Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

O‘QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI 
Ta’lim 
Faoliyat mazmuni 
shakli Ish 
bosqichlari 
va vaqti 
O‘qituvchining 
O‘quvchi- 
ning 
O‘quv 
Tashkiliy qism: 
mashg‘ulo 
-tiga kirish 
(5 daqiqa) 
O‘quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarligi va 
davomatini tekshirish 
Mashg‘ulotga 
tayyorlanadi 
Tayanch bilimlarni faollashtirish 
1.Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda 
o‘tilgan mavzu bo‘yicha o‘quvchilarga tezkor 
savol-javob 
metodidan foydalangan 
holda 
o‘tilgan mavzu yuzasidan savol-javob o‘tkaziladi 
va o‘quvchilar diqqati jamlab olinadi (1-ilova) 
Maqsad va vazifalarni belgilanishi 
2.Mashg‘ulotning nomi, rejasi, maqsad va 
o‘qitish natijalari bilan tanishtiriladi; 3.Mashg‘ulot
guruhli 
birgalikda
O‘rganish 
shaklida O‘tkazilishini va baholash mezonlarini 
ma’lum qiladi (2-ilova); 
Ta’lim oluvchining bilimlarini faollashtirish 
4.Tezkor so‘rov, savol-javob, 
aqliy hujum 
texnikalari orqali bilimlarni faollashtiradi; 
Yangi o‘quv metodlari bayoni: 
5. 
Amaliy mashg‘ulotlarning rejasi va tuzilishiga 
muofiq, o‘qitish jarayonini tashkil etish bo‘yicha 
xarakatlar tartibini bayon etadi. 
6. 
Mavzu bo‘yicha PowerPoint tartibida namoish va 
sharxlar bilan mavzu bo‘yicha asosiy nazariy 
holatlarni bayon qiladi 
Yangi o‘quv materialini mustahkamlash 
7.Mustahkamlash uchun savollar beriladi. 
Savollarga 
javob 
beradilar 
Yozib 
oladilar 
2. Asosiy 
bosqich 
(65 
daqiqa) 
Guruhlarga 
bO‘linadilar. 
Javob 
beradilar 
Diqqat 
qiladilar 
Guruhlarda 
ishlaydilar 
Fikr 
almashadilar 
3. 
Yakuniy 
bosqich 
(10 daqiqa) 
. 
Mashg‘ulot yakuni: 
1. 
O‘tilgan mavzu umumlashtiriladi, faol ishtirok 
etgan o‘quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va 
rag‘batlantiradi; 
Uyga vazifa berilishi: 
Mustaqil 
ishlash 
uchun 
adabiyotlar 
bilan 
tanishtiriladi; 
2. 
Kelgusi mashg‘ulotga vazifa va uni bajarish 
yuzasidan yo‘riqnoma beriladi 
O‘z- O‘zini 
O‘zaro 
baholashni 
O‘tkazadilar. 
Topshiriqni 
yozadilar 
Maxsus fan o‘qituvchisi: 
Mamaradjabova Xurshida 

O‘tilgan mavzularni takrorlash: 
O‘tgan dars 
yuzasidan tezkor savol-javob 
metodidan 
foydalanib savol-javob O‘tkaziladi. 
1. 
Konfidentsiallikka kafolatning yO‘qligi 
2. 
Kredit kartochkasi 
3. 
Ma’lumotlar yaxlitligiga kafolash 
1- 
ilova 
Baholash mezoni 
Baholash mezoni 
Guruhda ishlashni baholash jadvali 
2- 
ilova 
Guruh 
Javobning 
aniqligi va 
toliqligi (2- 
5 ball) 
Taqdim etilgan 
axborot 
yaqqolligi (2-5 
ball) 
Guruhning 
har bir 
a’zosi 
faolligi (2-5 
ball) 
Umumiy 
ball miqdori 
(2+3+4) 
Baho 
(5/4) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
2 
Har bir guruh mezonlar bo‘yicha ballarni jamlab, boshqa guruhlar chiqishini 
baholaydi. Guruh olgan baho guruhning har bir a’zosi bahosini belgilab boradi: 
5 ball - «a’lo»; 4– «yaxshi»; 3 – «qoniqarli»; 2 ball – «qoniqarsiz». 
Dars yakuni O‘qituvchi O‘tgan yangi mavzu bO‘yicha tushunmagan savollarga 
javob beradi,darsni mustahkamlashdagi O‘quvchilar javobini muhokama qilib, 
O‘quvchilar bilimini baholaydi va darsni yakunlaydi. 
Darsga faol ishtirok etgan O‘quvchilarni O‘qituvchi baholaydi 
O‘quvchilar faoliyatini baholash mezonlari 
86-100 % 
5 baho “a`lo” 
71 - 85% 
4 baho “yaxshi” 
55 – 70% 
3 baho «qoniqarli» 

Yangi mavzu bayoni 
№-_34_-Mavzu: Elektron biznes va ximoya tizimi muammolari 
Reja: 
1 
Muammolar 
2 
Takliflar 
3 
O‘zbekistonda elektron tijoratning rivojlanish istiqbollari 
Muammolar… 
Shuni alohida ta’kidlab O‘tish kerakki, O‘zbekistonda elektron tijoratni 
rivojlantirish bilan bir qatorda bu sohaning takomillashishiga tO‘sqinlik 
qilayotgan bir qancha muammolar ham mavjud. Bu muammolarning tezkor va 
aniq yechilishi bugungi kunning muhim talablaridan biri hisoblanadi. Chunki 
aynan quyidagi yechimini kutayotgan masalalar jahon tajribasida keng tarqalgan 
bO‘lib, ularning tO‘gri hal qilinmasligi oqibatida bu sohada jiddiy inqirozlar 
vujudga kelishi mumkin. 
Birinchidan, zarur infrastrukturaning hali ham yetarli darajada 
takomillash-gmagani. Quyida bir nechta misollar keltiramiz: 

internetning global tarmog‘i bilan tO‘gridan-tO‘g‘ri bog‘langan 
provayderlar soni cheklangan miqdorda va buning natijasida internet 
mijozlarga provayder O‘rtasida biridan ikkinchisiga tashish orqali 
yetkazilmoqda, ma’lumki bunday holat xizmat kO‘rsatishning sifatiga 
salbiy ta’sir kO‘rsatadi. 

viloyatlarda kO‘rsatilayotgan internet xizmatining sifat kO‘rsatkichlari 
poytaxtdagi holat bilan solishtirganda sezilarli darajada yomon. 
Ajratilgan ulanish (ADCL modem) uchun yetarli shart-sharoitning 
yaratilmaganligi natijasida mijozlar tO‘gridan tO‘g‘ri qO‘ng‘iroq qilish 
orqali (Dial-up) ulanishdan foydalanishadi. Bu O‘z navbatida xizmat 
sifatining yetarli darajada bO‘lmasligiga olib keladi. 
Ikkinchidan, internet foydalanuvchilarining miqdori shunday darajadaki, 
bu holat elektron tijorat bilan shug‘ullanish uchun zarur bO‘lgan yirik bozor 
yaratish 
imkonini 
bermaydi 
(O‘zbekiston 
bO‘yicha 
internet 
foydalanuvchilarining soni 2,5 mln. dan ortiq 4). TO‘gri oxirgi yillarda bu 
sohada bir qancha ijobiy natijalarga erishilmoqda, lekin bu faqatgina ma’lum bir 
hududlarda (asosan poytaxt va ba’zi bir viloyat markazlar) O‘smoqda. 

KO‘pchilik viloyatlarda bunday holat haligacha muammoligicha qolmoqda. 
Ma’lumki, yetarlicha hajmdagi bozorga ega bO‘lmasdan turib elektron tijorat 
faoliyatini yuritish ixtiyoriy tadbirkor uchun zarardir. 
Uchinchidan, jismoniy shaxslarning bank hisob raqamlaridan on-line 
tO‘lovni 
amalga 
oshirishni 
ta’minlaydigan 
ishonchli 
tizimning 
rivojlanmaganligi. 
Banklarimiz 
tomonidan 
chiqarilayotgan 
plastik 
kartochkalardan faqatgina maxsus terminallardan foydalanib tO‘lovni amalga 
oshirishimiz mumkin, xalqaro tajribada esa plastik kartochkalar yordamida, 
tO‘lovni qabul qilish uchun O‘rnatilgan maxsus modullar orqali, tO‘g‘ridan 
tO‘g‘ri on-line dO‘konlarda tO‘lovni amalga oshirish mumkin. Asosiy muammo 
shundaki, O‘zbekistonda jismoniy shaxslar uchun on-line banking xizmati keng 
tarqalmadi. On-line banking bank mijozlari uchun internet tarmog‘ida yoki 
mobil aloqa yordamida O‘z hisoblarini boshqarish va tO‘lovlarni amalga 
oshirish imkonini beradi. Bir necha banklar tomonidan taklif etilayotgan SMS-
banking bir tomonlama bO‘lib, faqatgina hisob va operatsiyalar tarixi haqida 
ma’lumot olish uchun mO‘ljallangan. Bu holat elektron tijoratning rivojlanishiga 
eng katta tO‘siq bO‘layotgan muammolardan biridir. 
TO‘rtinchidan, 
mavjud 
internet-dO‘konlar 
faoliyatida 
yetarli 
professionallik darajasi yetishmaydi. Aloqa va axborotlashtirish agentligi chop 
etgan ma’lumotlarga kO‘ra 01.01.2008 yil holatiga bO‘yicha O‘zbekistonda 24 
internet-dO‘kon faoliyat yuritadi. Kompyuter va elektron- mayishiy texnika 
mahsulotlarini sotishga bO‘yicha-8, sovg‘a va gullar bO‘yicha-4, raqamli 
tovarlar bO‘yicha -6, iste’mol va ma’ishiy tovarlar bO‘yicha-3, kitob, musiqa va 
kompakt diskda filmlar sotishga mO‘ljallangan- 3 dO‘kon mavjud. Bu veb-
saytlarning 4-ishlov berilish jarayonida, 4-tO‘lovni xalqaro tO‘lov tizimidagi 
plastik kartochkalardan foydalanib amalga oshirish imkonini yaratadi, 12-WM 
Transfer tO‘lov tizimidan foydalanadi. Qolgan 7 dO‘kon naqdsiz tO‘lovni 
amalga oshirishni imkonini, yozma shartnoma imzolanganidan sO‘ng, yaratadi. 
Takliflar… 
Yuqorida keltirilgan muammolarni hal qilishda asosiy e’tibor beriladigan 
yO‘nalishlar sifatida quyidagilarni taklif qilamiz: 

Elektron tijorat sohasida ilmiy izlanishlarni chuqurlashtirish zarur. Ilmiy 
ishlar, maqolalar yozish, maxsuslashtirilgan internet-resurlar yaratish, 
doimiy forum va konferensiyalar tashkil etish, kadrlar tayorlashda 
elektron tijoratning nafaqat texnik, balki iqtisodiy va huquqiy 

xususiyatlarini ham inobatga olish, eng asosiy muammolardan biri – 
malakali kadrlar yetishmovchiligini, oldini oladi. 

Telekommunikatsion xizmatlarni kO‘rsatish sohasida raqobatni 
rivojlantirish. Bu xizmat sifatining oshishiga, narxlar darajasining 
tushishiga va elektron tijorat uchun ma’lum internet- 
auditoriyalarining yaratilishiga olib keladi. 

AKT sohasiga investitsiyalarni kiritish uchun qulay huquqiy sharoitning 
kO‘rsatilgan tartibda doimiy mavjud bO‘lishini ta’minlash. 

O‘z-O‘zini boshqarish va tajriba almashish tizimlarini yaratish 

Elektron tizimi bO‘yicha ta’lim tizimini rivojlantirish 

Axborot texnologiyalarining butun O‘zbekiston bO‘ylab keng 
tarqalishini ta’minlash. Nafaqat viloyat markazlarida, balki chekka 
qishloqlarda ham axborot texnologiyalarining joriy qilinishi elektron 
tijorat hajmining sezilarli darajada oshishiga olib keladi. 

On-line banking tizimini butun respublika bO‘ylab samarali joriy 
qilish. Bu ulgurji va chakana savdo bilan shug‘ullanayotgan 
tadbirkorlar uchun O‘z tovar va xizmatlari bilan internet tarmog‘i 
orqali erkin savdo qilish imkoniyatini oshiradi. Shu bilan birga bu 
bank sohasining boshqa yO‘nalishlari bO‘yicha ham sezilarli 
O‘zgarishlarga olib keladi. 
O‘zbekistonda elektron tijoratning rivojlanish istiqbollari 
Shuni bemalol ta’kidlash mumkinki, O‘zbekiston O‘zining yuqori darajali 
intellektual imkoniyatlari bilan axborot texnologiyalari tamaddunining 
qirg‘og‘ida qolib ketmasligi zarur. 
Elektron tijoratni rivojlantirish jamiyatimiz uchun qanday natijalar beradi? 

Elektron tijoratning rivojlanishi O‘zbeksiton mehnat bozori 
strukturasiga ijobiy ta’sir kO‘rsatadi. Yuqori axborot texnologiyalarini 
sanoatlashtirish minglab yangi ish O‘rinlarini yaratadi. 

O‘zbekiston iqtisodiyotining barqarorlashishi, tovar va xizmatlarning 
raqobatbardoshligi kuchayishi va elektron tijorat rivojlanishining bir 
paytda sodir bO‘lishi eksport imkoniyatlarimizning oshishiga olib 
keladi. 

Elektron tijorat aholi turmush darajasining yaxshilanishini, marketing, 
menejment kabi sohalarning rivojlanishini ta’minlaydi. 
Shunday 
qilib, 
O‘zbekistonda 
elektron 
tijoratni 
rivojlantirish 
imkoniyatlari yildan yilga O‘sib borayotganligini alohida ta’kidlab O‘tish lozim. 
Uning rivojlanishi milliy ishlab chiqaruvchilarimizga yangi bozorlar 

ochish, yangi mijozlar topish imkoniyatlarini yaratadi. Elektron tijoratni 
rivojlantirish bO‘yicha tanlangan va amaldagi yO‘ldan tO‘g‘ri borish, kelajakda 
O‘zbekiston iqtisodiyotini jahon bozorining yetakchi vakillaridan biriga 
aylantiradi. O‘zbekistonda elektron tijorat bO‘yicha mavjud muammolarni hal 
qilishning tO‘g‘ri yO‘li tanlanganligi xalq farovonligida, jamiyatimizning 
taraqqiy topishida, iqtisodiy rivojlanishimizda 
O‘z aksini topadi.
Mustahkamlash uchun topshiriqlar 
1 
Muammolar 
2 
Takliflar 
3 
O‘zbekistonda elektron tijoratning rivojlanish istiqbollari 
Uyga vazifa 
Elektron tijoratni rivojlantirish jamiyatimiz uchun qanday natijalar beradi? 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. 
Axborot 
texnologiyasi. 
Axborotlarni 
kriptografik 
muxofazasi. 
Ma’lumotlarni shifrlash algoritmi” O‘zbekiston Davlat standarti. O‘zDSt 
1105:2006 

Vizual-didaktik resurslar 

“Tasdiqlayman” 

Download 8,39 Mb.