Raqamli iqtisodiyot sharoitida sifatni boshqarish

SCIENTIFIC ASPECTS AND TRENDS IN THE FIELD OF SCIENTIFIC RESEARCH 
International scientific online conference 
42 
Instituti shug`ullangan. Raqamli iqtisodiyot sharoitida sifat menejmenti tizimini 
rivojlantirish masalalari bilan rus olimi A.V.Gugelev o`z ishlarida shug`ullangan. 
Natijalar. Ushbu maqolada bildirilgan fikrlardan O‟zbekiston Respublikasi yengil 
sanoati korxonalarida foydalanish mumkin. 
Muhokama. Hozirgi kunda mamlakatimiz sanoat tizimidagi birinchi va eng dolzarb 
bo`lgan muammo bu - sifat boshqaruvini biznes strategiyasining bir qismi deb 
qaralmasligidir. Tan olish kerakki ayrim korxona va tashkilotlar asosiy urg`uni foydani 
oshirish, marketing ishlariga qaratadilar, va o`z navbatida mahsulot sifatiga, sifat 
boshqaruviga bog`liq masalalar shundayligicha qolib ketaveradi. Aslida esa mahsulot 
sifatini oshirmasdan turib hech qanday natijaga erishish mumkin emas. Past sifatli yoki 
nomuvofiq mahsulotlar daromadni yo'qotishi, tovar qiymatini kamaytirishi, xarajatlarni 
oshirishi va samaradorlikni kamaytirishi mumkin. Haqiqatan ham sifatni yaxshilashni 
xohlaydigan korxonalar tashkilotning har bir jabhasini qamrab oladigan sifatga 
yo'naltirilgan kompaniya madaniyatini yaratish uchun vaqt va pul sarflashlari kerak. Ishlab 
chiqarilgan mahsulot qanchalik raqobatbardosh bo`lsa, bozorga kirib borishi shunchalik 
oson bo`ladi. Lekin ayrim hollarda bu masalaga ikkilamchi jarayon kabi baho berayotgan 
tashkilotlar ham bir talay. Bunga asosiy sabab “sifat menejmenti mahsulotlarni 
loyihalashtirmaydi, ishlab chiqarmaydi yoki sotmaydi” deb qaralishidadir. Ushbu mentalitet 
tufayli ko`plab korxonalar o`z resurslaridan foydalanayotganda sifatni umuman hisobga 
olmaydi. Ularning nazdida, sifat boshqaruvini takomillashtirish haqida hattoki fikr yuritish 
ham noo`rindir. Bunday dunyoqarash bilan sifatni modernizatsiya qilish u yoqda tursin bu 
jarayonni to`g`ri yo`lga qo`yib olish ham juda mushkul vazifadir. Sifatni boshqarishni 
elektron tarzda ishlab chiqish ko`plab korxonalar uchun keraksiz bir xarajat sifatida ko`rilib, 
an`anaviy tizimni maqullash holatlari ko`p kuzatilmoqda. Bu esa o`z navbatida raqamli 
iqtisodiyotga o`tish jarayonini sekinlashtiradi. Ushbu muammoga asosiy yechim qilib 
korxona rahbarlarining strategik menejment borasidagi bilimlarini mustahkamlashni, sifat 
to`g`risida kengroq tushunchaga ega bo`lishni, menejerlarning bilim salohiyatini oshirishni 
ko`rsatishimiz mumkin. Mahsulot ishlab chiqaruvchi firmalar jahon tajribalariga asoslangan 
holda tashkiliy struktura ishlab chiqsalar maqsadga muvofiq bo`lar edi. 
Ya`na bir hisobga olish kerak bo`lgan jihat borki istalgan davlat dastlabki o`tish 
bosqichda aynan shu muammoga to`qnash kelgan: informatsion texnologiyalar sohasidagi 
kadrlar yetishmovchiligi. Yurtimizga raqamli iqtisodiyot tushunchasi yaqinda kirib kelgani 
bois, dasturchilar va tizim yaratuvchilariga sezilarli ehtiyoj kuzatilmoqda. Bu esa elektron 
tizimlarni amalda qo`llash ancha ko`p xarajatlarni talab qilishi va mutaxasislarni kamligi 
tufayli tizimni yangilashni qiyinlashtirishini bildiradi. 
Bundan tashqari, O`zbekiston hududida elektr energiyasi va internet tezligi bilan 
bo`g`liq muammolar ham, korxonalardagi ishlab chiqarish jarayoniga o`z ta`sirini 
o`tkazmay qolmaydi. Sifatni modernizatsiya qilishda elektr ta`minoti uzluksiz berilishi juda 
muhimdir. Mahsulot ishlab chiqarish jarayonida uzulish bo`lishi uning sifatiga katta zarar 
yetkazishi yoki butun bir Tovar partiyasini yaroqsiz holga keltirishi mumkin. Bu holat oziq 
ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda ham yaqqol ko`zga tashlanadi. Albatta kadrlarning 
salohiyati va elektr energiyadagi tanqisliklar tom ma`noda korxonaning ichki muhitiga 

SCIENTIFIC ASPECTS AND TRENDS IN THE FIELD OF SCIENTIFIC RESEARCH 
International scientific online conference 
43 
bog`liq emas, lekin “risk” ya`ni tavakkalchilik darajasini pasaytirish uchun zaruriy chora 
tadbirlarni ko`rish foydadan holi bo`lmaydi. Internet tezligining pastligi esa bizga jahon 
tajribalarini amalda qo`llash imkoniyatini kamaytiradi. Misol uchun Yaponiyaning “Just in 
time” usuli ishlab chiqarish harajatlarini kamaytirishga va kapitalimizning keraksiz tomonga 
yo`nalishini oldini olishga qo`l keladi. Bu usulda har bir resurs: xom ashyo yetkazilishidan 
tortib to mahsulotni sotishgacha bo`lgan jarayonda ishlab chiqarish vaqtida olib kelinadi. Bu 
bilan korxona omborda saqlash uchun sarflanadigan barcha xarajatlardan batamom qutuladi. 
Ortiqcha sotib olingan resurslar muammosi ham o`z - o`zidan bartaraf etiladi. Lekin bunday 
muhitni yartish uchun sifatli internet kommunikatsiya tizimi zarur. Sifatni yaxshilamoqchi 
bo`lsak, mahsulot ishlab chiqarishda ishtirok etuvchi har bir omil ham sifatli bo`lishi zarur. 
Keyingi raqamli iqtisodiyotga o`tishni qiyinlashtiruvchi muammo bu - tashkilotlardagi 
texnika texnologiyalarning ma`naviy yoki moddiy jihatdan eskirganligidir. Talabga javob 
bermaydigan stanok va uskunalar zamonaviy tizimda qo`llanilishi u yoqda tursin, an`anaviy 
tizimda ham pand bermoqda. Aksiga olib esa, joriy qilinayotgan dasturlar mahalliy ishlab 
chiqarish korxonalarning holatiga to`g`ri kelmaydi. Asosiy kapitalni almashtirish - aylanma 
mablag`larning kamayishiga, vaqt o`tib esa korxonaning qo`shimcha xarajatlari hisobida 
zarani oshishiga olib kelishi mumkin. Shu o`rinda mahsulotni islab chiqarayotgan 
texnikaning tizimga mos kelmasligi oqibatida nuqsonli tovarlarning ko`payishi turgan gap. 
Kompaniyaning potentsial moliyaviy xavflarini oldini olish uchun byudjetni hisobga olgan 
holda uzoq muddatli strategiyaga ega bo'lish muhim o`rin tutadi. 
Bundan tashqari, xodimlarning kompyuter savodxonlik darajasi borasida ham qator 
kamchiliklar mavjud. Ishlab chiqarishning barcha jarayonlari to`liq kompyuterlashgan 
tizimga o`tkazilsa; ya`ni xom ashyo yetkazib kelinishidan tortib mahsulot sotilgunga qadar 
bo`lgan davr mobaynidagi operatsiyalar texnikalar orqali amalga oshirilsa, ko`plab 
korxonalardagi xodimlar talabga javob bermasligi oqibatida tizimda nosozliklar yuzaga 
kelishi, mahsulot sifatining pasayishi kabi holatlarga duch kelinishi mumkin. Va holangki, 
har qanday strategiya rejalshtirilganda emas balki amalga to`g`ri tadbiq qilingandagina o`z 
samarasini beradi. Shuningdek tizimlarni ham ular qanchalik mukammal bo`lmasin to`g`ri 
ishlata olmasak, bu texnologiyalar oddiy raqamlar ketma ketligidan o`zga narsani 
anglatmaydi. Shu o`rinda yurtimizdagi raqamli iqtisodiyotga oid Respublika ww.stat.uz 
saytidan olingan ma`lumotlarga e`tiborimizni qaratsak, aniq xulosalarga ega bo`lamiz. 
Jadval-1. Ma`lumotlar uzatish tarmog`i ko`rsatkichlari 
T
/N 
Ko`rsatkichlar 
2019 
2020 
2021 
1
. 
Ma`lumot uzatuvchi tarmog`iga 
ulangan, 
internetni 
qo`shgan 
holda 
abonentlar soni, ming birlik 
22457.
7 
26437.
7 
29500
.2 
2
. 
Internet tarmog`iga ulangan 
16386.
2 
19981.
0 
22987
.2 
3
. 
Jismoniy shaxslar 
15750.
8 
19241.
3 
22112
.1 
4
. 
Yuridik shaxslar 
635.4 
739.7 
875.1 

SCIENTIFIC ASPECTS AND TRENDS IN THE FIELD OF SCIENTIFIC RESEARCH 
International scientific online conference 
44 
5
. 
Internet tarmog`iga keng polosali 
ulanish bo`yicha abonentlar soni 
725.4 
1080.0 
1457.
5 
6
. 
Internet tarmog`iga mobil aloqa 
orqali ulangan abonentlar soni 
15651.
2 
17946.
5 
20991
.8 
Jadval-2. Mahalliy tarmoqqa ega bo`lgan korxona va tashkilotlar ulushi. 
T
/N 
Hududlar 
2019 
2020 
2021 
1
. 
O`zbekisto
n Respublikasi 
5.3 
3.8 
3.0 
2
. 
Andijon 
3.1 
2.2 
1.3 
3
. 
Buxoro 
5.3 
4.1 
3.2 
.
4 
Namangan 
5.5 
3.5 
2.3 
5
. 
Toshkent 
4.2 
3.4 
2.9 
6
. 
Farg`ona 
4.1 
2.5 
2.0 
7
. 
Xorazm 
4.6 
3.2 
2.3 
8
. 
Qashqadar
yo 
4.7 
3.2 
2.2 
9
. 
Samarqand 
6.0 
3.4 
2.2 
1
0. 
Toshkent 
Sh. 
7.9 
6.8 
5.7 
Bundan tashqari, 2020 yilning birinchi choragida 65 IT-kompaniyalar IT-Park 
rezidenti maqomiga ega bo‟lishdi. 
Hozirgi kunda IT-Parkda 377 resident ro‟yxatga olingan, shundan xorijiy sarmoyalar 
ishtirokida 14 ta kompaniya tashkil etilgan. Joriy yilning birinchi choragida 65 ta IT 
kompaniyalar IT Park rezidenti maqomini oldi, shundan 12 ta kompaniya 2020 yilda tashkil 
etilgan. 
Rezidentlarning O‟zbekiston Respublikasi mintaqalari bo‟yicha taqsimlanishi: 
1. 
Qoraqalpog‟iston Respublikasi – 1 
2. 
Andijon viloyati – 2 
3. 
Buxoro viloyati – 7 
4. 
Jizzax viloyati – 5 
5. 
Qashqadaryo viloyati – 5 
6. 
Namangan viloyati – 4 
7. 
Navoiy viloyati – 1 
8. 
Samarqand viloyati – 3 
9. 
Sirdaryo viloyati – 1 
10. 
Toshkent viloyati – 5 

SCIENTIFIC ASPECTS AND TRENDS IN THE FIELD OF SCIENTIFIC RESEARCH 
International scientific online conference 
45 
11. 
Farg‟ona viloyati – 8 
12. 
Xorazm viloyati – 7 
13. 
Toshkent shahri – 328 
Yurtimizda jami 377 nafar rezidentdan 232 nafari kompyuter dasturlari va konsalting 
sohasida faoliyat olib boradi, 67 rezident ma‟lumotlarni joylashtirish, qayta ishlash va WEB 
portallari bo‟yicha xizmatlarni taqdim etadi, 63 rezident dasturiy ta‟minot ishlab chiqarish 
bo‟yicha xizmatlarni taqdim etadi va 9 rezident axborot texnologiyalarini o‟qitish sohasida 
faoliyat olib borishadi. Rezidentlarda ishlovchilarning umumiy soni 2020 yil 1 aprel 
holatiga 4 144 kishiga yetdi, ulardan 15 nafari chet el fuqarolaridir. [2] 
Bu ma`lumotlardan ko`rinib turibtiki davlatimizdagi korxonalarda transformatsiyaga 
o`tish jarayoni sekinroq amalga oshmoqda. Vaziyatdan kelib chiqadigan bo`lsak, 
tashqaridan resurs izlagandan ko`ra uni o`zimiz shakllantirishimiz foydaliroq bo`ladi. 
Korxonadagi kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash orqali ichki muhitni yaxshilab sifatni 
oshirishimiz va mahsulotimizning raqobatbardoshlilik darajasini ko`tarishimiz mumkin. 
Raqamli transformatsiya ehtiyotkorlik bilan yondashishni talab qiladi va yangi boshlovchi 
jamoaga ega bo'lish o'tish bosqichida ishni qiyinlashtiradi. 
Undan tashqari, tizim xavfsizligi ham korxona va tashkilotlarni qiynab kelayotgan, 
muammo hisoblanadi. Online tarzdagi sifat boshqaruv tizimlarida mukammal xavfsizlik 
yo`lga qo`yilmasa, korxonadagi kapitalning o`g`irlanish holatalari yuzaga kelishi mumkin. 
Hakerlar tomonidan amlga oshirilgan kiber hujumlar natijasida tashkilotlardagi qimmatli 
qog`ozlar va korxonalarning ichki siri hisoblangan maxfiy ma`lumotlar qo`ldan ketmoqda. 
Barcha texnologiyani amalga oshirish kiberxavfsizlikni o'z ichiga olgan rejadan boshlanishi 
kerak. Sog'lom kiberxavfsizlik rejasi ishlab chiqaruvchilarga nafaqat joriy xavfsizlik 
protokollarini aniqlash va yaxshilashga yordam beradi, balki ularni kelajakdagi xavflarni 
boshqarish uchun joylashtiradi. 
Xulosa. Ushbu ma`lumotlar va fikrlardan quyidagilarni xulosa qilishimiz mumkin. 
Sifat menejmenti biznesimiz strategiyasining bir qismi bo`lib, bozorda o`z o`rnimizga ega 
bo`lishimiz uchun xizmat qiladi. Raqamli iqtisodiyot sharoitida sifatni boshqarishda ma`lum 
qiyinchiliklarga va muammolarga duch kelishimiz mumkin. Jumladan: 

Malakali kadrlar kamligi, mavjud potensial kadrlar salohiyati va xodimlarimizning 
kompyuter savodxonligi darajasi bilan bo`g`liq bo`lgan muammolar; 

Korxonadagi xodimlarning yangiliklarni qabul qilmaslik holatlari 

Texnika texnologiyalarning ma`naviy eskirganligi. 

Tizim havfsizligi, turli kiber hujumlar, shaxsiy ma`lumotlarning daxlsizligi; 

Innovatsiyalardan foydalanish darajasi pastligi kabi holatlar sifatni modernizatsiya 
qilishda asosiy to`qlardan biridir. 
Yuqorida keltirilgan muammolarni bartaraf etish uchun bir nechta takliflarni keltirib 
o`tsak: 

Korxonadagi mavjud resurslardan foydalangan holda kadrlarni tayyorlash va qayta 
tayyorlash, ularning kompyuter savodxonligini oshirish; 

Ichki va tashqi investitsiyalarni jalb qilish va ularni kerakli yonlishga sarflash; 

Erkin yollash orqali soha mutaxasislarining xizmatidan foydalanish; 

SCIENTIFIC ASPECTS AND TRENDS IN THE FIELD OF SCIENTIFIC RESEARCH 
International scientific online conference 
46 

Tavakkalchilik darjasini pasytirish maqsadida korxona infratuzilasini yaxshilash 
chora tadbirlarini ko`rish; 

Korxona ichki muhitida to`liq shaffoflikka erishish uchun tashkiliy strukturani 
to`g`ni yo`lga qo`yish. 

Download 0,83 Mb.