|
O`spirimler na’shebentliginin` sebepleri ha’m aqibetleri
|
| bet | 7/8 | | Sana | 29.05.2024 | | Hajmi | 46,33 Kb. | | #256384 |
Bog'liq Сапарова Феруза2.2.O`spirimler na’shebentliginin` sebepleri ha’m aqibetleri.
Náshebentlik-— bul eyforiya (ob'ektiv jaǵdayǵa moe kelmaytuǵın kúshli kewillishilik keyipi, shadlıq, xoshvaktlik xalolatini xis etiw) xolatini keltirip chikaruvchi elementlarǵa xáwes etip berilip ketiw bolıp tabıladı. Bul elementlar quramı buyicha xam hám insan organizmine tásir kursatish buyicha xam túrlishe boladı. Olardı kórinetuǵın etiw insannıń uziga xam hám ulıwma jámiyetke xam zálel keltiredi. Statistikalıq maǵlıwmatlarǵa kura Rossiyada náshebentlikka berilgen sanı 7% ten ottgib ketken 10 million kisin tashkil etedi (bunnan 4 mln.jaslar bolıp tabıladı). Náshebentlikning usib barıwı SPID mashqalasın keskinlashtaradi. Xar kupi jer maydanında 6 mıń kisi SPID menen kesellenedi, olardan 70% narkotik elementlardı Kán tamırına jiberiwi sebepli kesellenedi. Xalıq aralıq den sawlıqtı saqlaw shólkeminiń alǵan maǵlıwmatlarına kura xar bir klassta 3-4 ukuvchi-náshebent esaplanadi. Xar bir náshebent adam bir jıl dawamında 10 nan -15 danege shekem adamdı náshebentlikke tartıwı esaplap shıǵatuǵın, sonday eken bul social kesellik tez tarqalıp barmaqta. Ózbekiston Respublikasında bul jaǵday menen saldamlı shugullanilmokda, náshebentlikka karshi kursatish makradida konunlar Kabul kilinmokda, mısalı «Náshebent hám psixotrop elementlar Xakdtsagi» konun, mekteplerde mektep psixologları tárepinen
náshebentlikni aldın alıw buyicha jumıslar ámelge asırilmokda. Náshebent elementlardı qabıl etiw etiw yakin dáwirlerden baslap áhmiyetli saldamlı xalkaro máselelerinen biri bulib koldi - fakatgina xx asirde; lekin adamlar mıńlar jıllardan berli náshebent elementlardı qabıl etiw etiwge urǵanǵan. Jaxondagi túrli xalkdarning ańız hám ráwiyatlarında eki dúnyanıń bar ekenligi xa kila gápiriladi: xakikiy beshafkat dúnya xakida, bunda noxakdik xakida, jawızlıq, yolgon, gam-uwayım, úmitsizlik ámeldegi bulib hám ekinshi dune, qıyalıy lupe bunda jaqsılıq hám muxabbat xukm suradi. Xar bir adam bir ozga bulsa xam gam-uwayım, máseleler bulmagan jasalma jánnette bulib kolishini qıyal etedi. Náshebent elementlardı qabıl etiw tsilit tariyxı. Baslanıwiy dáwirde insan tábiyaat xodisalari, sırlı kúshler aldında júdá ázzi bulgan, olardıń júz bulishini túsintira almaǵan. Fakatgina ol y kuda tús kurgan waqıttaǵana kisk?! vakt dawamında insan uz tileklerine erise alar edi. Insannıń kizikuvchanligi oǵan tábiyaatda keyipti kutaradigan kúsh bagishlaydigan, jaralardı dúzetadigan, galati ruxiy xolat keltirip chikdradigan hám tileklerin Qıyalda ámelge otpishi xolatiga salatuǵın usimliklar bar ekenligin bilip alıwına járdem berdi. Kddimgi tas dáwirinde, xali erga paleolit dáwirinde (4-10 mıń jıl eramız daǵı aldın ) insan birinshi bar
narkotik elementlar menen tanıw bulgan degen boljawlar bar. Arxiv hújjetlerinen shumerlar, Kitaylar, xindular, kadimgi grekler, turk hám sibir kabilalari usimlik náshebentlarni tásirin áp-áneydey bilgenleri málim.
Ilgeri narkotiklarni jańalıq ashılıwı insanǵa onıń uz sanasınmenen alo ka urnatishga járdem berdi, usınıń menen birge biymálellik, konikish, uz-uzidan hám átirap dúnya menen uygunlik keltiretuǵın ekstaz xolatiga kirisiwdi ańsatlashtiradi.
Baslanıwiy jámáátlerde kúshli psixoaktiv ózgeshelikli usimliklarni qabıl etiw etiw mákkar, sexrgar hám shámbenlar tárepinen Katgik. qadaǵalaw kdshngan. Bui lap taishari kadimgi ádetler buyicha narkotiklarni fakatgina málim makradlarda hám fakat málim adamlarǵana qabıl etiw kilippa xakdi bulgan uzboshimchalik menen narkotik qabıl etiw etiw katgik. krralash ap. Áne sol diniy e'tivodlar hám ta'kdkdashlar esabine kupchilik xalkdar keleshekte uzlarini zıyanlı narkotiklar tásirinlerinen sakdab koladilar. Keyinirek usimliklarning dári dármanlıq ayrıqshalıqlardı jańalıq ashıldı hám 1-shi náwbette kuknorining, ol adamlarǵa ogrikri sezmaslikni hám kurkuvpi esten chgsharishga járdem bergen. Olardan medicinada shumerlar, grekler, arablar paydalanǵanler, ullı kadimgi grek shayırı Gomer uz dóretpelerin bagishlangan, z^ni Gerodot, Aristotel' sıyaqlı filosoflar maktaganlar. Krim tsivilizatsiyasi xalklari kuknori xudosiga xalkan jasap onı mujizali sherbet tamshılap turǵan kuknori menen bezew oǵan siginganlar. Egerde bas ka bir narkotik element báńni alatuǵın bulsak - Kitay imperatori Shen-xun emlew maksadlarida onı yutal hám ichketardan (júrek burugi) emlew quralı dep uragan. Kdtsimgi Kitayda bolsa ol plan xirurgik operatsiyalar waqtında ogrikri koldirish quralı retinde paydalınishgan. Kddimgi xalklar diniy dástúrlerde kuzi krrinlardan xam paydalanǵanler, bul kuzikorinlar urugsiz payda bulishi hám yomgirdan keyin usib chikishi menen olar uchup sırlı esaplawap, kadimgi Meksikada bolsa fakatgina momokaldirok waqtında chakmokning nurları astında usadigan kuzikorin málim bulgan. Bunday xrlansh baslanıwiy adam xudoning jerdegi sırlı jaratıwshılıǵı hám gayri ápiwayı xolat dep esaplawap. Sibir kabilalari shámbenlari ekstaz xolatiga kirisiw ushın muxomor kuzikorinlarini diniy dástúrler waqtında yegaplar. Buplly xolatda olar xrlisalarpi aytıp berer, nawqastı emler, kabila pi ximoya 1^1 lish jáne onıń ómiri pi ańsatlastırıw uchup mu'jizaviy kúshlermenen aloka urnatishlari múmkin bulgan. Insan sanasında hám aqılında uzgartirish júz etetuǵın usimliklar arasında Meksika kaktuslarida bir túrleri ayrıqsha orın tutadı, uplap medicinalıq hám diniy maksadlarda paydalanıladı. Tariyxda 994 jılı áne sol ósimlikten tayarlanǵan ishkilikti ishib 40 mıń franpuzlar ǵalabalıq zaxarlanganliklari málim. Bul aytıp ótilgen ósimlikler XIII ásirge shekem tiykarǵı hám birden-bir narkotik elementlar bolıp kelgen, tokı salb júriwi katnasıwshıları jaǵıp shıǵıstan opium alıp kelmegeninshe. 1805 jılı dáriger Zertyuner opiumning 1 alkoloidini ajıratıp aladı hám oǵan uykı grek qudayı Morfey húrmetine “morfey” dep at beredi. 1853 jılı Edinburglik vrach Aleksandr Budteri astına dári jiberiwi uchup ninani oylap tabıw kilali. Bunnan keyin narkogiklerdei insan organizmine qán tamırı arqali jiberile baslandı jáne bul jaǵdaydaǵı mashqalalardi keltirip shıǵaradi. XVIII asrga kelip narkotiklerni usınıw etiw siyasiy tús aldı. Narkotiklarni ǵalabalıq usınıw etiw bir mámlekettiń ekinshisin uziga buysundirish maksadi menen boglik edi. Birinshi bar opiumni sanaat yuli menen islep chikerish ingliz kompaniyası bulgan Bengaliyada islengen, bul kompaniya mámlekette opium islep chikarish monopolisti bulgan jáne onı Kitayǵa satqan. 1820 xukumat opium alıp kirisiwdi ta'krkdab KUYganda Ullı Britaniya 1 opium urısın baslaǵan, 15 jıl uggandan keyin bolsa usha franpuzlar hám amerikalıqlar xam kushilib 2 opium urısı baslanadı. Kitay bul urugtstsa Mai lub boladı hám mámleketti inflyatsiya hám kúllıqtan asıraw maksadida upish uzi kuknori ústira baslaydı. Evropada narkotiklarni qabıl etiw etiw XIX ǵalabalıq baslanadı hám buǵan usha dáwirdiń kórkem ádebiyatqa baylanıslı okrmlari sebep bulgan. Avtorlardıń uzlari narkotiklarni, tiykarınan gashish hám kuknorini qabıl etiw Kilganlar, galyutsinogen uyku xrlatsha kirgenler hám sol xrlatda narkotik tásiri xrla gi ájayıplıǵın suwretlab uz dóretpelerin jazǵanlar. XX ásir baslarında Amerika ádebiyatlarında insan psixikasini uzgartira alatuǵın hám ruwxıy ómiripi boyita alatuǵın (báńni) marixuannani qabıl etiw etiw keń targibot kdlindi. Adibiyotshunoslar uzlarida tájiriybeler utkazganlar hám uz dóretpelerinde tásirleniwleripi, gayri ápiwayı xakikatpi, fantastik kurinishlarni uz dóretpelerinde suwretlaydilar jáne bulardıń x. apası adamlardıń ǵalabalıq sanasın uchup ochik áshkara málim edi. 1960 jılı Meksikada
bulgan waqtında garvrdlik psixolog Timoti Lari bir neshe gallyutsinogen kuzikorinlarni jeb kuradi. Doktor tárepinen xis etilgen xolat upi narkotiklar fakatgina ayrıqsha adamlar shaxsın uzgartiradi, bálki social ádalatı munasábetler urnatishga xam tásir kursata alıw kúshine bolsa degen pikirge alıp keledi. Amerika jaslarınıń kupchiligi Lari goyalari tárepi buldilar hám narkotikmenen ǵalabalıq tásirinler ayniksa student jaslar urtasida keń garkal li. Narkotiklarni qabıl etiw etiw bir vakdshng uzida AKD1 urıs alıp berip atırǵan Vetnamda kuplab begunox adamlardıń ulimiga Karshi social narazılıq forması xam edi. Xippi háreketleri júzege kela baslaydı, olar arasında vrachlar, filosoflar, psixologlar, teologlar xam bar edi. Olardıń xam mae i narkotiklar jámiyeti uzgartira aladı dep uylaganlar. Biraq narkotiklarni qabıl etiw kiluvchi jaslardıń ulimga alıp keliwshi qayǵılılı okrbatlari, psixikasining buzulishi Amerika jámiyetin
narkotiklarni qabıl etiw kilittgda jańasha oylawǵa májbúr etdi. Olardıń pikirleri narkotik element qabıl etiw kilib uzınıń Xolati sırların bilip alıwına fakshtina narkotiklar kltirip chikarilshap xolatlarni tugri túsinip hám ańlap alıw uchuy meditsina, psixologiya, filosofiya buyicha zárúr bilimlerge iye bulgan tayarlanǵan adamǵana kr bolıp tabıladı dep xisoblagtsdan ibarat edi.
JUWMAQ
Joqarida atap otkenimizdey deviatsiya-bul minez-quliqta payda bolatugin ozgerisler,bul ozgerisler ospirimlerdin den sawliq jagdaylarina baylanisli payda bolatugin ozgerisler dep atap otken edik. Sotsial pedagog ata-analar menen oqiwshilar jamaati, ondiris mekemeleri menen birlikte,ospirimlerdin duris dem aliwin, jaqsi bilim aliwin,har qiyli uqipliqlarin rawajlandiriwga, balalardin bos uaqitlarin duris sholkemlestiriwge jaqinnan jardem beredi.
Sotsial pedagog oz baqlawlarina suyegen halda oz isin qay bagdarda sholkemlestirgen maqul degen formada alip baradi.
Sotsial pedagogtin pikirlerin esapqa algan halda balani kasipke bagdarlaw jumislarin duris sholkemlestiriw,keleshekte onnan qanday jaqsi qanege shigiwin boljawga boladi. Dun`yanin koop gana rawajlangan mamleketlerinde, olardin mekteplerinde pedagog psixologlar alle qashan is alip barmaqta. Bizin mamleketimizde de bul isler kesh bolsada, jedellik penen qolga alinbaqta. Mekteplerdegi psixologlardin tikkeley uaziypala-rina, bala birinshi klassqa kelgen birinshi kunnen baslap, onin jeke xujjetleri baqlawlarga,anketalarga tiykarlangan halda bala-lardi qaysi kasipke bagdarlaw kerek, qanday jol jariqlar beriw kerek ekenligi haqqinda bas qatiradi.
Házirgi kunde pedagogika ham psixologiya iliminde diagnostikaga ulken itibar berilmektep.
Diagnostika- bul balanin minez-quliqindagi,fizikaliq ham fiziologiyaliq rawajlangandagi ozgerislerdi aldinan boljaw bolip tabiladi. Sotsial pedagogtin birden bir uaziypasi har bir balanin qay bagdarda rawajlaniwin aldinan kore biliwi bolip tabiladi. Usi boljawlarga suyengen halda tarbiyashi pedagoglar ata-analar menen tigiz baylanisqan halda konsul`ta-tsiyalar berip bariwlari kerek.
Konsul`tatsiya-bizinshe jol joba, korsetpeler beriw,tusindi-riw degen manini anlatadi.
Adaptatsiya- bizinshe konligiw degen manini bildiredi. Pedagogikaliq adaptatsiya juda ken manide qollaniladi, misali ushin, balanin jana kollektivine konligiwi. Kollektivke konligiw degende, orta mektep partasinan oklassti pitkerip shiqqan ospirimnin kasip- oner kolledji yaki litseyge kelgen-degi kollektivi nazerde tutiladi, yamasa jana pedagogikaliq talaplarga konligiwi. Kolledj yaki Litseylerdegi talaplar endi orta mekteptegiden ozgesherek boladi,ata-anasinan bolek jasawi mumkin, jataqxana sharayati boliwi mumkin, yaki bolmasa bala turmisinda kunlik rejimnin ozgeriwide baladan adaptatsiyaliq protsesslerdi, birqansha psixikaliq jukti talap etedi.
Mine usi dawirde balalarga qayirxomshiliq talap etiledi. №ayirxomshiliq sotsial pedagoglardan, pedagog tarbiyashilardan talap etiledi. *ar bir pedagog qayirxomshiliq ete aliwi ushin,har bir balani, har bir jas opsirimdi oz balasinday, jaqsi koriwi, suye aliwi talap etiledi. Bul jerdegi pedagogtin qayrxomshiligi ruxiy-moralliq jaqtan nazerde tutip otir.
Jamiyetimizdin erteni, keleshegi, ata-analardin omir jalgawshisi bolgan balalar pedagoglardin qollarina ulken ise-nim menen tapsiriladi. Sonliqtanda ata-analar aldinda, mamleket ham jamiyet aldinda oqitiwshilar esap beredi. Bugingi kunnin pedagogikasi ulken talaplar qoyilip atir. Sonliqtanda pedagogikada bolip atrigan bunday janaliqlardan xabardar boliwi talap etiledi.
|
| |
