Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

O‘QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI 
Ta’lim 
shakli Ish 
bosqichlari 
va vaqti 
Faoliyat mazmuni 
O‘qituvchining 
O‘quvchi- 
ning 
O‘quv 
mashg‘ulo 
-tiga kirish 
(5 daqiqa) 
Tashkiliy qism: 
O‘quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarligi va 
davomatini tekshirish 
Mashg‘ulotga 
tayyorlanadi 
Tayanch bilimlarni faollashtirish 
1.Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda 
o‘tilgan mavzu bo‘yicha o‘quvchilarga tezkor 
savol-javob 
metodidan foydalangan 
holda 
o‘tilgan mavzu yuzasidan savol-javob o‘tkaziladi 
va o‘quvchilar diqqati jamlab olinadi (1-ilova) 
Maqsad va vazifalarni belgilanishi 
2.Mashg‘ulotning nomi, rejasi, maqsad va 
o‘qitish natijalari bilan tanishtiriladi; 3.Mashg‘ulot
guruhli 
birgalikda
O‘rganish 
shaklida O‘tkazilishini va baholash mezonlarini 
ma’lum qiladi (2-ilova); 
Ta’lim oluvchining bilimlarini faollashtirish 
4.Tezkor so‘rov, savol-javob, 
aqliy hujum 
texnikalari orqali bilimlarni faollashtiradi; 
Yangi o‘quv metodlari bayoni: 
5. 
Nazariy mashg‘ulotlarning rejasi va tuzilishiga 
muofiq, o‘qitish jarayonini tashkil etish bo‘yicha 
xarakatlar tartibini bayon etadi. 
6. 
Mavzu bo‘yicha PowerPoint tartibida namoish va 
sharxlar bilan mavzu bo‘yicha asosiy nazariy 
holatlarni bayon qiladi 
Savollarga 
javob 
beradilar 
Yozib 
oladilar 
2. Asosiy 
bosqich 
Guruhlarga 
bO‘linadilar. 
Javob 
beradilar 
(65 
daqiqa) 
Diqqat 
qiladilar 
Guruhlarda 
ishlaydilar 
Fikr 
almashadilar 
Yangi o‘quv materialini mustahkamlash 
7.Mustahkamlash uchun savollar beriladi. 
3. 
Yakuniy 
bosqich 
(10 daqiqa) 
. 
Mashg‘ulot yakuni: 
1. 
O‘tilgan mavzu umumlashtiriladi, faol ishtirok 
etgan o‘quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va 
rag‘batlantiradi; 
Uyga vazifa berilishi: 
Mustaqil 
ishlash 
uchun 
adabiyotlar 
bilan 
tanishtiriladi; 
2. 
Kelgusi mashg‘ulotga vazifa va uni bajarish 
yuzasidan yo‘riqnoma beriladi 
O‘z- O‘zini 
O‘zaro 
baholashni 
O‘tkazadilar. 
Topshiriqni 
yozadilar 
Maxsus fan o‘qituvchisi: 
Mamaradjabova Xurshida 

1-ilova 
O‘tilgan mavzularni takrorlash: 
O‘tgan dars 
yuzasidan tezkor savol-javob 
metodidan 
foydalanib savol-javob O‘tkaziladi. 
1. 
Аvtоmаtlаshtirilgаn ахbоrоt tizimlаrigа nisbаtаn mаvjud bO‘lgаn 
хаvflаr 
2. 
Аvtоmаtlаshtirilgаn ахbоrоt tizimlаrigа nisbаtаn хаvflаr 
3. 
Tizimdаgi хаvfli O‘zgаrishlаrni tеkshirish 
4. 
Fоydаlаnuvchi intеrfеysining qulаyligi 
2-ilova 
Baholash mezoni 
Guruhda ishlashni baholash jadvali 
Guruh 
Javobning 
aniqligi va 
toliqligi (2- 
5 ball) 
Taqdim etilgan 
axborot 
yaqqolligi (2-5 
ball) 
Guruhning 
har bir 
a’zosi 
Umumiy 
ball miqdori 
(2+3+4) 
Baho 
(5/4) 
faolligi (2-5 
ball) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
2 
Har bir guruh mezonlar bo‘yicha ballarni jamlab, boshqa guruhlar chiqishini 
baholaydi. Guruh olgan baho guruhning har bir a’zosi bahosini belgilab boradi: 
5 ball - «a’lo»; 4– «yaxshi»; 3 – «qoniqarli»; 2 ball – «qoniqarsiz». 
Dars yakuni O‘qituvchi O‘tgan yangi mavzu bO‘yicha tushunmagan savollarga 
javob beradi,darsni mustahkamlashdagi O‘quvchilar javobini muhokama qilib, 
O‘quvchilar bilimini baholaydi va darsni yakunlaydi. 
Darsga faol ishtirok etgan O‘quvchilarni O‘qituvchi baholaydi 
O‘quvchilar faoliyatini baholash mezonlari 
86-100 % 
5 baho “a`lo” 
71 - 85% 
4 baho “yaxshi” 
55 – 70% 
3 baho «qoniqarli» 

Yangi mavzu bayoni 
№-_20_-Mavzu: Elektron raqamli imzo. 
Reja: 
1. 
Elektron raqamli imzo 
2. 
Elektron raqamli imzoni shakllantirish sxemasi 
3. 
Elektron raqamli imzoni tekshirish sxemasi 1 
Elektron raqamli imzo 
Elektron hujjatlarni tarmoq orqali almashishda ularni ishlash va saqlash 
xarajatlari kamayadi, qidirish tezlashadi. Ammo, elektron hujjat muallifini va 
hujjatning o‘zini autentifikatsiyalash, ya’ni muallifning haqiqiyligini va olingan 
elektron hujjatda o‘zgarishlarning yo‘qligini aniqlash muammosi paydo bo‘ladi. 
Elektron hujjatlarni auyentifikatsiyalashdan maqsad ularni mumkin bo‘lgan 
jinoyatkorona harakatlardan himoyalashdir. Bunday harakatlarga quyidagilar 
kiradi: 
- 
faol ushlab qolish - tarmoqqa ulangan buzg‘unchi hujjatlarni (fayllarni) 
ushlab qoladi va o‘zgartiradi. - maskarad – abonent S hujjatlarni abonent V ga 
abonent A nomidan yuboradi; 
- 
renegatlik — abonent A abonent V ga xabar yuborgan bo‘lsada, 
yubormaganman deydi; 
- 
almashtirish — abonent V hujjatni o‘zgartiradi, yoki yangisini 
shakillantiradi va uni abonent A dan olganman deydi; 
- 
takrorlash - abonent A abonent V ga yuborgan hujjatni abonent S 
takrorlaydi. 
Raqamli imzo ishlashi bo‘yicha oddiy qo‘lyozma imzoga o‘xshash bo‘lib, 
quyidagi afzalliklarga ega: 
- 
imzo chekilgan matn imzo qo‘ygan shaxsga tegishli ekanligini 
tasdiqlaydi; 
- 
bu shaxsga imzo chekilgan matnga bog‘liq majburiyatlaridan tonish 
imkoniyatini bermaydi; - imzo chekilgan matn yaxlitligini kafolatlaydi. Elektron 
raqamli imzo tizimi ikkita asosiy muolajani amalga oshiradi: 
- 
raqamli imzoni shakllantirish muolajasi; - raqamli imzoni tekshirish muolajasi. 
2 Elektron raqamli imzoni shakllantirish sxemasi 
Raqamli imzoni shakllantirish muolajasi. 

Ushbu muolajani tayyorlash bosqichida xabar jo‘natuvchi abonent A ikkita 
kalitni generatsiyalaydi: mahfiy kalit k
A
. va ochiq kalit K
A
. Ochiq kalit K
A 
uning 
jufti bo‘lgan maxfiy kaliti k
A 
dan hisoblash orqali olinadi. Ochiq kalit K
A 
tarmoqning boshqa abonentlariga imzoni tekshirishda foydalanish uchun 
tarqatiladi. 
3 Elektron raqamli imzoni tekshirish sxemasi 
Raqamli imzoni tekshirish muolajasi. 
Tarmoq abonentlari olingan xabar “M”ning raqamli imzosini ushbu xabarni 
jo‘natuvchining ochik kaliti K
A
yordamida tekshirishlari mumkin. 
Har bir imzo quyidagi axborotni o‘z ichiga oladi: - imzo chekilgan sana; 
- 
ushbu imzo kaliti ta’sirining tugashi muddati; 
- 
faylga imzo chekuvchi shaxs xususidagi axborot (F.I.Sh, mansabi, ish 
joyi); - imzo chekuvchining indentifikatori (ochiq kalit nomi); 
- 
raqamli imzoning o‘zi. 
1977 yilda AQSh da yaratilgan RSA tizimi birinchi va dunyoda mashhur 
elektron raqamli imzo tizimi hisoblanadi va yuqorida keltirilgan prinsiplarni 
amalga oshiradi. Ishonchliligining yuqoriligi va shaxsiy kompyuterlarda amalga 
oshirilishining qulayligi bilan ajralib turuvchi raqamli imzo algoritmli 1984 yilda 
El Gamal tomonidan ishlab chiqildi. 
Kriptografik kalitlarni boshqarish 
Kalitlarni taqsimlashga quyidagi talablar qo‘yiladi: 
- 
taqsimlashning operativligi va aniqligi; 
- 
taqsimlanuvchi kalitlarning konfidensialligi va yaxlitligi. 

Kompyuter 
tarmoqlaridan 
foydalanuvchilar 
o‘rtasida 
kalitlarni 
taqsimlashning quyidagi asosiy usullaridan foydalaniladi. 
1. 
Kalitlarni taqsimlovchi bitta yoki bir nechta markazlardan foydalanish. 
2.Tarmoq 
foydalanuvchilari 
o‘rtasida 
kalitlarni 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
almashish. 
Birinchi usulning muammosi shundaki, kalitlarni taqsimlash markaziga 
kimga, qaysi kalitlar taqsimlanganligi ma’lum. Bu esa tarmoq bo‘yicha 
uzatilayotgan barcha xabarlarni o‘qishga imkon beradi. Bo‘lishi mumkin 
bo‘lgan suiste’mollar tarmoq xavfsizligining jiddiy buzilishiga olib kelishi 
mumkin. Ikkinchi usuldagi muammo tarmoq sub’ektlarining haqiqiy ekanligiga 
ishonch hosil qilishdir. 
U. Diffi va M.Xellman tomonidan kashf etilgan kalitlarni ochiq taqsimlash 
usuli foydalanuvchilarga kalitlarni himoyalanmagan aloqa kanallari orqali 
almashishga imkon beradi. Uning xavfsizligi chegaralangan sohada diskret 
logarifmlarni hisoblashning mushkulligiga asoslanadi. 
Diffi-Xellmanning kalitlarni ochiq taqsimlash sxemasi 
Diffi-Xellman sxemasi uzatilayotgan ma’lumotlarning konfidensialligini 
va autentligini (asliga to‘g‘riligini) kompleks himoyalash usulini ham amalga 
oshirish imkonini beradi. 
Diffi-Xellman 
sxemasida 
axborot 
almashinuvida 
ishtirok 
etuvchi 
foydalanuvchilar A va V mustakil ravishda uzlarining maxfiy kalitlarini k
A 
va k
B 

ni generatsiyalaydilar (k
A 
va k
B 
kalitlar foydalanuvchilar A va V lar sir saklovchi 
tasodifiy katta butun sonlar). 
• 
So‘ngra foydalanuvchi A o‘zining maxfiy kaliti k
A 
asosida ochik kalitni 
xisoblaydi: 
• 

Download 8,39 Mb.