Vertikal va gorizontal munosabatlar

Vertikalma’muriy-huquqiymunosabatlaraynanhokimiyatmunosabatlaridir. Mazkurmunosabatlarbo‘ysinuvmavjudbo‘lgantomonlaro‘rtasidayuzagakeladihamdafuqarolik-huquqiymunosabatlardanfarqqilganholda, ulardatomonlarningtengligimavjudemas. Vertikallikdeganda – birtomondayuridik-hokimiyatvakolatlarimavjudligini, ikkinchitomondaesabundayvakolatlarningmavjudemasligini (masalan, fuqarolar) yokivakolatdoirasitorroqekanligi (masalan, quyituruvchiorgan) tushunishlozim. Aynanvertikalma’muriy-huquqiymunosabatlardaboshqaruvsub’ektininguyokibuob’ektgabevositaboshqaruvta’siriamalgaoshiriladi.

Davlatboshqaruvisohasidagima’muriy-huquqiymunosabatlarningvertikalliginianglatuvchiquyidagixususiyatlarniko‘rsatibo‘tishimizmumkin:

• 
  vertikalmunosabatlarningasosiy (bosh) ko‘rsatkichihisoblangan – “tomonlartengsizligi”ningmavjudligi; boshqaruvsub’ektidayuridik-hokimiyatvakolatlariningmavjudligi;
  
• 
  tomonlarningtengsizligibirtomoning (boshqaruvob’ekti) ikkinchitomonga (boshqaruvsub’ekti) bo‘ysinishi, ya’ni “hokimiyat - bo‘ysinuv”gaasoslanishi;
  
• 
  ma’muriy-huquqiymunosabatlardabo‘ysinuvhammavaqthamaniqnamoyonbo‘lmaydi. Masalan, fuqaroyokinodavlattashkilotiboshqaruvsub’ektiga (ijrohikimiyatiga) tashkiliyjihatdanbo‘ysinmaganyoxudijrohokimiyatiorganlarininghammasihamto‘g‘ridan-to‘g‘ribo‘ysinuvgaegaemas. Lekinmazkurhollardahamtomonlarningtengsizligiyaqqolnamoyonbo‘ladi;
  
• 
  davlatboshqaruvisohasidabo‘ysinuvto‘g‘risidagapirganda, birinchinavbatdatashkiliyjihatdanbo‘ysinuvninazardatutishlozim;
  
• 
  vertikalxususiyatdagiaksariyatma’muriy-huquqiymunosabatlarbo‘ysinuvmavjudbo‘lmagantomonlaro‘rtasidahamyuzagakelishimumkin. Lekinbuholdaham, birtomono‘zvakolatidoirasidao‘zigabo‘ysinmaganikkinchitomonuchunmajburiybo‘lganhuquqiyaktniqabulqilishimumkin;
  
• 
  davlatboshqaruvisohasidakontrol-nazoratfaoliyatikengdoiradaamalgaoshirilib, uningsub’ektlarisifatidaijrohokimiyatiorganlari (mansabdorshaxslar)ningo‘zinamoyonbo‘ladi. Masalan, maxsustashkiletiladigandavlatorganlaritomonidanamalgaoshiriladiganma’muriynazoratyuridik-hokimiyatxususiyatigaegabo‘lib, tashkiliyjihatdanbo‘ysinmaganboshqaruvob’ektlariganisbatanamalgaoshiriladi;