti. Suratdagi uskunani ishlab chiqqan Atomwize kompaniyasi 10 yil ichida biofarma sohasida dunyo bo‘yicha yetakchilardan biriga aylandi. O‘tgan yili dori ishlab chiqaruvchi gigant Sanofi u bilan 1,2 milliard dollarga teng shartnoma imzoladi.
Bu – sun’iy intellekt texnologiyalari yaratib bergan imkoniyatlarga bitta misol. Bugunga kelib odamlar allaqachon ushbu kashfiyotdan matn (maqola, dissertatsiya va hatto she’r) yozish, rasm/video/audioni qayta ishlash va yangilarini yaratish, murakkab kasalliklarga diagnoz qo‘yish, kompyuter dasturlari yozish, korxonalarni boshqarish, marketing, suhbatlashish, veb-saytlar yaratish singari maqsadlarda foydalanmoqda.Oddiy so‘zlar bilan aytadigan bo‘lsak, sun’iy intellekt (ingl. Artificial intellegence) – kompyuter tizimlarining shu vaqtgacha insonlarga xos bo‘lgan ijodkorlik va intellektual faoliyatni bajarish qobiliyatidir. U neyron tarmoqlar, mashinani o‘qitish (machine learning), tabiiy tilni qayta ishlash, kognitiv (ongli) hisob-kitoblar, kompyuterning tasvirni ko‘rishi singari fanning o‘ta murakkab yangi yo‘nalishlarini o‘zida birlashtiradi.Masalan, mashinani o‘qitish texnologiyasi ma’lumotlarni qayta ishlash uchun bilimlarni chuqur “o‘rgana oladigan” kompyuter tizimlaridir. Bu tizimlar uni yaratgan dasturchi yozib bergan algoritmdan chiqib, ulkan ma’lumotlar va tajribalarni mustaqil tahlil qiladi, umumiylik va qonuniyatlarni topadi va shu asosda “bilimini boyitib boradi”. Masalan, hozir butun dunyoda shuhrat qozongan ChatGPTʼni o‘qitishda 570 GB hajmdagi ma’lumotlardan foydalanilgan. Bu esa inson tafakkuri chegaralaridan ancha yuqori ko‘rsatkich. Yil boshida Microsoft kompaniyasi 10 milliard dollar investitsiya kiritgan ChatGPT siz bilan ko‘plab tillarda bemalol suhbat qurishi, maqola yoki she’r yozib berishi mumkin.2021 yilda prezidentning alohida qarori qabul qilinishi ushbu sohadagi ishlarni bir tizimga solish va tashkillashtirish imkonini berdi. Jumladan, “Sun’iy intellektga tayyorlik indeksida O‘zbekiston Respublikasi o‘rnini yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar dasturi” tasdiqlandi. Unda iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada, davlat boshqaruvi tizimida sun’iy intellekt texnologiyalarini ishlab chiqish va ulardan foydalanish, qishloq xo‘jaligi, energetika, sog‘liqni saqlash, elektron hukumat sohalariga mazkur texnologiyalarni joriy etishga alohida e’tibor qaratilgan Neyrotarmoqlar, ulkan ma’lumotlar (Big Data), sun’iy intellekt imkoniyatlari davlat tizimlarida ham bosqichma-bosqich joriy qilina boshlandi. Ular orasida ko‘lami jihatidan butun mamlakatni qamrab olgan MyID tizimini aytib o‘tish mumkin. Raqamli texnologiyalar vazirligi ma’lumotlariga qaraganda, bugungi kunda 23 ta bank, 5 ta yirik davlat tashkiloti ushbu tizimdan doimiy foydalanmoqda, ro‘yxatdan o‘tganlar soni esa 2,5 millionga yetdi.MyID birinchi navbatda shaxsni biometrik identifikatsiyalash imkonini beradi va natijada jarayonga ketadigan vaqtni 1 soniyaga tushiradi, hujjatlarni tekshirish butkul avtomatlashadi.Yana bir o‘ziga xos loyiha – qishloq xo‘jaligi yerlari va ekinlari monitoringi loyihasi doirasida kosmosdan va dronlar bilan olingan suratlar, real vaqt rejimida to‘planadigan ma’lumotlar asosida dalalar sun’iy intellekt yordamida monitoring qilinib, ularning geoaxborot tizimi yaratildi. Biroq kadrlar muammosi hamon ushbu yo‘nalishdagi eng muhim masaladir. 2022/2023 o‘quv yilidan “Sun’iy intellekt” yo‘nalishida kadrlar tayyorlash bo‘yicha jami 6 ta oliy ta’limmuassasalarida 245 ta kvota ajratildi. Shuningdek, alohida “Raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt” doktorantura yo‘nalishi ochilganini qayd etish lozim.Prezident qarori asosida Raqamli texnologiyalar vazirligi huzurida Raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektni rivojlantirish ilmiy-tadqiqot instituti tashkil etildi. Soha bo‘yicha fan doktorlari, turli yo‘nalishlardagi yetuk mutaxassislarni o‘zida jamlagan muassasa katta ilmiy salohiyatga ega va bundan foydalanmoqda ham. Ikki yil ichida institut tomonidan Orolbo‘yi mintaqasining atrof-muhit va ekologik holatini monitoring qilish hamda nutq signallarini qayta ishlash asosida shaxsni tanib olish bo‘yicha dasturiy mahsulot ishlab chiqildi.Hozirda sun’iy intellekt imkoniyatlaridan foydalangan holda, o‘zbek tilida o‘tkazilgan yig‘ilishlarni stenogramma qilish, yer yuzasi tasvirlarini qayta ishlash, qayta tiklanuvchi energiya manbalari asosidagi energotizim ma’lumotlarini tadqiq qilish singari loyihalar ustida ish olib borilmoqda.Albatta, bu ishlar o‘z natijasini ko‘rsata boshladi. Hayotimizda har kuni duch keladigan davlat axborot tizimlari faoliyatidagi jiddiy o‘zgarishlarga o‘zimiz guvoh bo‘layotganimizdek, O‘zbekistonning bu boradagi ko‘rsatkichlari xalqaro reytinglarda ham yaxshilanmoqda.
GPT texnologiyalarni o‘zbek tilida joriy qilish bo‘yicha ancha orqada qolib ketganmiz. Asosiy sabab – internetda o‘zbek tilidagi badiiy va ilmiy materiallarning boshqa tillardagiga nisbatan juda kamligidir.Sun’iy intellektning xatarlariga kelsak, bunday tortishuvlar avjiga chiqqaniga ancha bo‘ldi va ular asosan xavfsizlik, inson huquqlari va erkinliklariga daxldor. Jiddiy xavf-xatar sifatida quyidagilarni alohida aytib o‘tish mumkin: Avtomatlashtirilgan hujumlar. Bunda turli kiberhujumlar, axborot xurujlarini SI yordamida amalga oshirish imkoniyati nazarda tutiladi Ma’lumotlarni qalbakilashtirish va firibgarlik. Ya’ni ushbu texnologiyaning cheksiz imkoniyatlaridan foydalangan holda, jamoatchilik fikriga, qarorlar qabul qilish va saylovlar jarayoniga ta’sir ko‘rsata oladigan yolg‘on axborotlarni tarqatish (yaqinda tarqalgan Vladimir Putinning arab tilida gapirgan videosini eslang. Bu – istalgan shaxsni istalgan tilda va har qanday matn bo‘yicha “gapirtira oladigan” DeepFake texnologiyalar ishi).Ta’lim tizimiga zarar. ChatGPT erasida insondan qolishmaydigan darajada mukammal ilmiy matn yoza oladigan kompyuter tizimlarining maydonga chiqishi va qisqa vaqt ichida millionlab talabalar, tadqiqotchilar orasida ommalashishi dunyo ta’lim tizimida akademik halollik tushunchasiga tahdid qilmoqda. Kurs ishining talaba emas, balki ChatGPT tomonidan yozilganini ajratib olish imkonsiz darajaga yetdi va bu, umuman, ta’lim jarayonining maqsad-muddaosini yo‘qqa chiqaradi Shaxsiy ma’lumotlar daxlsizligi muammosi. SI yordamida ulkan miqyosda personal ma’lumotlarni yig‘ish, qayta ishlash va uzatish xavfi mavjud. Xususan, u odamlarning xulq-atvori, xohishlari, hissiyotlari va salomatligini tahlil qilishda qo‘llanishi mumkin Ishsizlik muammosi. SI juda ko‘plab takrorlanuvchi vazifalarni bajarishi mumkin. Ko‘plab ilg‘or kompaniyalar ma’lumot kiritish yoki mijozlar bilan muloqot singari lavozimlarni qisqartirib, sun’iy intellektdan foydalanmoqda. McKinsey tadqiqotlarida aytilishicha, 2030 yilga borib robotlar kamida 30 foiz, ya’ni 400 dan 800 milliongacha insonlar mehnatining o‘rnini bosadi. Ha, bu ulkan va xavotirli raqam. Ammo insoniyat tamudduni tarixidan bizga ma’lumki, g‘ildirakning kashf etilishidan tortib, elektr energiyasi, po‘lat quyish, yozuv mashinkasi, ichki yonuv dvigateligacha – har qanday yangilik o‘z davrining ko‘plab kasblarini yo‘q qilgan bo‘lsa-da, undan bir necha baravar ko‘p yangi ish o‘rinlari yaratilishiga sababchi bo‘lgan. Mas’uliyat masalasi. Avtonom ishlovchi SI tizimi odamlarga yoki atrof-muhitga zarar yetkazgan taqdirda, bunga kim javob berishi kerak? Bu yerda SI xatti-harakatlarining yuridik va axloqiy oqibatlari haqida so‘z bormoqda. Masalan, haydovchisiz boshqariladigan taksi avariya sodir etsa, bunga kim javob beradi?
Bu texnologiyalar mashina va inson o‘rtasidagi chegarani qayta chizib, ijod va yaratuvchilik jarayonini radikal ravishda o‘zgartirib yubordi. Ammo buni xavf emas, balki cheksiz imkoniyat deb qabul qiluvchi sun’iy intellekt tarafdorlari hozircha ko‘pchilikni tashkil etmoqda Bugungi kunda, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o‘rnini yaxshilash hamda davlat organlari va tashkilotlarida ular bilan tizimli ishlashning yangi mexanizmini joriy qilish to‘g‘risida”gi Farmoni bilan tashkil etilgan “Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash bo‘yicha respublika kengashi” bilan hamkorlikda mamlakatning sun’iy intellektga tayyorlik indeksidagi o‘rnini yaxshilash bo‘yicha bir qator ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, “Sun’iy intellektga tayyorlik indeksida O‘zbekiston Respublikasi o‘rnini yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar dasturi” tasdiqlandi. Dasturda qo‘yidagilarni o‘z ichiga oladi:iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada, davlat boshqaruvi tizimida sun’iy intellekt texnologiyalarini ishlab chiqish va ulardan foydalanishda yagona talablar, javobgarlik, xavfsizlik va shaffoflikni belgilovchi normativ-huquqiy bazani ishlab chiqish;qishloq xo‘jaligi sohasida: yerni masofadan zondlashma’lumotlari asosida tuproq va qishloq xo‘jaligi ekinlari holatini, shuningdek, qishloq xo‘jaligi texnikasi, shu jumladan kombaynlar ishini monitoring qilish jarayonida sun’iy intellekt texnologiyalarini qo‘llash;energetika sohasida: energiya resurslarini ishlab chiqarish va ularning iste’molini prognoz qilishda, texnologik uskunalar ishini optimallashtirishda sun’iy intellekt texnologiyalarini qo‘llash;sog‘liqni saqlash sohasida: inson o‘pkasining kompyuter tomografiyasi tahlili asosida pnevmoniyani aniqlash hamda mammografiya tahlili asosida ko‘krak bezi saratoniga ilk bosqichda tashxis qo‘yish uchun sun’iy intellekt texnologiyalarini qo‘llash;elektron hukumat sohasida: elektron davlat va moliya xizmatlarini ko‘rsatishda foydalanuvchilarni masofadan turib biometrik identifikasiyalash.
Sun’iy intellekt muntazam vazifalarni avtomatlashtirishi mumkin, bu esa insonlarga yanada murakkab vazifalarga e’tibor qaratishlari uchun vaqtni bo‘shatish imkonini beradi. Bu ish samaradorligini sezilarli darajada oshiradi.Sun’iy intellekt yangi g‘oyalar va texnologiyalarni ishlab chiqishga, ilgari imkoni bo‘lmagan mahsulot va xizmatlarni yaratishga imkon beradi. Masalan, tibbiyotda sun’iy intellekt kasalliklarni tashxislash va davolashda, avtosanoatda esa avtonom transport-vositalarini yaratishda yordam beradi.Biroq, sun’iy intellektning rivojlanishi axloq, maxfiylik va xavfsizlik sohasida ham savollar tug‘diradi, shuning uchun, tegishli qoidalar va qonunlarni ishlab chiqish, sun’iy intellektdan samarali foydalanish va himoya qilish uchun mutaxassislarni tayyorlash muhimdir.Ta'lim jarayonida sun'iy intellekt (SI)dan foydalanish, kompyuterlarning o'z-o'zini o'rganish va ma'lumotlarni boshqarish qobiliyatlari orqali o'qituvchilar va o'quvchilar uchun o'z foydalanishini ta'minlashda muhim bo'lib keladi. SI, ma'lumotlarni analiz qilish, o'rganish va boshqarishda o'z xususiyatlarini mavjud etadi.SI tizimlari, o'qituvchilar va o'quvchilar uchun ta'lim materiallarini shakllantirish, individual o'qish yo'li bo'yicha maslahatlar berish, tahlil qilish va imkoniyatlarini optimallashtirishda yordam bera olishadi. Bu tizimlar, har bir o'quvchining o'zlashtirilgan o'qish yo'li va qobiliyatlariga mos ravishda shaxsiy ta'lim dasturlarini tuzishda yordam beradi.SI o'rganish texnologiyalari, ma'lumotlarni tahlil qilish va ta'lim jarayonlarini o'z-o'zini boshqarishda o'quvchilar uchun individual ravishda maslahatlar berish imkonini yaratishda muhim rol o'ynaydi. Bunday tizimlar, o'quvchilarning boshqa talabalar bilan solishtirilganligini hisobga oladi va ta'lim jarayonini ulug'lashtirishga yordam bera olishadi.Sun'iy intellektga asoslangan ta'lim tizimlari, yangi ma'lumotlar va texnologiyalardagi rivojlanishlarga asoslangan holda o'quvchilarga eng so'nggi bilim va ko'nikmalarni o'rgatishda o'z mavqesini olishga yordam beradi. Bu, o'qituvchilar va o'quvchilar uchun o'quv jarayonini yanada samarali va malakali qilish imkoniyatini yaratadi Sun’iy intellekt (SI) ta’lim jarayonida foydalanishning ko'plab usullari mavjud. Bu, ma’lumotlar o'qitish, tahlil qilish, model yaratish, aytg‘u yoki ilova yaratish kabi IA texnikasidan foydalanishni tushunuvchi tolqinli algoritm, dasturlash, va masofaviy ta'limni o'z ichiga oladi. Ta’lim jarayonida sun’iy intellektning foydalanishi quyidagi mavzularni o'z ichiga oladi:
1. Muvofiqlik: Muvofiqlik algoritmlari o‘quvchilar uchun maxsus ta'lim rejalari va vazifalarni yaratishda va topshirishda yordam beradi.
2. Mavzularni ta'lim etish: Sun’iy intellekt tahlil algoritmlari mavzular bo'yicha o‘quv materiallarini joylashtirish va natijalarni baholashda foydalaniladi.
3. Maxsus ta'lim platformalari: Sun’iy intellekt texnologiyalari, masalan, nutqni tasniflash, so‘z yutqazish va ma'nolarni tushunish jarayonlarini hamda personal test topshiriqlari tayyorlash uchun ham foydalaniladi.
4. Tahminlovchi model yaratish: O‘quvchu tinchlik sertifikatlari, ta'lim muvaffaqiyati va turli sohalarda maksimal foydalanish uchun personal usullarni yaratishda sun’iy intellektdan foydalanish mumkin.
5. Kritik ko‘nikmalar: Sun’iy intellekt, o‘quvchilarga zarur kritik ko‘nikmalar va muammolarni hallash yoki o‘quv mashg‘ulotlarini tahlil etishda yordam beradi. Sun’iy intellektning ta'lim jarayonida muvaffaqiyatli foydalanish uchun odamlar IT mahorati bilan ta’minlashi, volumetr ma’lumotni to‘plash, saqlash va himoya qilish uchun muhimdir. O‘z vaqtida, sun’iy intellektning o‘zining cheksiz takomillashtirilayotgan yutuqlari, ayni paytda ularning briski yoki istisnoli kasalliklarga duch keldi, qanday qilib ular bilan suhbat qilish kerakligini o‘rganish juda muhimmudir. Jahon miqyosida yosh avlod ta’lim-tarbiyasiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Yoshlarning zamonaviy bilim olishi, yuksak manaviyatli bolib voyaga yetishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish borasidagi ishlar izchil olib borilmoqda. XXI asrga kelib ilm-fan shu darajada rivojlanib ketdiki, hayotimizni hech bir kunini fan yutuqlari va texnikalarsiz tasavvur etish imkonsiz bo’lib qoldi. Ayniqsa, axborotlashgan jamiyat va sun’iy intellelekt kabi tushunchalar hayotimizning asosiy bo’lagiga aylanib ulgurdi. Janiyatimizda ko’plab uchratayotgan sun’iy intellekt tushunchasiga to’xtaladigan bo’lsak, avvalo, intellekt tushunchasini anglab olishimiz zarur. Mamlakatimizda ta’lim-tarbiya sohasining barcha bo’g’inlari – maktabgacha ta’lim, maktab, o’rta maxsus va oliy ta’lim tizimini takomillashtirish, yangi muassasalar bunyod etish va mavjudlarini qayta ta’mirlashbo’yicha olib borilayotgan ishlar yoshlar kamolotida o’z samarasini beradi. Sun'iy intellekt tez rivojlanayotgan texnologiya sohasi bo'lib, u inson xatti-harakatlariga taqlid qiladigan va vazifalarni insonga o'xshash aniqlik bilan bajaradigan aqlli mashinalarni yaratish bilan bog'liq. Sun'iy intellekt sohasi ma'lumotlardan o'rganish, fikr yuritish, tabiiy tilni tushunish, rasmlar va tovushlarni idrok etish va turli vositalar orqali to'plangan ma'lumotlar asosida qaror qabul qilish imkonini beradigan dasturiy ta'minot va tizimlarni yaratishga qaratilgan. Shuning uchun ham hayotimizda uning ahamiyati katta.Haqiqiy hayotda sun'iy intellektning dastlabki ishlari 1950-yillarda boshlangan va asosiy e'tibor inson aqlini simulyatsiya qila oladigan algoritmlarni yaratishga qaratilgan. Dastlabki tadqiqotlar ramziy sun'iy intellektga qaratilgan bo'lib, u inson tafakkurini ekspert tizimlariga kodlash orqali qayta yaratishga harakat qilgan. Bu ramzlarni manipulyatsiya qilish uchun bir qator qoidalarga rioya qilishi mumkin bo'lgan kompyuter dasturlarini yaratishni o'z ichiga oldi, ba'zan esa real hayotda ishlash bilan bog'liq bo'lmagan haddan tashqari soddalashtirilgan tizimlarga olib keldi. Keyinchalik, tadqiqotchilar 1990-yillarda mashinalarni o'rganishni ishlab chiqdilar, bu sun’iy intellekt toifasi bo'lib, bu mashinalarga aniq dasturlashtirilmagan holda ma'lumotlardan noan'anaviy tarzda o'rganish imkonini beradi. Nazorat ostidagi ta'limda mashinalar odamlar tomonidan yorliqlangan namunaviy maqolalardan o'rganadilar, nazoratsiz o'rganishda esa ma'lumotlar to'plami naqshlarini maxsus ko'rsatmalarsiz o'rganadilar. Chuqur o'rganish, mashinani o'rganishning so'nggi rivojlanishi, qatlamli neyron tarmoqlari bilan katta hajmdagi ma'lumotlarni o'rganishni o'z ichiga oladi. Bu yerda katta hajmdagi ma'lumotlar murakkab vazifalarni o'rganish yoki bajarish uchun algoritmlarga kiritiladi. Hozirgi vaqtda sun’iy intellekt ilovalari ancha murakkab va ovozli yordamchilardan fond bozorini bashorat qilish algoritmlari, tabiiy tillarni qayta ishlash va tasvirni aniqlash dasturlarigacha rivojlanib kelmoqda. Sun'iy intellekt robototexnika bilan shug'ullanadi va muntazam ishlarni avtomatlashtiradigan mashinalar bilan ta'minlaydi. Sog'liqni saqlash sohasida sun’iy intellekt ko'p miqdordagi tibbiy tasvirlarnitahlil qilish orqali turli xil o'simtalarni aniqlashga yordam beradi. Sun'iy intellekt kontseptsiyasi butun dunyo bo'ylab ko'plab sohalar uchun o'yinni o'zgartiruvchi bo'lib, bu kontseptsiya shunchaki afsonani haqiqiy dunyoda aniq harakatga aylantirdi, chunki texnologiya biz qanchalik ilg'or ijod qilishimiz mumkinligiga shubha tug'diradi. Shuni yoddatutish kerakki, sun'iy intellektning muvaffaqiyati va konstruktiv ishlatilishi optimallashtirish,shuningdek, asboblar to'plamidan noto'g'ri foydalanishning oldini olish uchun ehtiyotkorlik bilan boshqarish va oldindan ko'ra bilishga bog'liq. Ilm-fan insonlar hayotini qanchalik yengillashtirgan bo’lsa shunchalik darajada muammolarni ham keltirib chiqardi. Shuning uchun ham bu masalaga falsafiy yondashish sun’iy intellektning ham salbiy ham ijobiy jihatlarini birdek ko’ra olish imkoniyatini beradi. Sun’iy intellekt vositalari va axloqiy hissiyotlar insonlar hayotida shu qadar chambarchas bog’lanib ketganki, zamonaviy AKT, ijtimoiy tarmoqlar hamda OAV orqali bu jarayonlarning yaqqol namunasini ko’rmoqdamiz. Demak insoniyat kelajagining qanday bo’lishi uning sun’iy intellekt vositalaridan qay tarzda foydalana olishiga bo’liq.Sun'iy intellektning juda ko'p afzalliklari bor:Inson xatosini kamaytirish: Sun'iy intellektning eng katta yutuqlaridan biri shundaki, u inson xatolarini kamaytiradi. Odamlardan farqli o'laroq, kompyuter mashinasi to'g'ri dasturlashtirilgan bo'lsa, xatolarga yo'l qo'ymaydi, odamlar esa vaqti-vaqti bilan xatoqiladilar. Shu sababli, sun'iy intellekt avval saqlangan ma'lumotlarni to'plash, xatolik ehtimolini kamaytirish va har qanday vazifaning aniqligi va aniqligini oshirish orqali ba'zi bir algoritmlar to'plamidan foydalanadi. Demak, sun'iy intellekt qiyin hisob-kitoblarni talab qiladigan va hech qanday xatosiz bajarilishi mumkin bo'lgan murakkab muammolarni hal qilishga yordam beradi. Xavfni kamaytirish:Bu, shuningdek, sun'iy intellektning eng katta afzalliklaridan biridir.Sun'iy intellekt robotlarini ishlab chiqish texnologiyasi odamlarning ko'plab xavfli cheklovlarini engib o'tishga qodir va biz uchun xavfli ishlarni amalga oshirishi mumkin, masalan, bombani zararsizlantirish, neft va ko'mir qazib olish, okeanning eng chuqur qismini o'rganish va hokazo. Shunday qilib, u har qanday yomon vaziyatda ham yordam beradi. Inson yoki tabiiy ofatlar ham sun'iy intellekt robotlari aralashuv xavfli bo'lishi mumkin bo'lgan holatlarda qo'llanilishi mumkin.Odamlardan farqli o'laroq, kompyuter tanaffuslar va yangilanishlarni talab qilmaydi.Oddiy odam 8-9 soatgacha, jumladan, tanaffuslar va yangilanishlarni ham davom ettira oladi, kompyuter mashinasi esa odamlardan farqli o'laroq, 24/7 tanaffuslarsiz ishlaydi va hatto zerikmaydi. Chatbotlar va ishonch telefonlari markazlari doimiy ravishda mijozlar so'rovlarini qabul qilish bilan shug'ullanadigan va sun'iy intellekt tomonidan avtomatik ravishda hal qilinadigan turli veb-saytlarni 24/7 qo'llab-quvvatlashning eng yaxshi namunasi sifatida qaralishi mumkin.[1] Ilmiy fantastikadan tashqarida ko'rinadigan narsa bo'lsa-da, virtual odamlar allaqachon haqiqatdir. Masalan, Boston ilm-fan muzeyidagi " egizaklar " kabi aqlliinterfeyslar sun'iy intellekt uchun juda zarur bo'lgan ijtimoiy dinamikani ta'minlaydi. Avatarlar, raqamli yordamchilar yoki Chatbotlar kabi virtual odamlar tejamkor va hech kim bajarmaydigan takrorlanadigan va ko'p vaqt talab qiladigan vazifalarda haftada etti kun 24 soat ishlashi mumkin.Tezroq qaror:Odamlardan farqli o'laroq, mashina odamlarga qaraganda, tezroq qaror qabul qilishga va harakatlarni tezroq bajarishga yordam beradi. Qaror qabul qilishda odamlar ko'plab omillarni tahlil qiladilar, mashina esa dasturlashtirilgan narsa ustida ishlaydi va natijalarni tezroq ko’rish imkoniyatini beradi. Kundalik ilovalar:Endi hammamiz kundalik hayotimiz uchun mobil va internetga to'liq bog'liqmiz. Biz Google map, Alexa, Apple's Siri, Window's Cortana, OK Google, selfi qilish, telefon qo'ng'irog'i qilish, xatga javob berish va hokazo kabi bir nechta ilovalardan foydalanamiz. Bundan tashqari, biz bugungi va kelgusi kunlar uchun ob-havoni ham taxmin qilishimiz mumkin. Xavfli vaziyatlarda sun'iy intellekt:Inson xavfsizligi har doim mashinalar tomonidan e'tiborga olinadigan asosiy narsadir. Qachonki, biz okeanning eng chuqur qismini o'rganishimiz yoki fazoni o'rganishimiz kerak bo'lsa, olimlar sun'iy intellektni qo'llabquvvatlaydigan mashinalardan odamlarning omon qolishi qiyin bo'lgan xavfli vaziyatlarda foydalanadilar. Sun'iy intellekt odamlar erisha olmaydigan har qanday joyga yetib borishi
Xulosa
Sun'iy intellekt qiyin hisob-kitoblarni talab qiladigan va hech qanday xatosiz bajarilishi mumkin bo'lgan murakkab muammolarni hal qilishga yordam beradi. Xavfni kamaytirish:Bu, shuningdek, sun'iy intellektning eng katta afzalliklaridan biridir.Sun'iy intellekt robotlarini ishlab chiqish texnologiyasi odamlarning ko'plab xavfli cheklovlarini engib o'tishga qodir va biz uchun xavfli ishlarni amalga oshirishi mumkin, masalan, bombani zararsizlantirish, neft va ko'mir qazib olish, okeanning eng chuqur qismini o'rganish va hokazo. Shunday qilib, u har qanday yomon vaziyatda ham yordam beradi. Inson yoki tabiiy ofatlar ham sun'iy intellekt robotlari aralashuv xavfli bo'lishi mumkin bo'lgan holatlarda qo'llanilishi mumkin.Odamlardan farqli o'laroq, kompyuter tanaffuslar va yangilanishlarni talab qilmaydi.
Test
1.ChaGPT ma'lumot ba'zasi qanchani tashkil etadi?
A)570GB
B)1024TB
C)100TB
D)2024PB
2.Sun'iy intellektni belgilang
A)Word
B)ChatGPT
C)Yandex
D)Google
3.Sun'iy intellektni belgilang
A)Wps office
B)google
C)Midjourney
D)word
4.Sun'iy intellektni ishlash vaqti qancha?
A)24/7
B)ishlamaydi
C)1soat/7
D)2soat/7
5.Microsoft kompaniyasini sun'iy intellektini belgilang
A)bing
B)word
C)google
D) ChatGPT
Javoblari: 1-A , 2-B , 3-C ,4-A ,5-A .
Foydalanilgan adabiyotlar
Wikipedia.com
ChatGPT
YouTube
Bing
google.com
|
| |
