|
II.3. Oʻzbekistonda kamondan otish tendensiyalari
|
| bet | 9/92 | | Sana | 17.11.2023 | | Hajmi | 1,93 Mb. | | #100428 |
Bog'liq DARSLIK 2023 йил октябр 2 II.3. Oʻzbekistonda kamondan otish tendensiyalari.
Kamondan oʻq otish sport turi sifatida XV asrdan beri olib boriladi — oʻsha paytda Shveysariyada 13-asr oxiri — 14-asr boshlarida yashagan mohir kamonchi, xalq qahramoni, mustaqillik uchun kurashgan afsonaviy Vilgelm Toll xotirasiga bagʻishlangan oʻq otish musobaqalari oʻtkazilib kelingan.
Uzoq yillar davomida kamondan oʻq otish sport turida jihozlar, qoidalar va boshqalar qatʼiy tartibga solinmagan. Ushbu sport musobaqasidagi birinchi qoidalar faqat 19-asrdan boshlab paydo boʻlgan.
Kamonni 2 turga boʻlish mumkin: oddiy hamda murakkab kamon.
Oddiy kamon yarim doira shaklida. Murakkab kamon esa yoyilgan qoʻsh qanot shaklida. Murakkab kamon asrlar davomida takomillashib borgan. Asosan, Sharq xalqlari qoʻllagan. Murakkab kamon Oʻrta Osiyo xalqlariga miloddan avvalgi 1-ming yillikdan maʼlum. U Oʻrta Osiyo xalqlari harbiy texnikasida soʻnggi oʻrta asrlarga qadar eng muhim jangovar qurol vazifasini bajarib kelgan. Hinnular1 davrida (miloddan avvalgi 3-asr) turkiy qavmlar kamon oʻqini otganda hushtak tovushini eslatuvchi yangi turini ixtiro etishgan; hunnular saltanatini vujudga kelishida uning roli katta boʻlgan. Manbalarga koʻra, oʻrta asrlarda kamon oʻqi 500–600 m.dan ziyod masofaga yetgan. Qadimdan hozirgacha kamondan oʻq otish sportning muhim turlaridan biri boʻlib musobaqalar uyushtiriladi. Musobaqalarda kamon oʻqi 900 m gacha masofaga borgan.
Anʼanaviy kamon ("anʼana") — ingliz kamoniga asoslangan yogʻochdan tayyorlangan uzun kamon. Anʼanaviy kamon ov va harbiy harakatlar uchun ishlatiladigan qadimiy kamonlarga eng yaqini hisoblanadi. Odatda anʼanaviy kamondan otishda qoʻshma turli jihozlarsiz, va nozik sozlash moslamalari boʻlmagan oddiy kamonlarni hush koʻruvchilar foydalanadilar. Anʼanaviy kamon ibtidoiy otish moslamasi boʻlib, oʻq otish texnikasiga eng yuqori talablarni qoʻyadi. Bu turdagi kamon moddiy jihatdan eng sodda va otish mahorati jihatidan eng qiyin hisoblanadi.
Murakkablashgan kamon — bu oʻtmishdagi kamonlarga oʻxshash boʻlmagan zamonaviy kamon hisoblanadi. Murakkablashgan kamon birinchi dizayni 1980-yillarning oxirida AQShda yaratilgan.
Murakkablashgan kamon asosiy xususiyati — kamonning uchlarida joylashgan ikkita blokli mexanizm boʻlib, ular kamonni oxirigacha tortganda yuzaga keladigan yukini yengillashtiradi. Natijada, bunday kamonning zarb yuki 35 kg dan oshishi mumkin boʻlsa-da, kamonchi 3 kg dan koʻp boʻlmagan ogʻirlikni his qilib, kamon tortilgan holda xavfsiz turishi mumkin. Shuningdek, bloklar oʻqning yanada "toʻgʻri" tezlashishini amalga oshiradi, bunda yuk ortib borayotgan tezlik bilan ortadi, bu esa boshlangʻich deformatsiyani sezilarli darajada kamaytiradi va kamonning samaradorligini oshiradi. Murakkab kamon ikkita nishonga ega optik nishonlar bilan jihozlangan — biri tutqichda, ikkinchisi ipda. Kamonchi kamonning oʻzini oʻng qoʻlida ushlamaydi, kamonni boʻshatish orqali ushlab turiladi — bu arbaletdagi otish mexanizmiga oʻxshaydi. Bu klassikadagi barmoqlardan kamon ipini aylantirishning salbiy taʼsirini butunlay olib tashlashga imkon beradi va oʻq juda barqaror uchadi. Murakkablashgan kamon oʻqning uchish uzunligi va quvvatini saqlab qolgan holda kamonni qisqartirish imkonini beradi. Murakkablashgan kamonning boshlangʻich oʻq tezligi oddiy sport kamonidan taxminan ikki baravar yuqori boʻladi.
Murakkab kamon va u "kompozitsion" yoki "birikma" deb ham ataladi, 300 N gacha tortish kuchiga (Nyuton qonuni) ega boʻlgan, 320 gacha tezlikda ishga tushirishga imkon beradigan maxsus mexanizm mavjud.
Tashqi tomondan, kamon Olimpiada koʻrinishiga deyarli oʻxshamaydi. Uning dizaynining asosiy xususiyati — ikkita blokli mexanizm, ular yelkada joylashgan va yukni qayta taqsimlaydi. Ip markazga tortilganda ham, sportchi yelkasiga katta bosim tushmaydi.
Ammo hozirgi kunda koʻpchilik sportchilar zamonaviy kamonlarni afzal koʻrmaydi. Baʼzi kamonchilar zamonaviy asboblarsiz (murakkab boʻlmagan) kamondan foydalanadilar.
Soʻnggi paytlarda "kamondan oʻq otish biatloni" tobora rivojlanib bormoqda. Bundan tashqari, suvda biatlon ham bor. Qayiqlardagi kamonchilar acheri biatlon (kamondan oʻq otish), hind biatlonida eshkaklarda shugʻullanishadi. Ular haqiqiy hindularga oʻxshaydi, Shu bilan birga sportchilar, hindularga oʻxshab kiyinishadi. Sportchilar qirgʻoq boʻylab suzishadi va qayiqda turib kamonlardan oʻq otishadi.
|
| |
