63
mijozlarning psixologik protseduralarini hayratlanarli va miqdoriy jihatdan baholab
bо‘lmaydigan deb hisoblardi va reja bо‘yicha mutaxassislarni foydalanuvchi
interfeysi (user interface - UI) tuzilmasida zonalarni (masalan, xotira va e’tibor)
yaratish uchun subyektiv fanga qarashga undadi. Zamonaviy modellar, umuman
olganda, mijozlar, ijodkorlar va mutaxassislar о‘rtasidagi doimiy kirish va
munozaralar atrofida markazlashtiriladi va foydalanuvchi tajribasini tugagan ramka
atrofida о‘rashdan farqli о‘laroq, mijozlar ega bо‘lishi kerak bо‘lgan uchrashuvlar
turlari bilan ixtisoslashtirilgan ramkalarni yig‘ishga undaydi.
• Faoliyat nazariyasi: HCIda shaxsiy kompyuterlar bilan odamlarning
hamkorligi sodir bо‘ladigan muhitni tavsiflash va kо‘rib chiqish uchun
foydalaniladi. Harakat gipotezasi ushbu о‘ziga xos sharoitlarda faoliyat haqida fikr
yuritish uchun tuzilmani beradi va harakatga asoslangan nuqtai nazardan о‘zaro
ta’sirlar dizaynini yoritadi.
• Foydalanuvchiga yо‘naltirilgan dizayn (User-centered design - UCD): eng
zamonaviy, keng miqyosda о‘rganilgan reja nazariyasi mijozlar har qanday shaxsiy
kompyuter ramkasining rejasida asosiy e’tiborga aylanishi kerakligi ehtimoliga
asoslanadi. Mijozlar, me’morlar va ixtisoslashgan ekspertlar mijozning talablari va
cheklovlarini aniqlash va ushbu komponentlarni qо‘llab-quvvatlash uchun asos
yaratish uchun hamkorlik qiladilar. Kо‘pincha, mijozlarga yо‘naltirilgan rejalar,
mijozlar ramka bilan bog‘laydigan vaziyatlarning etnografik tekshiruvlari orqali
ma’lum qilinadi. Ushbu trening ishtirokchi dizaynga о‘xshaydi, bu yakuniy
mijozlarning umumiy reja sessiyalari va seminarlar orqali samarali hissa qо‘shish
ehtimolini ta’kidlaydi.
• UI dizayni tamoyillari: ushbu standartlar mijoz interfeysini loyihalashda
kо‘rib chiqilishi mumkin, qarshilik, qiyinchilik, о‘tkazuvchanlik, qulaylik,
mustahkamlik, tuzilish va fikr-mulohaza.
• Qiymatga sezgir dizayn (Value sensitive design - VSD): dizayndan
tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri foydalanadigan shaxslar uchun, shuningdek, tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri
yoki bilvosita ta’sir qiladiganlar uchun innovatsiyalarni yaratish usuli. VSD uch
turdagi imtihonlarni о‘z ichiga olgan iterativ rejalashtirish jarayonidan foydalanadi:
nazariy, aniq va ixtisoslashgan. Amaliy imtihonlar dizaynning turli qismlarini, uning
sifatlarini yoki dizayn foydalanuvchilari uchun yuzaga kelishi mumkin bо‘lgan har
qanday tо‘qnashuvlarni tushunish va ifodalashga qaratilgan. Aniq imtihonlar - bu
ijodkorlarga mijozlarning fazilatlari, ehtiyojlari va amaliyotlari haqida tushuncha
berish uchun ishlatiladigan narsalarni о‘rganish uchun subyektiv yoki miqdoriy
rejalar. Ixtisoslashtirilgan imtihonlar shaxslarning tegishli avanslardan qanday
foydalanishini yoki ramka rejalarini tekshirishni о‘z ichiga olishi mumkin.
