Reja: 1 Avtomobillardan chiqadigan chiqindi




Download 171,33 Kb.
Pdf ko'rish
Sana21.05.2024
Hajmi171,33 Kb.
#247662
Bog'liq
ekologiya referat



Mavzu: Ekologik chiqindilar 
Reja: 
1 Avtomobillardan chiqadigan chiqindi. 
2. Sanoat korxonalaridan chiqadigan chiqindi 
3. Aholi yashash joylarida tashlanadigan chiqindi 
4. Tibbiyot chiqindilari 
5. Serves hizmatlaridan (sartaroshxona, salon,moykalar) chiqadigan
chiqindi 
6. Suv va havo avtomobillaridan chiqadigan chiqindi 
7. Tabiat hodisalari chiqindilari 
8 Elektr energiyasidan chiqadigan chiqindi 
9. Tuproq chiqindilari 
Transport majmuasi atrof-muhitning eng katta ifloslantiruvchi vositasidir. 
Mamlakat miqyosida barcha manbalardan atmosferaga ifloslantiruvchi mod-
dalarning umumiy chiqindilarida transportning ulushi 45% ga (shaharlarda - 
85-95%), "iqlim" gazlarining emissiyasida-10% ga etadi. Shahar aholisining
shovqin ta’sirida transportning ulushi 85-95%.Har qanday yonilg‘ini yoqqanda, 
har xil yonish chiqindilari ajralib chiqadi. Bu chiqindilar kishi salomatligiga va 
atrof muhitga katta ta’sir ko‘rsatadi. Shahardagi zavodlar, fabrikalar va avto-
transport korxonalari atrof muhitni ifloslantiruvchi asosiy manbalardir. Agarda 
zavod va fabrikalar bir aniq joyda joylashib, shu yerni ifloslantirsa, avtomobillar 
esa qayerda ishlasa o‘sha yerda ta’sir ko‘rsatadi. Avtomobil transporti, hozirgi


 vaqtda zavod va fabrikalarga qaraganda, atrof muhitni ko‘proq ifloslantiruvchi
hisoblanmoqda. Keyingi 50 yil mobaynida dunyo bo‘yicha avtoparklar soni 12
martagacha oshdi, avtomobillar soni 1 millyarddan oshib ketdi. 
Atrof-muhitning ifloslanishi, ayniqsa sanoat chiqindi gazlari emissiyasi inson 
immunitet tizimining buzilishiga olib keladi va shuning uchun sog'liq uchun xavf 
tug'diradi, ayniqsa gipertoniya, yurak kasalliklari, surunkali o'pka kasalliklari 
va diabet kabi surunkali kasalliklarning yuqori ko'rinishini keltirib chiqaradi. 
Ma’lumki, tabiatning holati birdaniga va darhol yomonlashib qolmaydi. Bu 
jarayon uzoq vaqt davom etadi. Boshqacha aytganda, ekologik vaziyat asta-sekin 
yomonlasha boradi. Ekologiya hozirgi zamonning keng miqyosdagi keskin 
ijtixnoiy muammolaridan biridir. Uni hal etish barcha xalqlaming manfaatlariga 
mos bo‘lib, sivilizatsiyaning hozirgi kuni va kelajagi ko‘p jihatdan ana shu 
muammoning hal qilinishiga bogliqdir. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida inson 
bilan tabiatning o‘zaro ta’siriga oid bir qator muammolarni hal etish faqat bir 
mamlakat doirasida cheklanib qola olmaydi. Ulami butun sayyoramiz ko‘lamida 
hal qilish zarur. Ekologiya muammosi Yer yuzining hamma burchaklarida ham 
dolzarb. Faqat uning dolzarblik darajasi dunyoning turli mamlakatlarida va 
mintaqalarida turlichadir. Markaziy Osiyo mintaqasida ekologik falokatning 
g'oyat xavfli zonalaridan biri vujudga kelganligini alam bilan ochiq aytish 
mumkin. Vaziyatning murakkabligi shundaki, u bir necha o‘n yillarlar mobay-
nida ushbu muammoni inkor etish natijasidagina emas, balki mintaqada inson 
hayot faoliyatining deyarli barcha sohalari ekologik xatar ostida qolganligi 


natijasida kelib chiqqandir. Tabiatga qo'pol va takabburlarcha muomalada bo‘lishga 
yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Biz bu borada achchiq tajribaga egamiz. Bunday muno-
sabatni tabiat kechirmaydi. 

Inson tabiatning xo‘jayini

, degan soxta mafku 
Ayni paytda O‘zbekiston aholisining 57 foizi maishiy chiqindini to‘plash, olib 
chiqish xizmatidan foydalanish imkoniyatga ega, deb xabar bermoqda Eko-logiya va 
atrof muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi Axborot xizma-ti. Ma'lum 
qilinishicha, 2013-17 yillarda tuman markazi va qishloq aholi yashash 
punktlarida maishiy chiqindini to‘plash hamda olib chiqib ketish xizmati faqat 
1,3 million kishiga ko‘rsatilgan. Ya'ni umumiy aholining 5-6 foizi ushbu 
xizmatdan foydalanishi mumkin bo‘lgandi. 
«Toza hudud» DUK va «Maxsustrans» tomonidan har yili mamlakatda 8-9 
million tonna chiqindi aholi yashash punktlaridan olib chiqiladi va ularning 8-
9 foizi qayta ishlanadi.
Qo‘mita ma'lumotiga ko‘ra, mazkur sohada samarali ishni tashkillashtirish 
uchun yana 1090 ta maxsus transport sotib olinishi kerak.
Shunga qaramay, maishiy chiqindilarni to‘plab, olib chiqish bilan birga, aholi 
yashash punktlarida noqonuniy chiqindi to‘plash markazlari paydo bo‘lishi 
nazoratga olingan.
2019 yil aprel oyi ma'lumotiga ko‘ra, qo‘mita tomonidan 1753ta noqonuniy 
chiqindi to‘plash maskanlari aniqlangan, 1543ta korxonaning 616tasi ko‘zdan 


kechirilganda chiqindi o‘rnatilgan tartibda olib chiqilmagani aniqlangan. Asta-
sekin ushbu masala bo'yicha maxsus qonunchilik va dunyoning turli mam-
lakatlarida ushbu turdagi chiqindilar bilan ishlash usullari ishlab chiqila 
boshlandi. Tibbiy chiqindilar uchun beshta xavfli sinf mavjud: "A" klassi: bu
atrof-muhit va inson uchun xavf tug'dirmaydigan tibbiyot muassasalarining 
chiqindilari. Bunga qog'oz, oziq-ovqat chiqindilari va boshqalar kiradi.
Bularning barchasi odatdagi axlat qutisiga tashlanishi mumkin. "B" klassi: 
ushbu guruhga kasal odamlar bilan aloqada bo'lgan narsalar, shuningdek davo- 
lash va operatsiyalar natijasida chiqadigan chiqindilar kiradi. Ular maxsus 
chiqindixonalarga olib ketilmoqda. "C" klassi: bu bemorlar bilan aloqada bo'l- 
gan, har qanday infektsiyani yuqtirish kafolatlangan narsalar. Bunga labo- 
ratoriyalar chiqindilari ham kiradi, chunki ular ifloslangan bo'lishi mumkin. 
Bunday "axlat" hisobga olinishi va maxsus yo'q qilinishi kerak. "D" klassi: bu 
yerda - turli xil sanoat chiqindilari. Masalan: termometrlar, dorilar, dezi- 
nfektsiyalash vositalari va boshqalar. Ular bemorlar bilan umuman aloqada 
bo'lmasligi mumkin, ammo o'zlari xavfli. Ular maxsus o'qitilgan xodimlar
tomonidan tashiladi va yo'q qilinadi. "D" klassi: ushbu guruhga nurlanish 
darajasi oshgan tibbiy moddalar va materiallar kiradi. Bunday chiqindilar, 


hatto vaqtincha saqlash paytida ham, metall muhrlangan idishlarga 
joylashtirilishi kerak. Ayni vaqtda, butun dunyoda va umuman O'zbekistonda
tibbiy chiqindilar muhim muammo hisoblanadi. Umuman olganda ularning 
oqimi (maishiy chiqindilarga qaraganda) yiliga nisbatan 125 ming tonnani 
tashkil etadi. Biroq, bu chiqindilar infektsiya, kasallik va atrof muhitni
ifloslanishiga olib kelishi mumkin [1]. Hozirgi vaqtda 2019-yilgi Covid-19 
pandemiyasi paytida ularning soni, shubhasiz, bir necha o'n ming tonnaga 
ko'paygan. Umuman olganda, ular infektsiyaning tarqalishi xavfini keltirib
chiqaradi, epidemiologik vaziyatni yomonlashtiradi va atrof-muhitning doimiy 
ifloslanishiga olib keladi. 1979-yilda Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST)
tibbiy chiqindilarni xavfli deb tasniflagan va ularni qayta ishlash bo'yicha 
maxsus xizmatlarni yaratish zarurligini ko'rsatgan. 1992-yilda Bazel kon-
ventsiyasiga binoan (Shveytsariyada) 45 turdagi xavfli chiqindilar ajratildi, 
ularning ro'yxati klinik chiqindilar tomonidan yig’iladi. Sanitariya-epide-
miologik osoyishtalik va jamoat salomatligi qo‘mitasi tomonidan sartarosh-
xonalar va go‘zallik salonlari, kosmetologiya xizmatlari, jumladan tatu va 
boshqa xizmatlar amaldagi 0305-12, 0306-12-son “Sanitarno-epidemiologicheskie 
trebovaniya k ustroystvu, oborudovaniyu i soderjaniyu parikmaxerskix” sani-


 tariya qoidalari, me’yorlari va gigiyenik normativlariga muvofiqligini baholash 
mezonlarini aniqlash bo‘yicha savolnoma asosida tekshiriladi. Aholiga xizmat 
ko‘rsatadigan sartaroshxonalar va go‘zallik salonlari, kosmetologiya xizmatlari, 
jumladan tatu va boshqa xizmatlar ishchi-xodimlari tibbiy ko‘rikdan o‘tgan 
bo‘lishlari kerak. Bundan tashqari, mijozlarga xizmat ko‘rsatish uchun instru-
mentlar, sochiq, salfetka va choyshablar bilan yetarli miqdorda ta’minlangan 
bo‘lishi lozim. 0305-12-son sanitariya qoida va me’yorlarida belgilangan 
talablariga asosan manikyur, pedikyur va kosmetik kabinetlarda har bir ish 
joyida mijozlarga sifatli xizmat ko‘rsatish uchun uch komplekt instrumentlar 
bilan ta’minlangan bo‘lishi darkor. Sartaroshlik va kosmetologiya xizmatlari 
(manikyur, pedikyur, qosh terish va boshqa kosmetologiya xizmatlari) jihozlari 
mijozlarga xizmat ko‘rsatishdan oldin zararsizlantirilib, sterilizatsiyalangan 
bo‘lishi kerak. Har bir mijozga toza oqlik (sochiq, salfetka, choyshab) ishlatilishi 
va ishlatilgandan keyin oqliklar yuvilishi muhim hisoblanadi. Gepatit, OIV-
infeksiya, tuberkulyoz va boshqa yuqumli hamda parazitar kasalliklarning 
yuqishining oldini olish maqsadida har bir mijozdan keyin ishlatilgan 
instrumentlar zararsizlantiruvchi eritma solingan idishga solinib, 15 daqiqa 
davomida zararsizlantirishi, so‘ngra toza suvda yuvilib, sterilizatsiya qilinishi 
muhim sanitariya-epidemiologik ahamiyatga ega. 
Toza instrumentlar maxsus metall qutilarda, usti yopiq holatda saqlanishi 
kerak. Ish uchun maxsus kiyim bosh kiyishi, mijozga xizmat ko‘rsatishdan oldin va 
keyin qo‘llarini sovun bilan yuvishi, kosmetologiya xonasida qo‘l terisi uchun 


antiseptik ishlatishi, soch bo‘yashda rezinali qo‘lqoplardan foydalanishga amal 
qilishi kerak. Pedikyur jarayonida mijoz oyog‘i tagiga qo‘yiladigan yostiqcha, 
klyonnka bilan qoplangan bo‘lishi, har bir mijozdan keyin zararsizlantiruvchi 
eritma bilan artilishi, oyoqlar uchun pedikyur vannasi har bir mijozdan keyin 
yuvuvchi vositalar va dezinfektantlar bilan zararsizlantirilishi shart. 
Sartaroshxona xodimlari tarkibida 70 foizli spirt, yodning 5 foizli spirtli 
eritmasi, leykoplastir, bog‘lov materiallari bor bo‘lgan aptechka bilan ta’minlangan 
bo‘lishi shart.
Shu bilan birga, motorizatsiya tushunchasi harakatni ta'minlaydigan texnik 
vositalar to'plamini o'z ichigaoladi avtomobil va yo'l. Biroq, fan-texnika 
taraqqiyoti yutuqlari odamlarga nafaqat foyda, balki zarar ham keltiradi.Siz 
hamma narsa uchun to'lashingiz kerak deydi qadimgi donolik.Avtomobil uchun 
to'lov - bu bizning sog'ligimiz, hayotimiz.Bu yo'l-transport hodisalari,baxtsiz 
hodisalar ehtimoli.Bu chiqindi gazlar, transport shovqinlari va boshqa jismoniy 
ta'sirlar bilan atrof-muhit ifloslanishidan zararning muqarrarligi.Ulardan 
hamma odamlar, hatto hech qachon mashina ishlatmaydiganlar ham azob chekishi 
kerak.Va nafaqat odamlarga - butun tabiatga.Atrof-muhitga bu zararli ta'sirlarni 
yaratadi, albatta, yo'l emas,balki avtomobil.Yo'l atrof-muhitni avtomobildan 
himoya qiladi.Dizayn muhandisi, quruvchi, operatorning vazifasi bu himoyani 
yanada samarali va arzonroq qilishdir.Biz mashinasiz yashashga 
undamaymiz.Biz faqat 20-asrning ushbu yutug'i uchun to'lashimiz uning 
foydasiga ko'proq mos kelishini xohlaymiz.Bugungi kunda O‘zbekiston 


ko‘chalarida 4 milliondan ziyod mashina harakatlanmoqda.Bugungi kunda 
O‘zbekistonda har yetti kishiga bittadan avtomobil to‘g‘ri keladi.Ya'ni,O‘zbekiston 
ko‘chalarida 4 milliondan ziyod mashina harakatlanayapti.Bundan tashqari, 
avtomobil shovqini zararli tovushdir.O‘zbekistondagi yirik shaharlar aholisining 
60 foizdan ortig‘i bugungi kunda xuddi shunday zararli shovqindan aziyat 
chekadi,Biz nafas oladigan havo - atmosferani tashkil etadigan qatlamlar har 
qaysisi o‘zining muayyan vazifasiga ega.Masalan, ozon qatlami barcha tirik 
organizmlarni nurlanishdan saqlaydi. Quyosh nurlari ta'sirida kislorod, azot 
oksidi va boshqa gazlar ishtirokida hosil bo‘lgan ozon kuchli ultrabinafsha 
nurlarni o‘ziga yutib, tirik organizmlarni uning salbiy ta'siridan himoya 
qiladi.Avtomobillardan havoga chiqariladigan is gazi esa ozonning yemirilishiga 
sabab bo‘ladi. Mutaxassislarning hisob-kitobiga ko‘ra, havoni ifloslantiradigan 
asosiy antropogen omillar ro‘yxatida avtomobil transporti birinchi o‘rinni 
egallaydi.Ya'ni umumiy zararning 40 foizi Yer yuzida harakatlanayotgan 
avtomobillar hissasiga to‘g‘ri keladi.Qolgan zararning 20 foizi energetika sanoati, 
14 foizi korxona va tashkilot ishlab chiqarishi, 26 foizi qishloq xo‘jaligi ishlab 
chiqarishi, maishiy kommunal xo‘jaligi va boshqa sohalardan yetkaziladi.Shuning 
uchun mutaxassislar avtomobilni "g‘ildirakli kimyoviy fabrika" deb 
atashadi.Dunyoning eng ilg‘or, rivojlangan davlatlarida tashqi muhitning 
ifloslanishi avtomobil dvigatellari chiqarayotgan zaharli moddalar tufayli yuz 
beradi. 


Azaldan tuman va Buyuk Britaniya bir-biriga hamisha bog‘liq bo‘lgan. 1952 yil 5 
dekabrda Londonga tushgan tuman haqiqatdan ham halokatli oqibatlarga olib 
kelgan va 12 ming kishining hayotiga zomin bo‘lganligi aytiladi. 
1952 yil Britaniyada qish ancha erta boshlangan. Noyabr oyida qattiq sovuq 
tushgan, qor yog‘gan va dekabrga kelib, qishki ob-havo mamlakat hududini butunlay 
o‘rab olgan.Londondagi havo fabrika va zavodlardan chiqadigan tutun bilan qattiq 
ifloslanib borayotgan edi, chunki mamlakat sanoati urush 
vayronagarchiliklaridan faol ravishda tiklanayotgan bo‘lgan. Ko‘plab avtomobillar 
va jamoat transporti ham atrof-muhitning ifloslanishiga hissa qo‘shgan. 
O‘sha yili Angliya poytaxtiga sovuq tuman tushgan, uning tarqalishiga esa hech 
qanday imkon bo‘lmagan. Va bu tuman ichida chiqindi gazlar, zavod chiqindilari, 
yuz minglab kaminlarning qorakuya zarralari to‘plangan. 
Ko‘chalarda deyarli hech narsa ko‘rinmas, odamlar faqat bino devorlarini ushlab 
harakatlana olar edilar. 
5 kun davom etgan qora tuman minglab kishilar, ayniqsa katta yoshdagilar, 
yosh bolalar va respirator kasalliklari borlarning o‘limiga sabab bo‘lgan. 
Birlamchi hisobotlarga ko‘ra, tuman oqibatida 4 ming kishi vafot etgan. Biroq, 
ayrim mutaxassislar qora tuman paytida zararlanib, keyinchalik vafot etganlar 
soni 12 minggacha yetgan bo‘lishi mumkinligini ta’kidlashadi. 
Bunday tumanda burun va og‘izga hatto qalin doka bog‘lab ham nafas olish juda 
qiyin bo‘lgan. Ko‘pgina hayvonlarning nobud bo‘lgani ham aniqlangan. 


Butun dunyo uchun 1952 yildagi buyuk London tumani atrof-muhitning 
ifloslanishi qanchalik xavfli ekanligini yaqqol ko‘rsatgan. Buyuk Britaniyada 
ushbu tuman sabablarini o‘rganish parlament darajasigacha ko‘tarilgan. 
Mamlakatda bunday darajadigi ekologik halokat takrorlanishining oldini olish 
uchun qonunchilikni kuchaytirish choralari ko‘rilgan. 

Download 171,33 Kb.




Download 171,33 Kb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Reja: 1 Avtomobillardan chiqadigan chiqindi

Download 171,33 Kb.
Pdf ko'rish