• QOSÍMSHALAR.................................................................................306
    		•

    OQÍW MATERIALLAR........................................................................3




    Download 9.32 Mb.
    bet2/2
    Sana10.10.2022
    Hajmi9.32 Mb.
    #26981
    1   2
    Bog'liq
    TDA kompleks
    1-2, O`quv amaliyoti Hisoboti, 2-Laboratoriya, Лаб №3 Стабилитрон, 1-amaliy, 5-tema, 5-tema, Titullar (2), 1, Tungi lampa, Simsiz tarmoq fanidan 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10-11-12-13-14-15 Labara, цифровые сотовые системы, 2-Amaliy ish, 49-54 (1)

    OQÍW MATERIALLAR........................................................................3

  • ÓZ BETINSHE SHÍNÍǴÍWLARÍ.....................................................296

  • GLOSSARIY........................................................................................298

  • QOSÍMSHALAR.................................................................................306






    1. OQIW MATERIALLARI


    I.I LEKCIYA TEMALARI


    1-Lekciya : Tarmaqtı programmalastırıw tiykarları.


    Joba :
    1. Kirisiw.
    2. Pánniń maqseti, wazıypası, quramı hám kóriletuǵın máseleler.
    3. Tarmaqtı programmalastırıw tiykarları boyınsha túsinikler. Tarmaqtıń strukturalıq bólimleri, klassifikatsiyasi.
    4. Tarmaqtı programmalastırıw quralları hám programmalastırıw tilleri.


    Tayansh sóz hám sóz dizbegiler. Tarmaq, programmalastırıw tilleri, OSI modeli, TCP/IP modeli, TCP, UDP, FTP, URI, URL, URN, Application Programming Interface, IPv4 hám IPv6 protokolları.

    Keyingi áwlad tarmaqların rawajlandırıw házirgi kúnde telekommunikatsiya operatorları tárepinen bolǵanı sıyaqlı olardıń buyırtpashılarında da úlken qızıǵıwshılıq oyatıp atır. Bunday qızıǵıwshılıq insan hám biznestiń hár kungi turmısında zamanagóy informacion-kommunikaciya texnologiyalardıń tásiri asıwı menen tiykarlanǵan.


    Zamanagóy tarmaqlardıń kemshiliklerinen biri - olardıń tar arnawlı maqset ushın belgileniwi esaplanadı. Baylanıstıń hár bir túri ushın hesh bolmaǵanda bir ǵárezsiz tarmaqqa iye boladı. Nátiyjesi islep shıǵarıw hám texnikalıq xızmeti kórsetiwiniń óz basqıshın talap etetuǵın ajıratılǵan tarmaqlardıń hár biri bul tarmaqlardıń eń kóp sanınıń bar ekenligi esaplanadi. Bunda bir tarmaqtıń resursları, ádetde, basqasınan paydalanmasligi múmkin. Informaciya resursları menen tarmaqlar hám xızmetlerdiń nomenklaturalarini funksionallıqtı bir waqıtta keńeytiw menen informaciya resurslarini nátiyjeli basqarıwda mútajlik júzege keledi. Bul máseleni ámelge asırıw ushın tolıq funksional multiservislik talap etiledi. Olardı jaratıw keyingi áwlad baylanıs tarmaqlarınıń hasası boladı.
    Jańa áwlad tarmaǵı - bul telekommunikatsiyanıń júz jıllıq evolyusion rawajlanıw mıywesi esaplanadı, ol jaǵdayda ulıwma paydalanıw daǵı telefon tarmaǵınıń masshtablılıq hám isenimlilik kórsetkishleri Internet tarmaǵınıń kólemi hám kelisiwi menen sáykes keledi. Jańa áwlad tarmaǵınıń eń ápiwayı tariypiga tiykarınan - IP-trafik boyınsha ertangi júklemeni qabıllaw ushın zárúr masshtablılıq hám bazar tárepinen qoyılatuǵın bir neshe talaplarǵa tez tásir etiw múmkinshiligine iye kelisiwdi bir waqıtta támiyinlegen halda, ámeldegi qosımshalar hám xızmetlerdiń pútkil komponentin nátiyjeli qollap-quwatlawǵa tiykarlanǵan ashıq, standartı paketli infratuzilmalar bolıp tabıladı. Májburiy shártleri bolıp, konvergensiya esaplanadı, bunda qosımshalar konvergensiyadan (mısalı, sóylew hám maǵlıwmatlardı uzatıw ) infratuzilma konvergensiyagacha (mısalı, optikalıqa hám IP) barlıq aspektlarda qollanıladı.
    Zamanagóy maǵlıwmatlardı uzatıw tarmaǵı yamasa infokommunikatsiya tarmaǵı dep da atalıwshı evolyusion jańalıq ilim ósiwleri ishindegi eki texnologiya kompyuter hám telekommunikatsiya texnologiyalarınıń zamanagóy rawajlanıwınıń nátiyjesi bolıp esaplanadı. Búgingi kúnde maǵlıwmat uzatıw tarmaqları yamasa kompyuter tarmaqları kirip barmaǵan tarawdı tapa alıw qıyınshılıqlı. Olar tikkeley jámiyetke hám rawajlanıwǵa tásir kórsetipgine qalmastan, insanlar ómiriniń ajıralmaytuǵın bólegine aylanıp ulgurdi. Bir ǵana mısal, internet tarmaǵı házirgi kúnde insanlardıń informaciyaǵa bolǵan talabın qandiribgina qalmastan ınteraktiv, ko'ngilochar xızmetlerdi de usınıs etpekte.
    Taǵı bir bólek itıbarlı tárepi - zamanagóy texnologiyalar arqalı bir waqıtta kóplegen paydalanıwshılarǵa xizmet kórsetiw múmkinshiligi bar. Sol tárepten alıp qaraǵanda, zamanagóy maǵlıwmat uzatıw tarmaqların qurıw, olardıń jumısın nátiyjeli tárzde shólkemlestiriw boyınsha tarmaq quralları, tarmaq qosımshaların jaratıw, tarmaq túrli processlerin programmalastırıw, Internet tarmaǵı boyınsha adreslew, onıń funksional múmkinshiliklerin analiz qılıw boyınsha islep shıǵılǵan “Tarmaqtı programmalastırıw tiykarlari” páni áyne sol máselelerdi sheshiwge, programmalastırıw quralları hám de túrli tarmaq protokollarınan paydalanıp tarmaq múmkinshiliklerin asırıwǵa jóneltirilgen.
    “Tarmaqtı programmalastırıw tiykarlari” páni tarmaq qurıw hám proektlestiriw jumısında zárúr bolatuǵın : tarmaqtı programmalastırıw tiykarları, tarmaqlardıń dúzılıw principleri, maǵlıwmat uzatıw modelleri (OSI hám TCP/IP), tarmaqtı programmalastırıwda protokollar, Internet tarmaǵı protokolları, tarmaqtı programmalastırıwda programmalastırıw tilleri klasslaridan paydalanıw, tarmaq programmalastırıwda aǵıslar, sonıń menen birge, tarmaqtı programmalastırıwda soketlar, broadcasting, multicasting, tarmaqtı programmalastırıwda ko'poqimlilik hám funksiyalardı paralellashtirish túsinikleri, tarmaqta kommutatsiyani, marshrutizatsiyani programmalastırıw principlerı, tarmaqtı programmalastırıwda ámeliy tekshe protokolları hám API (Application Programming Interface), tarmaq qawipsizligi hám tarmaqqa jalǵanıwdı programmalastırıw, tarmaqtı basqarıwdı programmalastırıw, autentifikatsiya, identifikaciya hám avtorizatsiya principlerı, Internet tarmaǵı qosımshaların programmalastırıw, IPv4 hám IPv6 protokolları sisteması tiykarında tarmaq programmalıq támiynatın proektlestiriw máselelerin óz ishine alǵan bólimlerden shólkemlesken.
    Pánni oqıtıwdan maqset - tarmaqtı programmalastırıw boyınsha tálim standartında talap etilgen teoriyalıq hám ámeliy bilimler, kónlikpeler hám tájiriybeler dárejesin támiyinlewden ibarat.
    “Tarmaqtı programmalastırıw tiykarlari” pániniń bas zárúrli wazıypası - studentlerge tarmaqtı programmalastırıw tiykarları, tarmaqtı programmalastırıw quralları hám programmalastırıw tilleri, maǵlıwmat uzatıw modelleri (OSI hám TCP/IP), baylanısıwdıń kóp júzeli arxitekturası, ashıq sistemalar óz-ara baylanısıwınıń OSI modeli, TCP/IP modeli, onıń xarakteristikası, tarmaqlardı óz-ara baylanısıw tiykarları, klient-server arxitekturası, tarmaqtı programmalastırıwda protokollar, IP protokolı, TCP protokolı, UDP protokolı, FTP protokolı, onıń modelleri, Internet tarmaǵı protokolları, HTTP protokolı, WWW xızmetlerin, URL klassi, URL baylanısıwı klassi, HTTP URL baylanısıwı klassi, URI, URL, URN resursları, tarmaqtı programmalastırıwda aǵıslar, tarmaqtı programmalastırıwda soketlar hám olardıń túrleri, soketlar tiykarında klient, server, klient-server programmaların jaratıw, tarmaqtı programmalastırıwda gruppalı, multikast soketlardan paydalanıw, tarmaqtı programmalastırıwda processlerdi paralellashtirish, tarmaqta kommutatsiyani programmalastırıw, IP kommutatorlarni, IP marshrutizatorlarni proektlestiriw hám programmalastırıw, tarmaqqa jalǵanıwdı programmalastırıw principlerı, autentifikatsiya, avtorizatsiya hám identifikaciyanı programmalastırıw, Internet tarmaǵı jáne onıń dúzılıw Principi, HTTP hám FTP protokolları, Internet tarmaǵı qosımshaların programmalastırıw boyınsha, sonıń menen birge, telekommunikatsiya tarmaq apparatlarınıń dúzılıw principleri, tarmaq apparatlarınıń programmalıq támiynatın proektlestiriw hám jaratıw, tarmaqta klient-server arxitekturasın realizatsiya qılıw, IPv4 i IPv6 protokolları, IPv4 hám IPv6 soketi mánzilleriniń dúzilisi hám de olar tiykarında tarmaq programmalıq támiynatın islep shıǵıw máselelerin úyreniwdi tabıslı ózlestiriwleri ushın zárúr bolǵan tayansh bilimlerdi beriw bolıp tabıladı.
    Tarmaqtı programmalastırıw tiykarları tarmaq, programmalastırıw tilleri, maǵlıwmat uzatıw modelleri, protokol, internet, klasslar, aǵıs, soket, tarmaqtı programmalastırıwda ko'poqimlilik, funksiyalardı paralellashtirish, kommutatsiya, marshrutizatsiya, API, tarmaq qawipsizligi, autentifikatsiya, identifikaciya, avtorizatsiya, tarmaqtı basqarıw, Internet tarmaǵı qosımshaların programmalastırıw, IPv4, IPv6 sıyaqlı tiykarǵı túsiniklerdi qamraydi.
    Sol orında qısqasha maǵlıwmat uzatıw tarmaqlarında maǵlıwmat uzatıw procesi jáne onı shólkemlestiriw modelin kórip shıǵamız :
    Maǵlıwmat uzatıw processinde kóplegen operatsiyalar atqarıladı. Rasında bolsa uzatılatuǵın barlıq informaciya ishleniwdi kóp basqıshlardan ótedi. Hár bir basqıshlar daǵı maǵlıwmatlar blokları paketler kórinisinde suwretlenedi. Paketler kodlanadı, saylanǵan kirisiw usılları boyınsha tarmaqqa elektrik yamasa jaqtılıq signallar járdeminde uzatıladı. Keyin qabıl etilgen paketlerden olar ishindegi maǵlıwmatlar blokı taǵı tiklenedi, bloklar kerekli kórinistegi maǵlıwmatlarǵa aylantırıladı hám olar basqa qosımshaǵa erisiwge múmkinshilik beredi. Kórsetilgen proceduralardıń bir bólegi tek programmalıq ámelge asıriladı, ekinshisi - apparatlı, qanday da operatsiyalar programmalar menen de, apparatlar menen de orınlawǵa bolatuǵın. Barlıq atqaratuǵın proceduralardı tártipke salıw, olardıń dárejelerge hám dáreje bólimlerine bolıp, bir-birine tásirin kórsetiw - tarmaq modelleriniń wazıypası bolıp tabıladı. Olar tuwrı tásir etiwdi shólkemlestiriwdi bir tarmaq ishindegi abonentlerge de, hár túrlı dárejedegi túrme-túr tarmaqlarǵa da múmkinshilik jaratadı.
    1984 jılı OSI (Open System Interconnection - ashıq sistemalar óz-ara baylanısıw etalon modeli) modeli halqaro ISO standartları shólkemi tárepinen usınıs etilgen. Sol vaktdan berli onı barlıq tarmaqlı ónim óndiriwshileri OSI modelin qollaydı. Birok OSI modeli menen yakinroq tanısıw tarmaqta neler bolıwın jaqsı túsiniw múmkin.
    Model degi barlıq tarmaqlı funksiyalar jeti dárejege bólingen (1. 1-súwret). Bunda joqarıda turǵan dárejeler talay quramalı, global wazıypalardı atqaradı, onıń ushın óziniń maqsetlerinde tómengi dárejelerin isletedi hám olardı basqaradi.
    7. Ámeliy dáreje
    6. Usınıw
    5. Seans
    4. Transport
    3. Tarmaq
    2. Kanal
    1. Fizikalıq
    1. 1-súwret. OSI modeli dárejeleri

    Tómendegi dárejeni maqseti - joqarıda turǵan dárejelerge xizmet kórsetiw bolıp, bul xızmetlerdi orınlawda detallar zárúrli emes. Tómendegi dárejeler ápiwayı, anıq funksiyalardı atqaradı. Ideal qaraǵanda hár bir dáreje tek janında bolǵan menen baylanısde boladı. Joqarıdaǵı dáreje sol waqıtta islep turǵan qosımshanı ámeliy wazıypasına tuwrı keledi, tómengi bolsa - baylanıs kanalları boyınsha tikkeley uzatıwǵa tuwrı keledi.


    Bunda bir abonent degi hár bir dáreje sonday isleydiki, basqa abonenttiń tiyisli dárejesi menen tuwrı baylanısda bolıp atırǵanday, yaǵnıy tarmaq abonentleriniń bir nomdagi dárejeleri ortasında virtual baylanıs bar.
    Real baylanıstı bir tarmaqtaǵı abonentler tek eń tómengi - birinshi, fizikalıq dárejede aladılar. Uzatıwshı abonentte informaciya hámme dárejeni ótedi.
    Tarmaq programmalastırıwda paydalaniletuǵın programmalastırıw tilleriniń analizi.
    Java programmalastırıw tiliniń analizi. Java programmalastırıw tili bólistirilgen qosımshanıń barlıq komponentleri ortasında dinamikalıq maǵlıwmat almaslawdı shólkemlestiriw ushın barlıq qurallarǵa iye. Sol sebepli Java aralıqtan monıtorıń, diagnostika qılıw, basqarıw ushın programmalıq támiynat islep shıǵıw ushın sáykes keledi.
    Java texnologyasi oǵada ápiwayı, qawipsizlikti joqarı dárejede támiyinlep bere alatuǵın, kúshli, tolıq ob'ektke jóneltirilgen programmalastırıw tili bolıp, ortalıq (platforma) ga baylanıslı bolmaǵan halda isleydi. Ol menen hátte eń kishi apparatlarǵa da programmalar jazıw múmkin. Java texnologiyası tolıqlıǵınsha Java virtual Machine (JvM) ga tiykarlanǵan. JvMning wazıypası dilmashlıq, yaǵnıy, daslep biz jazǵan *.java fayldı kompilyator járdeminde báyit kodqa o'giradi, JvM járdeminde bolsa mashina tiline o'giriladi. Java texnologiyaları :
     Java SE - Java SE yamasa Java Standart Edition, serverde, jeke kompyuterde desktoplarda isleytuǵın programmalar, Applet lar jaratıw ushın isletiledi. Bul texnologiya járdeminde jaratılǵan programmalar derlik barlıq operatsion sistemalarda isley aladı (Windows NT, MACINTOSH, LINUX hám Solaris). Usınıń menen birge Java SE basqa Java túrleriniń hasası esaplanadı.
     Java EE - Java Enterprise Edition Java texnologiyaları arasında eń keń tarqalǵan túri esaplanıp ol jaǵdayda tiykarınan serverde isleytuǵın programmalar jaratıladı. Mısalı, kóp paydalanıwshılarǵa mólsherlengen web-saytlar jaratıwda keń qollanıladı hám tiykarınan internette isleytuǵın programmalarda qollanıladı. Java SE ni Java EE den eń tiykarǵı ayırmashılıǵı Java EE óz quramına Java SE ni olibgina qalmay, usınıń menen birge kóplegen basqa qosımsha kitapxanalardı (ádetde *.jar) da óz ishine aladı. Yaǵnıy : Servlet, JavaMail, JSF (Java Server Face) hám basqa kóplegen internetge tiykarlanǵan qosımsha kitapxanalar.
     Java ME - Java ME yamasa Java Micro Edition Java SE dıń birpara bólimlerin óz ishine aladı. Java ME járdeminde kishi apparatlar ushın dastrular jazıw múmkin. Mısalı, mobil telefon ushın oyınlar, programmalar jaratıw múmkin.
    Java programmalastırıw tiline tiykarlanǵan sheshimler tómendegi artıqmashılıqlarǵa iye:
     Java salıstırǵanda ápiwayılaw programmalastırıw tili bolıp esaplanadı. Isenimli programmalıq kodtı demde jaratılıwma yaddıń avtomatikalıq basqarilishi, kóp márteli miyrasxorlıq hám kórsetkishlerdiń bolmawi járdem beredi;
     Javaning baytlı kodı kóbinese operatsion sistema yamasa protsessordan ǵárezsiz boladı. Usınıń sebepinen Java tilindegi qosımshalar basqa platformalarga ańsatlıq penen ótkeriledi;
     JNI hám CORBA texnologiyaları járdeminde basqa programmalastırıw tillerinde jaratılǵan ob'ektler menen baylanıstı shólkemlestiriw múmkin.
    Java programmalastırıw tiliniń sintaksisi C# programmalastırıw tiliniń sintaksisiga uqsap ketedi.
    Java programmalastırıw tiliniń eń tiykarǵı kemshiligi - kútá úlken apparat resurslarınan paydalanıwı esaplanadı. Ótkerilgen tájiriybelerge kóre, birdey wazıypa C, C++ programmalastırıw tiline qaraǵanda Java tilinde 1, 5-2 teńdey astelew ámelge asadı. Bunda operativ yadqa kútá úlken júkleniw beriledi. Windows operatsion sistemasında Java tilinde islep shıǵılǵan programmanı ornatıw ushın JvM komponentin ornatıw kerek.
    PHP programmalastırıw tiliniń analizi. PHP (Hypertext PreProcessor ) - HTMLni qayta isleytuǵın, Web programmalawda keń paydalaniletuǵın programmalastırıw tili.
    1994-jılı PHP tilinig jaratıwshısı Súwretus Lerdorf (Súwretus Lerdorf) ozınig saytına qonaqlar kiriwin esaplaw ushın Perl programmalastırıw tilinde arnawlı qabıq jazıp ámelde qollaǵan. Kóp ótpey qabıqtı islew ónimliligi júdá tómen hám asteligi anıqlanǵanınan keyin, programmalardı tazadan “C” tilinde jazıp shıǵıwǵa tuwrı keledi. Keyin dáslepki programma kodları avtor tárepinen barlıqǵa kóriw ushın serverge baspa etilgen. Server paydalanıwshıları kodlar menen qızıqıp, onı isletiw ıshqıpazları da payda bolǵan. Kóp waqıt ótpey bul programmalar bólek joybarǵa aylanıp, 1995 jıldıń iyun ayında programmalıq ónim PHP (Personal Home Page) atı menen birinshi basılıwı shıǵarıldı. Múmkinshilikleri ápiwayı hám ápiwayı bolıp : bir neshe buyrıqlardı túsinetuǵın kod analizatori (tekseriwshisi), qonaqlar esaplagichini, kitapın, chatini jaratıw ushın paydalı programmalar kompleksinen ibarat bolǵan.
    1996 jıl aprel ayında programmalar saldamlı qayta islengeninen keyin, PHP/FI (Personal Home Page/Forms Interpreter) atı menen ónimdiń ekinshi basılıwı payda boldı. Bul ónim html-kod ishine jazılıp, html-formalardı qayta islep, házirgi PHP programmalastırıw tiliniń tayansh múmkinshiliklerin ishine alǵan. PHP/FI kod jazılıwı Perl tiline júdá uqsaǵan, lekin ápiwayılaw bolǵan.
    1997 jılı PHP/FI 2. 0 basılıwı shıqtı. Sol waqıtta bul ónimnen dúnya boyınsha bir neshe mıń adam paydalanıp, Internettiń 1% ini shólkemlestirgen edi.
    1997 jılda Endi Gutmans (Endi Gutmans) hám Ziv Suraski (Ziv Suraski) PHP/FI kodın qaytaldan jazıp shıǵıwdı, sebebi eski kod olar isletip atırǵan elektron kommerciya sistemaları ushın jaramsız edi. Eski koddıń avtorlarınan járdem alıw ushın olar qosılıwdı usınıs etip, PHP3 atlı joybardı PHP/FI dıń rásmiy miyrasxorı dep járiyalawdı. Jańa joybar uyushgandan keyin PHP/FI joybarı islep shıǵarılıwı toqtatilgan.
    PHP 3. 0 dıń eń kúshli táreplerinen biri - onıń keńeytirila alınatuǵın yadrosı (sistemanıń basqarıw bólegi) bolıp, bunnan tısqarı, maǵlıwmat fondlar menen, túrli protokollar hám interfeysler menen birgelikte islew keń múmkinshilikleri jaratıldı. Tabısqa erisiwge talay áhmiyetli fakt bul jańa tildi baylıǵı hám ob'ektlerge mólsherlengen programmalastırıwdı ko'llay alıwı. Jańa joybar menen birge tekǵana tildi sırtqı, bálki ishki dúzilisi de ózgerdi, sonıń menen birge onıń atı da. Endi PHP qısqartpası “PHP: Hypertext Preprocessor” mánisin ańlatıwı bildirildi.
    1998 jıldıń aqırında PHP paydalanıwshılardıń sanı on mıńlardan asdı. Júz mıńnan aslam Web-saytlar bul tildi qóllawın járiyalawdı. Shama menen Internettiń 10% serverlerinde PHP 3. 0 ornatılǵan edi.
    1998 jıldıń iyun ayda PHP3 toǵiz ay ǵalabalıq tekseriwinen keyin rásmiy daǵaza etildi. Sol jıldıń qishida Endi Gutmans hám Ziv Suraski PHP yadrosın qaytaldan islep shıǵarıwdı baslawǵan. Olardıń tiykarǵı waziypası PHP sistemasıng ónimliligin kóteriw hám koddıń modulların jaqsılaw edi.
    1999 jıldıń ortalarında birinshi ret usınıs etilgen jańa yadro “Zend Engine” dep atalǵan (“Zend”: avtorlar “Zeev” (“Zeev”) hám “Andi” (“Andi”) ısımlarınan shólkemlesken). Onı tiykarında dúzilgen jańa til PHP4 2000 jıldıń may ayında rásmiy shıǵarılǵan. Ónimlilik jaqsılangandan tısqarı, PHP 4. 0 zárúrli jańalıqlarǵa iye bolıp, sessiyalarni qollaw, buferli shıǵarıw, kiritilgen maǵlıwmatlardı qawipsiz qayta islew hám taǵı bir neshe jańa til dúziwshilerin payda bolıwınan ibarat.
    Házirgi kúnlerde “Zend Engine” qayta jaqsılanıp PHP5 tili islep shıǵarıldı. Tiykarǵı ózgerisler ob'ektlerge mólsherlengen programmalastırıw modelinde bolıp, tildiń múmkinshilikleri jáne de keńeytirdi (1. 1-keste).
    Házirde PHP tilinen júz mińlaǵan programmistler paydalanadı, olar tárepinen bir neshe million saytlar jaratılıp, Internettiń 20% domenlarini qurap atır.

    1. 1-keste


    PHP versiyaları

    Baspa Sana Túsindirme


    PHP 1. 0 1995 jıl, 8 iyun Rásmiy atı “ Personal Home Page Tools (PHP Tools)”. Bul “PHP” qısqartpanı birinshi ret isletilinishi.
    PHP 2. 0 1996 jıl, 16 aprel Web-betlerdi “Tez hám ańsat ishaydigan qural” dep daǵaza etilgen ónim.
    PHP 3. 0 1998 jıl, 6 iyun Bir kisi óndiriwshi joybardan kóp óndiriwshiler joybarına aylandı. Endi Gutmans hám Ziv Suraski kodtı qaytaldan jazıp shıǵıwdı.
    PHP 4. 0. 0 2000 jıl, 22 may Jańa yadro “ Zend Engine” tiykarında dúzilgen
    PHP 4. 1. 0 2001 jıl, 10 dekabr Til konstruktsiyasiga superglobal múmkinshilikler qasılgan ($_GET, $_POST, $_SESSION hám b.)
    PHP 4. 2. 0 2002 jıl, 22 aprel Qawipsizlikti asırıw maqsetinde sistemanıń sazlaw “register_globals” parametri óshirilgen
    PHP 4. 3. 0 2002 jıl, 27 dekabr “CGI” (Common Gateway Interface) ga qosımsha “CLI” (Command Line Interpreter) texnologiyası kiritilgen.
    PHP 4. 4. 0 2005 jıl, 11 iyul PHPize hám PHP-config skriptleri ushın qóllanba betleri qosılǵan.
    PHP 5. 0. 0 2004 jıl, 13 iyul Zend Engine II-jańa ob'ekt modeli kiritilgen.
    PHP 5. 1. 0 2005 jıl, 24 noyabr PHP Engine islew ónimliligi jaqsılanǵan.
    PHP 5. 2. 0 2006 jıl, 2 noyabr Keńeytiretuǵın filtr modullarınıń PHP sistemasında isletiw múmkinshilikleri ashıq jaǵdayı ornatılǵan (default).
    PHP tilinde jaratılǵan programmalar tek serverde atqarıladı, sol sebepli bul programmalastırıw tili server tili dep da ataladı. PHP-skript serverde orınlanǵannan keyin, payda etińan nátiyje klientke (brauzerge) uzatıladı. PHP tilinde programmalastırıw ushın tómendegi qurallarǵa ıyelew kerek:
    1. Web-server.
    2. Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sisteması (MBBT) MySQL (maǵlıwmatlar bazasında saytqa qosılatuǵın maǵlıwmatlar saqlanadı ).
    3. PHP interpretatori.
    4. Kod jazıw ushın tekst tahrirlagichi.
    5. Brauzer.
    Endi PHP programmalastırıw tiliniń sintaksisi haqqında toqtalıp ótemiz. PHP programmalastırıw tilinde ózgeriwshiler $ belgisi menen baslanadı. Ózgeriwshi atı registrga seziwsheń boladı. $username hám $Username atları eki bólek ózgeriwshi atların ańlatadı. Ózgeriwshin atawda ózgeriwshi atı hárip yamasa ostki sızıq belgisi, olardan keyin belgi-háripler kompleksi yamasa astı sızıq belgisi keliwi múmkin. Mısalı :


    $username='Barry';
    $Username='White';
    echo “$username $Username”;? >

    Joqarıdaǵı fragmentte eki bólek ózgeriwshi jaratıladı. Sonnan keyin nátiyjelerdi shıǵarıw ushın “echo” operatorınan paydalanıladı. PHP sintaksisi noqatı - názerinen qaraǵanda bular hámmesi absolyut tuwrı bolıp tabıladı. Keltirilgen ssenariy nátiyjesi retinde Barry White shiǵarıladı.


    PHPda siltemeler C tilindegi kórsetkishlerge analog esaplanbaydı. Olardı ózgeriwshi ma`nisine shaqırıq qılıw psevdonimi retinde qaraw kerek.
    Siltemeǵa baha ózlestirilip atırǵanda ózlestirilip atırǵan ózgeriwshi atı aldına & (ampersand) belgisin qoyıw jetkilikli esaplanadı.
    PHP dıń tórtinshi hám odan keying versiyalarında “superglobal” dızbekler túsinigi kiritilgen. Bul dızbekler skript atqarılatuǵın ortalıq hám serverdiń jaǵdayı tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine aladı. Bul dızbeklerdiń ulıwma sanı 9.
    $GLOBALS - berilgen skript kórinisi global salasınıń sol onda múmkin bolǵan hár bir ózgeriwshisine shaqırıq bar. Bul dızbektiń giltleri bolıp global ózgeriwshilerdiń atları esaplanadı.
    $_SERvER - ámeldegi skripttiń web-server tárepinen ornatılǵan yamasa basqa qandayda bir jol menen orınlaw ortalıǵına baylanıslı ózgeriwshiler.
    $_GET - skriptke HTTP GET arqalı beriletuǵın ózgeriwshiler.
    $_POST - skriptke HTTP POST arqalı beriletuǵın ózgeriwshiler.
    $_COOKIE - skriptke HTTP cookies arqalı beriletuǵın ózgeriwshiler.
    $_FILES - skriptke HTTP post - fayllardı júklew arqalı beriletuǵın ózgeriwshiler.
    $_ENv - skriptke átirap ortalıq arqalı beriletuǵın ózgeriwshiler.
    $_REQUEST - skriptke paydalanıwshılardıń kirgiziw mexanizmleri arqalı beriletuǵın ózgeriwshiler, olarǵa isenip bolmaydı.
    $_SESSION - skripttiń sol ondagi sessiyasında registratsiya etilgen ózgeriwshileri.
    PHP programmalastırıw tili málim muǵdarda kemshilikler hám artıqmashılıqlarǵa iye.
    PHP tili abzallıqlarına tómendegilerdi keltiriw múmkin:
    1. dástúriylik
    2. ápiwayılıq
    3. nátiyjelililik
    4. qawipsizlik
    5. maslasıwshanlıq
    PHP quramındaǵı til strukturası C hám Perl ga uqsawlıq ózgesheligi onıń barlıq versiyalarında saqlanıp qalǵan. PHP dıń kodların basqa belgilew tillerine ańsat jaylastırıw múmkinshiligi bar. Mısalı :


    PHP az waqıt HTML


    echo " Bul PHP skript! ";? >



    Download 9.32 Mb.
    • 1   2




    Download 9.32 Mb.
    Bosh sahifa
    Aloqalar
        Bosh sahifa
    Dərs
    Mühazirə
    Qaydalar
    Referat
    Xülasə
    Yazı


    OQÍW MATERIALLAR........................................................................3

    Download 9.32 Mb.