25
sifati va ishonchliligi borasidagi mavjud muammolar tufayli qayta tiklanadigan
avtonom energiya manbalaridan quvvat oladigan ichimlik suvini zararsizlantirish
tizimlarini rivojlantirish zarurati paydo bo„ldi. Quyosh energiyasidan foydalangan
holda yer osti ichimlik suvini zararsizlantirish bo'yicha ishlab chiqilgan
elektrotexnologiya yer osti ichimlik suvini zararsizlantirish tizimlarida
ultrabinafsha nurlanish manbalaridan foydalanish bo'yicha
maxsus nazariy va
amaliy tadqiqotlarni talab qiladi. Yer osti ichimlik suvlarini ultrabinafsha nurlari
bilan zararsizlantirishda foydalanish samaradorligini oshirish va takomillashtirish
boʻyicha olib borilayotgan fundamental va amaliy tadqiqotlar Oʻzbekistonda
markazlashtirilmagan qishloq xoʻjaligi suv taʼminoti tizimlarida qayta tiklanadigan
energiya
manbalaridan
foydalanish
imkoniyatlarini
sezilarli
darajada
kengaytirmoqda.
2. QFQning matematik modeli tuzilgan bo'lib, u ichki va tashqi omillar,
masalan, quyosh nurlanishining intensivligi, havo harorati, shamol tezligi va
QFQning yilning turli fasllari va kunlari.quyoshga nisbatan yo'nalishi
burchagi
kabi ichki va tashqi omillarning quyosh fotoelektrik qurilmasining chiqish
energetik xususiyatlariga ta'sirini baholashga imkon beradigan tenglamalar tizimi
bilan tavsiflanadi.
3. Elektr ta'minoti tizimlarining fotoelektrik qurilmalari samaradorligini
belgilaydigan asosiy xususiyatlar o'rganildi. O'rtacha kunlik elektr energiyasini
ishlab chiqarish quyosh modulining konstruktsiyasi va parametrlariga, shuningdek
u joylashgan joyining tabiiy-iqlim sharoitiga bog'liqligi aniqlandi.
4. Quyosh modulining moyillik burchagi ta'sirini tahlil qilish natijasida
mavsumiy sozlashning maqsadga muvofiqligi aniqlandi,
bu quyosh kuzatuv
tizimidan foydalanishga qaraganda kam mehnat talab qiladigan yechim bo'ldi.
F-CHART dasturidan foydalanish oylik elektr energiyasiga bo'lgan ehtiyojni
qoplash uchun quyosh energiyasidan foydalanishning texnik va iqtisodiy maqsadga
muvofiqligini baholash imkonini berdi.
5. Yer osti ichimlik suvini ultrabinafsha nurlar bilan zararsizlantirishning
avtonom tizimini energiya bilan ta'minlash uchun QFQni simulyatsiya
modellashtirishning ilmiy va uslubiy asoslari ishlab chiqildi. Turli rusumdagi
kuchlanish o„zgartirgichlarni ishlashini tavsiflovchi matematik modellarni tuzish
va yechish uchun umumiy metodologiya ishlab chiqilgan.
Tanlangan quyosh
panelini tavsiflash uchun quyosh panelining parametrlarini kiritish va harorat yoki
quyosh nurlanishiga qarab quyosh panelning joriy kuchlanish xususiyatlarini grafik
ravishda ko'rsatish imkonini beruvchi Array bloki ishlatilgan. Shuni ta'kidlash
kerakki, maksimal quvvat nuqtasini kuzatish manbaning
I-V xususiyatlarini tahlil
qiluvchi va qabul qilingan oqim miqdorini tartibga soluvchi mikrokontrollerlar
tomonidan amalga oshiriladi, energiya manbaidan maksimal quvvat olinishini
ta'minlaydi. Battey funktsional bloki batareyaning zaryadlash va razryadlash
davrlarida dinamik ishlashini modellashtiradi.
6. O'tkazilgan tadqiqotlar BUCK va BOOST konvertorlari bilan turli
darajadagi o'ziga xos quyosh nurlanishida (200 va 1000 Vt/m
2
) va quyosh
panellarining turli haroratlarida (25°C va 80°C) tizimning
xususiyatlarini olishni
26
o'z ichiga oldi. Keyinchalik, ma'lum vaqt davomida konvertor, quyosh paneli va
chiroqda kuchlanish, oqim, quvvat va samaradorlikning o'zgarishi
grafiklari
simulyatsiya qilindi. Xuddi shunday,
U, I, P
va
η
dagi o'zgarishlarning grafiklari
Ikki tomonlama konvertor yordamida, shuningdek, quyosh nurlari va panel
haroratining turli qiymatlarida BUCK va SEPIC konvertorlari bilan
U, I, P
va
η
o'zgarishlar grafiklari olingan.
7. “Namangan suv ta‟minoti” MChJ (2023-yil 7-apreldagi ijro aktlari) va
“Qushko„pir tuman suv ta‟minoti” MChJning nasos stansiyalari inshootlarida yer
osti ichimlik suvini ultrabinafsha nurlar bilan zararsizlantirishning avtonom tizimi
ko„rinishidagi ilmiy tadqiqot natijalari joriy etildi. 2023 yil 16 maydagi ijro
hujjatlari). Yer osti ichimlik suvini ultrabinafsha nurlar bilan zararsizlantirishning
avtonom tizimidan foydalanishning iqtisodiy samarasi yiliga 216 million so„mni
tashkil etadi.
