panmiktik populyatsiya (individlar juftlashishi juft tanlamasdan amalga oshadi);
mendelcha populyatsiya (bir geografik arealda tarqalgan, koʻpayish va boshqa
xususiyatlari bir xil boʻlgan individlar majmui);
izogen populyatsiya genetik jihatdan aynan oʻxshash, yaʼni barcha lokuslar
(xromosomaning bir gen joylashgan chiziqli uchastkasi) boʻyicha koʻpchilik
hollarda gomozigota boʻlgan individlar guruhi;
muvozanatlangan populyatsiya — genlar chastotasi (takrorlanishi) mutatsion va
seleksion tazyiqlar oʻrtasidagi muvozanatga asoslanib oʻzgarib turadi va tasodifiy
juftlashish
prinsipiga
koʻra
juftlashishda
hamda
lokuslararo
erkin
rekombinatsiyalanishda genotiplarning amaldagi chastotasi nazariy kutilgan
holatga moye keladi.
Fanda mavjud boʻlgan ideal populyatsiya
tushunchasi tabiatda uchramaydi va u
faqat matematik modellarda hisobga
olinadi. Masalan, zogʻora baliq yirik
koʻllarda 2 ta populyatsiya hosil qiladi,
ulardan biri qirgʻoq yaqinida yashab,
mayda hayvonlar bilan oziqlanadi va
sekin oʻsadi;
ikkinchisi
suvning
chuqur
qismida
yashab, baliklar bilan oziqlanadi va tez
oʻsadi;
gʻoʻzaning
yovvoyi
turlari,
shuningdek,
ekiladigan
navlari
populyatsiyasi harorat, yorugʻlik, suv
rejimi,
oziqlanish
va
boshqalarga
nisbatan
turlicha
reaksiyalar
bilan
harakterlanadigan juda koʻp guruxlardan
tashkil topgan.
Tabiatda populyatsiyalarning aralashib ketishiga
geografik
(suv havzasi, togʻ,
oʻrmon, choʻl),
biologik
(jinsiy apparatning tuzilishida kuyikish va uya
qurish, oʻsimliklarda gullash muddatida farq boʻlishi),
ekologik
(yashash
muhiti — namlik, tuproq tarkibida farq boʻlishi) alohidalanish toʻsqinlik
qiladi. Populyatsiya evolyusiyaning eng kichik va asosiy birligi hisoblanadi.
Chunki evolyusion jarayon populyatsiya ichida boshlanadi. Populyatsiya
individlari orasida doimo irsiy oʻzgaruvchanlik paydo boʻlib turadi. Jinsiy
koʻpayish tufayli bu oʻzgaroʻvchanlik populyatsiya individlari orasida
tarqalib, uni geterogen qilib qoʻyadi. Populyatsiyada boradigan yashash
uchun kurash va tabiiy tanlanish tufayli foydali oʻzgarishlarga ega boʻlgan
individlar saqlanib qolib, nasl beradi. Bundan keyingi evolyutsion
jarayonlarda populyatsiya kenja turni hosil qiladi.
«
Populyatsiya» - bu tur ichidagi organizmlar guruhi bo’lib, u
ma’lum chegaralangan erda hayotiy jamoaning rivojlanayotgan
qismini egallab turadi.
Ekologiyada populyatsiya deb - birgalikda umumiy maydonni
egallaydigan hamda o‘zaro bir - biriga tasir qiladigan, bitta turga
tegishli bo‟lgan individlar yig’indisiga aytiladi.
Populyatsiyaga xos xususiyatlardan biri – o’zini son jihatdan
boshqarishidir. Tug’ilish va nobud bo’lish (o’lim) orasidagi
muvofiqlik
populyatsiya
sonining
boshqarilishi
deyiladi.
Populyatsiyadagi organizmlar soni omillar tasirida o’zgarib turadi.
Populyaiiya
sonining
kamayishiga
o’limning ko’payishi na
hosildorlikning kamayishi tasir qiladi.
Ayni sharoitda individlarning optimal miqdorda saqlanib turilishi populyatsiya
gomeostazi deyiladi. «Gomeo» - o’xshash, «staz» - holat degan manoni anglatadi.
Demak, populyatsiya guruhli hayot tarzi yoki birlashma hisoblanadi, individlar
orasida o‟zaro aloqalar va yashab turgan joylari bilan ham aloqada bo‟ladi
|
