|
Raqamli iqtisodiyot asoslari (Darslik) toshkent – 2020
|
| bet | 159/201 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 4,94 Mb. | | #232599 |
Bog'liq O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligiYetkazib berish zanjiri auditi
Iste’molchilar tobora ko‘proq kompaniyalar o‘z mahsulotlariga qo‘ygan standartlarning talablari haqiqat ekanligini bilishni istaydilar. Distribyutor registrlari sotib olgan buyumlarning haqiqiyligini tekshirishni osonlashtiradi. Shaffoflik mahsulot raqamiga mos keladigan blokcheyin sanasi va joylashuvi asosida vaqtinchalik belgi bilan ajratiladi.
Masalan, Buyuk Britaniyada joylashgan Provenance kompaniya bir qator iste’mol mahsulotlari uchun yetkazib berish zanjiri tekshiruvlarini taklif etadi. Ethereum blokcheyndan foydalanadigan Provenance pilot loyihasi Yapon restoranlarida sotiladigan baliqlarni Indoneziyadagi yetkazib beruvchilar tomonidan doimiy ravishda ovlab, saqlab turishini ta’minlaydi.
Fayl saqlash
Internetda fayllarni saqlashni markazsizlashtirish aniq foyda keltiradi. Tarmoq bo‘ylab ma’lumotlarni tarqatish fayllarni buzilishdan yoki yo‘qolishdan himoya qiladi.
Planetalararo fayl tizimi (IPFS) tarqatilgan tarmoq qanday ishlashini tushunishni osonlashtiradi. IPFS markazlashtirilgan mijoz-server munosabatlariga bo‘lgan ehtiyojni yo‘q qiladi. To‘liq markazlashtirilmagan veb-saytlardan iborat Internet, fayllarni uzatish va ma’lumotlarni uzatish tezligini oshirish imkoniyatiga ega.
Intellektual mulkni himoya qilish
Raqamli ma’lumotlar Internet tufayli cheksiz ko‘paytirilishi va keng tarqatilishi mumkin.
Bu web-foydalanuvchilarga dunyo bo‘ylab bepul kontentni beradi. Biroq, mualliflik huquqi egalari intellektual mulkni nazorat qilishni yo‘qotdilar va natijada moliyaviy zarar ko‘rdilar. Aqlli shartnomalar mualliflik huquqlarini himoya qiladi va Internetda ijodiy ishlarni sotishni avtomatlashtiradi, fayllarni nusxalash va tarqatish xavfini yo‘q qiladi.
Blokheyindan foydalanish Internetda intellektual mulkni tarqatish uchun tengdosh tizimlarini yaratishga va ulardan foydalanishga imkon beradi (2-bandga qarang). Ushbu tizim intellektual mulk mualliflariga ularni to‘g‘ridan-to‘g‘ri auditoriyalarga sotish, shuningdek, ishlab prodyuserlarga litsenziyalar namunalarini berish va mualliflarga ajratmalartarqatish imkonini beradi – bu barcha vazifalar aqlli kontraktlar yordamida avtomatlashtirilgan.
Blokcheynlarning kriptovalyutani bo‘lingan miqdorlar ko‘rinishidagi to‘lovlarni chiqarish qobiliyati (mikro to‘lovlar) blockchain uchun ushbu foydalanish holati ulardan keng foydalanish uchun Katta imkoniyatlarga ega ekanligini anglatadi.
Buyumlar Interneti (IoT)
Buyumlar Interneti – bu ba’zi turdagi elektron qurilmalarni tarmoq orqali boshqarish: masalan, omborxonadagi havo haroratini nazorat qilish va boshqalar. Aqlli kontraktlar tizimlarni masofadan boshqarish tizimini avtomatlashtirishga imkon beradi. Dasturiy ta’minot, sensorlar va tarmoqlarning kombinatsiyasi obyektlar va mexanizmlar o‘rtasida ma’lumot almashishni osonlashtiradi. Natijada tizim samaradorligini oshiradi va xarajatlar monitoringi yaxshilanadi.
Samsung, IBM va AT&T ishlab chiqarish, texnologiya va telekommunikatsiyalar sohasidagi eng mashxur vakillar buyumlar Internetning (IoT) ustun mavqei uchun kurashmoqdalar. Mavjud operatorlar tomonidan boshqariladigan mavjud infratuzilmaning tabiiy kengaytmasi bo‘lgan IoT ilovalari keng imkoniyatlarni ta’minlaydi: mexanik qismlarni profilaktika qilishdan ma’lumotlarni tahlil qilish va avtomatlashtirilgan tizimlarni keng miqyosli boshqarishgacha.
Mikrorayon mikrotarmoqlari
Blokcheyn texnologiyasi qo‘shni hududdagi mikrotarmoqlardan Ishlab chiqarilgan qayta tiklanadigan energiyani soti bolish va sotish imkonini beradi. Quyosh batareyalari ortiqcha energiya ishlab chiqarganda, Ethereumga asoslangan aqlli kontraktlar uni avtomatik ravishda qayta taqsimlaydi. Ushbu turdagi Aqlli kontraktlar ni avtomatlashtirish boshqa ko‘plab dasturlarga ega bo‘ladi, chunki IoT haqiqatga aylanadi.
Shaxs aniqlashni (identifikatsiya) boshqarish
Internetda identifikatsiyani yanada samarali boshqarish uchun ehtiyoj mavjud. Shaxsingizni tasdiqlash qobiliyati Internetda amalga oshiriladigan moliyaviy operatsiyalarning asosidir. Biroq, web - tijorat bilan bog‘liq bo‘lgan xavf - xatarlardan himoya choralari mukammal emas.
Blokcheyn texnologiyasi shaxsingizni tasdiqlashning ilg‘or usullarini, shuningdek, shaxsiy hujjatlarni raqamlashtirish imkoniyatini taklif etadi. Xavfsiz identifikatsiya ma’lumotlari mavjudligi, shuningdek, birgalikda foydalanish iqtisodiyoti o‘zaro ta’sir o‘tkazish uchun muhimdir.
Raqamli identifikatsiya standartlarini ishlab chiqish juda murakkab jarayon. Texnik muammolarga qo‘shimcha ravishda, identifikatsiya qilish muammosini universal onlayn hal qilish xususiy tashkilotlar va davlat o‘rtasidagi hamkorlikni talab qiladi.
Ma’lumotlarni boshqarish
Bugungi kunda shaxsiy ma’lumotlar evaziga odamlar Facebook kabi ijtimoiy tarmoqlardan bepul foydalanishlari mumkin. Kelajakda foydalanuvchilar o‘zlarining onlayn faoliyati yaratadigan ma’lumotlarni boshqarish va sotish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Kichik bo‘lingan hajmini osonlikcha taqsimlanishi mumkinligi sababli, Bitcoin yoki boshqa kriptovalyuta ushbu turdagi tranzaksiyalar uchun ishlatiladigan valyuta bo‘ladi.
Yerga egalik huquqini ro‘yxatdan o‘tkazish
Jamoat reestrlari singari blokcheyin mulkni hisobga olishning barcha turlarini yanada samaraliroq qilishi mumkin. Masalan, yerga egalik. Ularni boshqarish odatda qimmat va vaqt talab etadi. Blokcheyn asosida yer kadastri loyihalari bir qator mamlakatlarda allaqachon amalga oshirilmoqda.
Aksiyalar savdosi
Aksiyalar hisob-kitoblari samaradorligini oshirish salohiyatli birja savdolarida blokcheyndan samarali foydalanishga imkon beradi. Tengdosh bitimlarni amalga oshirayotganda, savdoni tasdiqlash deyarli birdaniga aylanadi (uch kunlik ijrodan farqli o‘laroq). Bu, kliring markazi, auditorlar va nazoratchilar kabi vositachilarning ushbu jarayonda ishtirok etishiga to‘sqinlik qilayotganligini anglatadi.
Avstraliya fond birjasi (ASX), Frankfurt fond birjasi (Deutsche Borse) va JPX (Japan Exchange Group) kabi ko‘plab fond va tovar birjalari blokcheyn xizmatlarini taqdim etish uchun prototip dasturlardir. Ushbu sohada kashshof Nasdaqning Linq platformasi bo‘lib, u xususiy bozorda (odatda IPO boshlang‘ichlari va investorlar orasida) savdo qilish uchun mo‘ljallangan.
|
| |
