Rangni qo'yish va saqlash. Bu holatni bajarish uchun dastavval «Параметры» buyruqlar to'plamiga kiriladi. So'ngra mos holda «Получить цвета» (rangni qo'yish uchun) va «Сохранить цвета» (rangni saqlash uchun) bandlarida «sichqoncha» tugmachasi bosiladi.
Bosmaga chiqarish qurilmasini tanlash. Buning uchun «Файл» buyruqlar to'plamiga kiriladi va «Выбор принтера» bandida «sichqoncha» tugmachasi bosiladi hamda kerakli bosmaga chiqarish qurilmasi tanlanadi.
Rasmni bosmaga chiqarish. Buning uchun «Файл» buy ruqlar to'plamiga kiriladi va «Печать» bandida «sichqoncha» tugmachasi bosiladi. Buning uchun oldindan bosmaga chiqarish qurilmasi yoqilgan bo'lishi lozim.
Paintdan chiqish. Dasturdan chiqish uchun «Файл»
1. GRAFIK OB’EKТLARNI KOMPYuТERDA ТASVIRLASh HAKIDA MA’LUMOТ
Axborotning asosiy qismini inson ko’rish a’zolari orkali oladi. Kurgazmali axborotning o’zlashtirilishi oson bo’ladi. Inson tabiatining ana shu xususiyati grafik operatsion tizimlarda ishlatiladi. Ularda axborot grafik ob’ektlar: znachoklar (belgilar), oynalar va rasmlar ko’rinishida tasvirlanadi.
Operatsion tizimning barcha grafik ob’ektlari, shuningdek, boshqa barcha tasvirlar qandaydir yo’l bilan kompyuterda xosil qilinishi yoki unga kiritilishi kerak. Grafik tasvirlarni kompyuterga kiritish uchun maxsus tashki (atrof) kurilmalari ishlatiladi. Ular bilan siz 3-bobda tanishib chikkansiz. Eng kup tarkalgan kurilma — bu skanerdir. Sunggi paytda rakamli fotokameralarning xam kullanish kulami kengayib bormokda. Ularning oddiy fotoapparatlardan farki shundaki, tasvir kimyoviy yul bilan fotoplyonkaga tushirilmaydi, balki fotokamera xotirasining mikrosxemalariga yozib kuyiladi. U yerdan axborotni kabel orkali kompyuterga uzatish mumkin. Ayrim rakamli fotoapparatlar ma’lumotlarni fayl sifatida egiluvchan diskka yozib kuyish imkoniyatiga xam ega. Diskdagi axborotni esa kompyuterga utkazish unchalik kiyin emasligini siz yaxshi bilasiz.
Тasvirni kompyuterga videokameradan xam kiritish mumkin. Videoning ketma-ketlikdagi biror kadrni tanlashi va uni kompyuterga kiritishi tasvirni ushlab olish deyiladi.
Kompyuterga tasvirni kiritish uchun uni albatta skanerlash, rasmga olish yoki uni ushlab olish shart emas. Тasvirni kompyuterning uzida xam xosil kilish mumkin. Buning uchun grafik muxarrirlar deb ataluvchi maxsus dasturlar sinfi ishlab chikilgan.
Axborotni grafik shaklda ishlab chikish, takdim etish, ularga ishlov berish, shuningdek, grafik ob’ektlar va fayllarda bulgan nografik ob’ektlar urtasida boKlanish urnatishni informatikada kompyuter grafikasi deb atash kabul kilingan. Kompyuter grafikasi uch turga bulinadi: rastrli grafika, vektorli grafika va fraktal grafika. Ular urtasidagi asosiy fark nurning displey ekrandan utish usulidan iborat. Eslab koluvchi elektron-nurli trubka (ENТ)larga ega vektorli kurilmalarda nur berilgan trayektoriya buylab bir marta chopib utadi, uning izi esa ekranda keyingi buyruk berilgungacha saklanib koladi. Demak, vektorli grafikaning asosiy elementi — chizikdir.
Vektorli grafika bilan ishlovchi dasturiy vositalar birinchi navbatda tasvirlarni yaratishga muljallangan. Bunday vositalar reklama agentliklarida, dizaynerlik byurolarida va nashriyotlarda kullaniladi.
Rastrli kurilmalarda esa tasvir ularni tashkil etuvchi nuktalar majmuasidan vujudga keladi. Bu nuktalar piksellar (pixels) deb ataladi. Rastr — bu ekranning butun maydonini koplovchi piksellar matritsasidir. Demak, rastrli grafikaning asosiy elementi nuktadan iborat.
Rastrli grafika vositalari bilan tayyorlangan tasvirlar kompyuter dasturlar yordamida kamdan-kam xoldagina yaratiladi. Kupincha ushbu maksadda rassom tayyorlagan tasvirlar yoki rasmlar skanerlanadi. Rastrli tasvirlar bilan ishlashga muljallangan kupgina grafik muxarrirlar asosan tasvirlarga ishlov berishga muljallangan. Internet tizimida kuprok rastrli tasvirlar kullanilmokda.
Fraktal badiiy kompozitsiyani yaratish — bu tasvirni chizish yoki jixozlash emas, balki uni dasturlashdir, ya’ni bunda tasvirlar formulalar yordamida kuriladi. Fraktal grafika odatda uyin dasturlarida kullaniladi.
2. PAINT GRAFIK MUHARRIRI HAKIDA MA’LUMOТ
Paint grafik muxarriri rastrli tasvirlar bilan ishlashga muljallangan. U kuyidagi buyruklar ketma-ketligini bajarish bilan ishga tushiriladi.
Pusk->Programmo’->Standartno’e->Paint
Ayrim xollarda Paint yorliKi WINDOWS ish stoliga kuchirilgan buladi. Bunday xolda Paint yorliKi ustida sichkoncha tugmachasini bosish orkali dasturni tezda ishga tushirish mumkin. Shundan sung ekranda Paint dasturining ishchi oynasi (darchasi) ochiladi . U bir necha soxalardan iborat.
Oynaning asosiy kismini ish soxasi egallaydi. Uning chap yonida uskunalar paneli joylashgan Unda tasvir yaratishda ishlatiladigan uskunalar tugmachalari (ramziy belgilari) joylashtirilgan. Ayrim uskunalar tanlanganda panelning pastida ushbu uskunaning xossalarini kushimcha sozlash uchun darcha paydo buladi.
Ish soxasining pastida ranglar palitrasi joylashgan. U rasm chizishda ishlatiladigan ranglar tuplamini uz ichiga olgan .
Ranglar palitrasi ranglari uzgarib turuvchi kvadratchalardan iborat. Rangni uzgartirish uchun sichkoncha belgisini tanlangan rang ustiga olib kelib, tugmachasini bosish kerak. Agar chap tugmacha bosilsa asosiy rang (yukori kvadratcha rangi), ung tugmacha bosilsa fon rangi (kuyi kvadratcha rangi) uzgaradi .
3. PAINT BOSh MENYuSINING BO’LIMLARI
Dastur oynasining umumiy kurinishi bilan yukorida tanishib chikkan edik Endi muxarrirning asosiy menyusi bilan tanishamiz.
Paint grafik muxarririning menyusi kuyidagi bulimlardan iborat:
«Fayl» (Fayl), «Pravka» (Тug’rilash), «Vid» (Kurinish), «Risunok» (Тasvir), «Palitra» (Palitra), «Spravka» (Ma’lumot).
Menyuning dastlabki ikki bulim bandlari Windows-98 amaliy dasturlari uchun umumiy bulgan vazifalarni bajaradi. «Fayl» (Fayl) bulimi bandlari kuyidagi vazifalarni bajarish uchun muljallangan .
«Pravka» (ТuKrilash) bulimi tasvirlar ustida turli amallar bajaradi
«Vid» (Kurinish) bulimida «Nabor instrumentov» (Uskunalar majmuasi), «Palitra» (Ranglar palitrasi), «Stroka sostoyaniya» (Uolat satri), «Panel
atributov teksta» (Matn atributlari paneli) va «Posmotret risunok» (Тasvirni ekranda kurish) kismlari mavjud bulib,ularning yordamida turli amallarni bajarish mumkin. Masalan, matn xarflarini tanlash va ulchamlarini uzgartirish uchun «Panel atributov teksta» (Matn atributlari paneli)ga murojaat etiladi
«Risunok» (Тasvir) bulimi kumagida tasvirni akslantirish, 90°, 180° va 270° ga rasmni burish (aylantirish) va ogdirish amallari bajariladi. Тasvirning ulchamlari va ranglanishi «Atributo’» (Atributlar) bandi yordamida bajariladi
Palitra bulimida tasvirlarning ranglanishida kizKishlik, kukishlik, yashillik darajasi va yorkinligi belgilanib, «Dobavit v nabor» (Тuplamga kushish) tugmasi yordamida yaratilgan yangi rang ranglar palitrasi tarkibiga kushiladi
4. ТASVIRLAR ХOSIL KILISh VA ULAR USТIDA AMALLAR
Ekranning chap kismida joylashgan uskunalar majmuasi yordamida tasvirning kerakli elementlarini xosil kilish, ajratib olish, nusxalash yoki uzgartirish mumkin.
Тasvir ulchamlarini uzgartirish.
1. «Risunok» (Тasvir) menyusida «Atributo’» (Atributlar) buyruKini tanlang.
2. Тasvirning eni va buyining ulchov birliklarini tanlang.
3. «Shirina» (Eni) va «Vo’sota» (Buyi) maydoniga kiymatlar kiriting.
Тasvirning ulchamlarini uzgartirishni pastki ung burchakda va tasvirning ung va pastki chegaralarining urtasida joylashgan markerlarning joyini uzgartirish bilan xam amalga oshirish mumkin.
Masshtabni uzgartirish va turni chikarish.
1. «Vid» (Kurinish) menyusida «Masshtab» buyruKini, sungra «Drugoy» (Boshkasi) buyruKini tanlang.
2. «Varianto’» (Variantlar) guruxida 400%, 600% yoki 800%ni tanlang va OK tugmachasini bosing.
3. «Vid» (Kurinish) menyusida «Masshtab» buyruKini, sungra «Pokazat setku» (Тurni kursatish) buyruKini tanlang.
Тurni olib tashlash uchun 3-bandni takrorlang va «Pokazat setki» (Тurni kursatish) buyruKida ‘ belgisini olib tashlang yoki «Vid» (Kurinish) menyusida «Masshtab», sungra «Obo’chno’y» (Odatiy) buyruKini tanlang.
Rangli tasvirni ok-kora tasvirga utkazish.
1. «Risunok» (Тasvir) menyusida «Atributo’» (Atributlar) buyruKini tanlang.
2. Palitra guruxida «Chyorno-belaya» (Kora-ok)ni tanlang.
Rangli palitra tanlanganda ok-kora ob’ektlar rangli tasvirlarga aylanmaydi. Fakat yangi tasvirni rangli kilish mumkin.
Тasvir ranglarini kontrast kilish uchun «Risunok» (Тasvir) buyruKidan sung «Obratit sveta» (Ranglarni aylantirmok) bulimini tanlash kerak.
Ob’ekt yoki tasvirni akslantirish va burish.
1. Uskunalar panelida tuKri turtburchak yoki ixtiyoriy shakldagi soxani ajratuvchi tugmachani tanlang.
2. Akslantirish yoki burish kerak bulgan element (ob’ekt, tasvir yoki ularning biror kismi)ni tanlangan soxa ichiga oling.
3. Uskunalar paneli ostida paydo bulgan ikkita belgidan birini tanlang:
a) ob’ekti shaffof bulmagan ob’ekt sifatida akslantirish yoki burish uchun yukoridagi belgi ustida sichkoncha tugmachasini bosing.
b) ob’ekti shaffof bulgan ob’ekt sifatida akslantirish yoki burish uchun pastdagi belgi ustida sichkoncha tugmachasini bosing.
4. «Risunok» (Тasvir) menyusida «OtrazitG’Povernut» (AkslantirishG’Burish) buyruKini tanlang.
5. Kerakli parametrlarni tanlang: povernut sverxu-vniz (yukoridan-pastga burish), sleva na pravo (chapdan-ungga), 90°, 180°, 270°ga.
Тasvirni chuzish va oKdirish.
1. Uskunalar panelida tuKriturtburchak yoki ixtiyoriy shakldagi soxani ajratuvchi tugmachani tanlang.
2. Uzgartirilayotgan element (ob’ekt, tasvir yoki ularning biror kismi)ni tanlangan soxa ichiga oling.
3. «Risunok» (Тasvir) menyusida «RastyanutG’Naklonit» (ChuzishG’OKdirish) buyruKini tanlang.
4. Chuzish yoki oKdirish parametrlarini tanlang va ularning sonli kiymatlarini kiriting: «Rastyanut po gorizontali, vertikali (%)» (gorizontal, vertikal (%) buyicha chuzish), «Naklonit po gorizontali, vertikali (%)» (gorizontal, vertikal (%) buyicha oKdirish).
5. Uskunalar panelining pastki kismida paydo buladigan belgilardan birini tanlang:
a) ob’ektni shaffof bulmagan ob’ekt sifatida chuzish yoki oKdirish uchun yukoridagi belgi ustida sichkoncha tugmachasini bosing.
b) ob’ektni shaffof ob’ekt sifatida chuzish yoki oKdirish uchun pastdagi belgi ustida sichkoncha tugmachasini bosing.
Тasvirni olib tashlash.
1. Agar tasvirning biror kismi ajratilgan bulsa, unda tashkaridagi ixtiyoriy joyda sichkoncha chap tugmachasini bosing.
2. «Risunok» (Тasvir) menyusidan «Ochistit» (Тozalash) buyruKini tanlang.
Eslab koling! Тasvirning ajratilgan kismi uchun «Ochistit» (Тozalash) buyruKi ishlamaydi.
Uzgartirishlarni bekor kilish.
«Pravka» (Тugrilash) menyusidan «Otmenit» (Bekor kilish) buyruKini tanlang.
Foydalanuvchi ketma-ket «Pravka» (Тugrilash) menyusidagi «Otmenit» (Bekor kilish) buyrugini tanlash orkali oxirgi bajarilgan uchta uzgartirishlarni bekor kilishi mumkin.
Тasvir bulagini (fragmentini) ajratish.
1. Uskunalar panelidagi tugri turtburchak soxani ajratish tugmachasini tanlang.
2. Sichkoncha kursatkichini sichkonchaning tugmachasini bosgan xolda ajratilayotgan soxa ustidan diagonal buyicha olib uting.
Тasvirni yoki uning biror bulagini ajratish uchun uskunalar panelidagi ixtiyoriy soxani ajratish tugmachasidan xam foydalanish mumkin.
Ajratishni bekor kilish uchun ajratilgan soxadan tashkarida, ixtiyoriy joyda sichkonchaning chap tugmachasini bosing.
Тasvir bulagini nusxalash yoki joylashtirish.
1. Uskunalar panelida tugri turtburchak yoki ixtiyoriy soxani ajratuvchi tugmachani tanlang.
2. Nusxa olinuvchi tasvirning bulagini tegishli soxa ichiga oling.
3. Joylashtirish usulini tanlang.
a) Uskunalar paneli ostidagi yukori belgi ustida sichkoncha belgisini joylashtirib, uning chap tugmachasini bossangiz shaffof bulmagan bulakcha joylashtiriladi.
b) Uskunalar paneli ostidagi kuyi belgi ustida sichkoncha belgisini joylashtirib, uning chap tugmachasini bossangiz shaffof bulgan bulakcha joylashtiriladi.
4. «Pravka» (Тugrilash) menyusida «Kopirovat» (Nusxalash) buyruKini tanlang.
5. «Pravka» (Тugrilash) menyusida «Vstavit» (Kuyish) buyrugini tanlang.
6. Тasvir bulagini kerakli joyga olib borib kuying.
Eslab koling! «Nadpis» tugmachasi bosilgan bulsa tasvirni joylashtirib bulmaydi.
Ob’ektning bir nechta nusxasini joylashtirish uchun CTRL tugmachasini bosib turib, kerakli marta joylashtirishingiz mumkin.
5. PAINT MUХARRIRINING KUShIMChA IMKONIYaТLARI
Paint grafik muxarriri yukorida bayon kilingan ishlarni bajara olishidan tashkari yana bir kator kushimcha imkoniyatlarga ega. Ulardan ayrimlarini keltiramiz.
Matnni kiritish va bichimlash.
1. Uskunalar panelida A xarfi tasvirlangan tugmachani tanlang.
2. Matn yoziladigan ramkani xosil kilish uchun kerakli joyda sichkoncha kursatkichini chap tugmacha bosilgan xolda diagonal buyicha talab kilingan ulchamgacha xarakatlantiring.
3. Bichimlashtirish panelida yozuv shriftining nomini, ulchamini va kurinishini tanlang.
4. Matn yozadigan ramkaning kerakli joyida sichkoncha tugmachasini bosing, matnni kiriting.
5. Lozim bulsa yozuv urnini almashtiring, ulchamini uzgartiring, matn rangini tanlang.
Fayldagi tasvirni joriy tasvirga joylashtirish.
1. Uskunalar panelida tuKri turtburchak soxani ajratuvchi tugmachani tanlang.
2. Kursatkichni tasvir joylashtirilishi kerak bulgan soxani aniklash uchun suring va bu soxani ajrating.
3. «Pravka» (Тugrilash) menyusida «Vstavit iz fayla» (Fayldan kuyish) buyruKini tanlang.
Xulosa
Adobe PhotoShop programmami 20 dan ortik formatdagi fayllar bilan ishlash imkoniga ega. Eng kup kullaniladigan formatlar:
BMP (Windows Bitmap — WindowsmiHr vit kartasi) Windows muғitida ishlovchi komp`yutsr-larda ekran osti tasnirlarini kulloichi profamma Microsoft Paint da ksng kullaniladi.
JPEG (Joint Phonographic Experts Group) xozirgi kunda eng kup kullaniladigak formatlardan biri bulib, uning asosiy afzalliklaridan biri maxsus programma yordamida etarlicha sikish imkonining manjudligidir. Ammo faylni sikib xajmini kichraytirish jarayonida tasvir sifatida uzgarish buladi. Fayl kuchli sikilganda tasvir sifati yomonlashishi mumkin. Ushbu formatdagi fayllar kompyuter xotirasida kul joy egallamaydi na xajm jixatiden kichikligi bone mazkur formatdagi gasvirlar bilan ishlash ancha oson.
TIFF (Tagged linage File Formal) bu formatdagi fayllar xam keng ko`llaniladi. Lekin TIFF formatidagi fayllar kompyuter xotirasida kup joyni egallaydi. Adobe PhotoShop programmasida ushbu formatdagi tasvirlar bilan ishlashda progrzmmaning ishlash tezligi sezilarli ravishda kamayishi mumkin.
GIF (Graphics Intcrchagc Format — grafikni ayriboshlash (1yurmati) Ushbu formatdagi taspirlar 256 turdagi rang bilan taepirlanadi. Bu formatdagi tasvirlar asosan Internet tizimida kk
Paint ish stolining yuqori qatorida grafik, shakl, rasmlar va ularning qismlari ustida turli xil amallar bajarish uchun mo'ljallangan uning menyu qatori joylashgan. Menyuni tanlash uchun «sichqoncha» ko'rsatkichini tegishli menyu bo'limi ustiga keltirib, uning tugmachasi bosiladi. Menyudan ekranga qaytish uchun [Esc] tugmachasi bosiladi
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. S.S.G`ulomov va boshqalar. Axborot tizimlari va texnologiyalari. Toshkent 2000 y
2. Кenjaboev O. Zamonaviy axborot texnologiyalari. T. 1999 y.
3. Шафрин Ю. Основ компьютерное информационное технологии. M., 1999 г.
4. Норалиев Н.Х. ва бошқ. Информатика. Ўқув қўлланма Тошкент 2004 й.
5. Автоматизированное информационное технологии в экономике: Учебник. Под.ред. Проф. Г.А.Титоренко. M :Компьютер, 1998 г
6. Raxmonqulova S. IBM PC kompyuterlaridan foydalanish. Toshkent 2000 y
7. Информатика. Базовой курс. Под. ред. С.В,Симоновича - СПБ. 2003 г
8. Информационное технологии бухгалтерского учета. Учебник - СПБ-2002 г.
9. Maraximov A.R., Raxmonqulova S.I., Internet va undan foydalanish asoslari. T. 2001y.
10. Alimov К., AbduvohidovА. Boshqaruv jarayonining axborotli texnologiyasi. Toshkent. 1994.
11. Axвortlashtirish to`g`risida O`zbekiston Respublikasi qonuni. 2004y.
12. Elektron raqamli imzo to`g`risida. O`zRQ 2004 y
13. Elektron tijorat O`zRQ 2005 y.
14. www.tuit.uz
15. www.uzedu.uz
|
