Lecture 1. Introduction to Innovation Management
Ma’ruza 1. INNOVATSION MENEJMENTGA KIRISH.
Reja:
1. Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari.
2. Innovatsion menejmentning zaruriyati va dolzarbligi
3. Innovatsion menejmentning maqsad va vazifalari
Umumjahon intilishi ishlab chiqarish texnologiyasida keskin o’zgarishlar orqali
global muammolarni hal etishga qaratilgan. Jahon taraqqiyoti industrial (post
industrial) axborot davriga o’tdi. Shu bois innovatsionlik zamonaviy
iqtisodiyotning ajrlmas tavsifi bo’lib qolmoqda.
Innovatsiyalar va innovatsion boshqaruvga nisbatan oshirilgan e’tibor hozirgi
jamiyat hayotining o’zi tomonidan talab qilinadi, axir innovatsion jarayonlarni
yangi mahsulotlar va yangi texnikada ro’yobga chiqishi uning sotsial-iqtisodiy
rivojlanishining asos bo’ladi.
“2017 – 2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini innovatsion rivojlantirish
strategiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
Farmoniga binoan ilm-fan va texnika yutuqlarini keng qo’llagan holda, iqtisodiyot
tarmoqlariga,
ijtimoiy
va
boshqa
sohalarga
zamonaviy
innovatsion
texnologiyalarni tezkor joriy etish O’zbekiston Respublikasi jadal rivojlanishining
muhim sharti hisoblanadi.
Jamiyat va davlat hayotining barcha sohalari shiddat bilan rivojlanayotgani
islohotlarini mamlakatimizning jahin sivilizatsiyasi yetakchilari qatoriga kirish
yo’lida tez va sifatli ilgarilashini ta’minlaydigan zamonaviy innovatsion g’oyalar,
ishlanmalar va texnologiyalarga asoslangan holda malga oshirishni taqozo etadi.
Shu bilan birga, o’tkazilgan tahlil ishlab chiqarishni modernizatsiya,
diverfikatsiya qilish, uning hajmini oshirish hamda ichki va tashqi bozorlarda
raqobatbardosh mahsulotlar turlarini kengaytirish borasidagi ishlar lozim darajada
olib borilmayotganini ko’rsatdi.
Jahon fanining zamonaviy yutuqlari, innovatsion g’oyalar, ishlanmalar va
texnologiyalar asosida mamlakatni jadal rivojlantirish, shuningdek, 2017 – 2021
yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi
bo’yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan:
a) mamlakatning xalqaro maydondagi raqobatbardoshliligi darajasini va
innovatsion jihatdan taraqqiy etganini belgilovchi asosiy omil sifatida inson
kapitalini rivojlantirish – Strategiyaning bosh maqsadidir;
b) bosh maqsadga erishishda Strategiyaning asosiy vazifalari quyidagilardan
iborat:
O’zbekiston Respublikasining 2030 yilga kelib Global innovatsion indeks
reytingi bo’yicha jahonning 50 ilg’or mamlakati qatoriga kirishiga erishish;
Barcha darajada ta’lim sifati va qamrovini oshirish, uzluksiz ta’lim tizimini
rivojlantirish,
kadrlar
tayyorlash
tizimining
iqtisodiyot
ehtiyoj;ariga
moslashuvchanligini ta’minlash;
Ilmiy tadqiqot va ishlanmalarning ilmiy salohiyatni mustahkamlash va
samardorligini oshirish, ilmiy tadqiqot, tajriba- konstruktorlik va texnologik ishlar
natijalarini keng joriy etish uchun ta’lim, ilm –fan va tadbirkorlikni integratsiya
qilishning ta’sirchan mexanizmlarini yaratish;
Innovatsiyalar, ilmiy tadqiqot, tajriba – konstruktorlik va texnologik ishlarga
davlat va xususiy mablag’lar kiritilishini kuchaytirish, bu sohalardagi tadbirlarni
moliyalashtirishning zamonaviy va samarali shakllarini joriy etish;
Boshqaruvning zamonaviy usullari va vositalarini joriy etish orqali davlat
xokimiyati rganlari faoliyatining samaradorligini oshirish;
Mulkchilik huquqlari himoyasini ta’minlash, raqobatbardosh bozorlar tashkil
etish va biznes yuritish uchun teng shart- sharoitlar yaratish, davlat – xususiy
sherikligini rivojlantirish;
Barqaror faoliyat yuritadigan ijtimoiy-iqtisodiy infratuzilmani yaratish.
Innovatsiya tushunchasining mohiyatini uning quyidagi tavsiflari yoritadi:
-amaliy tasnifining pirovardc natijalariga mo’ljallash ya’ni tez va keng joriy
etish, tijoratlashtirish va kapitallashtirish;
-innovatsion jarayonni aniq maqsadga qaratilganligi va maqsadli boshqarilishi;
-tadqiqot, ishlanma, joriy etish, moslashish va yangilikni tarqatish jarayonlarini
jadallashtirish;
-iqtisodiy yoki ijtimoiy tasniflarni oldindan yiriklashtirish va aniq xulosa qilish
natijasini o’lchash imkoniyati.
Hozirgi davrda iqtisodiy manbalarimizda “innovatsiya”, “innovatsion
jarayon”, “innovatsion menejment” va “innovatsion korxona” tushunchalari ko’p
uchrab qolmoqda. Ayniqsa, bu tushuncha iqtisodiyotni modernizatsiya qilish
davrida keng ko’lamda talqin etilmoqda. Shu boisdan innovatsiya tushunchasi
mohiyatini o’quvchilarga tanishtirishda unga atroflicha yondashish maqsadga
muvofiq hisoblanadi.
Iqtisodiy manbalarda innovatsiyaga turlicha ta’riflar berilgan. Bu yerda
asosiy urg’u uning mazmuni, mohiyati, ichki tuzilishi (texnik, iqtisodiy, tashkiliy,
boshqaruv va hokazolar) ga qaratilishi bilan bir qatorda innovatsiya ko’lami,
hayotiylik sikli o’lchamlari joriy etish jarayonini majburiyligi kabi uning o’ziga
xos jihatlariga ham e’tibor qaratiladi.
Ko’plab xorijiy iqtisodchi olimlar ushbu tushunchani tadqiqot obyekti va
predmetiga bog’liq deb hisoblaydi (N.Monchev, I.Perlaki, V.D.Hartman,
E.Mensfild, R.Foster, B. Tviss, I.Shumpeter, E. Rodjers va boshqalar).
Masalan: B. Tviss innovatsiyani kashfiyot yoki g’oya iqtisodiy mazmunga
ega bo’lgan jarayoni deb hisoblaydi.
F. Nikson esa “innovatsiya - bu texnik, ishlab chiqarish va tijorat
tadbirlarining majmui bo’lib, yangi bozorda yangilangan ishlab chiqarish va
qurilmalarni yuzaga kelishidir.
B. Santo innovatsiyani shunday ijtimoiy –texnik – iqtisodiy jarayon, g’oya
va kashfiyotlarni amaliyotda foydalanishi mahsulot, texnologiyalarni yaxshi
fazilatlariga ega bo’lishiga olib keladi, ya’ni innovatsiya yuqori samarani ko’zda
tutadi. Uning yuzaga kelishi bozorda qo’shimcha daromad keltirishi mumkin, - deb
hisoblaydi.
I. Shumpeter fikricha, tashkiliy umumlashuvi bo’lib tadbirkorlik ruhiyatiga undaydi>.
Innovatsiyani turlicha ta’riflari tahlili shuni ko’rsatadiki, innovatsiyaning
o’ziga xos xususiyati innovatsion faoliyatining bosh funksiyasi – o’zgarishdir.
Bu masala yuzasidan Avstriyalik olim I.Shumpeter innovatsiyaning 5 ta
umumiy jihatini ajratib ko’rsatadi.
-Yangi texnika va texnologik jarayonlardan foydalanish yoki yangi
bozorlarni ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan ta’minlash;
- mahsulotlarni yangi xususiyatlarini joriy etish;
- yangi xom-ashyodan foydalanish;
- ishlab chiqarishni tashkil etish va uning moddiy – texnik bazasini
ta’minlashdagi ijobiy o’zgarishlar;
- yangi savdo- sotiq bozorlarini yuzaga kelishi;
Shunday qilib, XX asrning 30 – yillarga kelib innovatsiya yangi iste’mol
tovarlarni yaratish va foydalanish, sanoat ishlab chiqarishi va transport vositalari
bozori yangi tashkiliy shakllarning yuzaga kelishidagi o’zgarishlaridir, deb talqin
etila boshlanadi.
Bozor iqtisodi jarayonida innovatsiyaning metodologik (uslubiy) tizimi
xalqaro standartlarga asoslanadi. Ishlarni muvofiqlashtirish, material to’plash,
qayta ishlash, tahlil etish yuzasidan innovatsiya doirasida rivojlanish va iqtisodiy
aloqalarni tashkil etish uchun (RIOT) fan-texnika ko’rsatkichlar bo’yicha
Ekspertlar guruhi tashkil etildi. Yo’riqnoma doimiy ravishda to’ldirilib boriladi.
Uning oxirgi tahriri 1993 – yilda qabul qilingan. Unda:
- Ilmiy ishlanma va izlanishlarga taalluqli asosiy tushunchalar;
- ularning tarkibi va chegaralari;
- tadqiqotlar bilan band bo’lgan xodimlar sonini aniqlash usuli belgilab
o’tildi.
Demak, xalqaro standartlar asosida innovatsiya bu- innovatsion faoliyatning
oxirgi natijasi (mahsuli), yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotning bozorga
kirib kelishidir. Boshqacha qilib aytganda, innovatsiya deganda yangi va
takomillashtirilgan texnologik jarayonlardan amaliy faoliyatda foydalanish yoki
maxsus xizmatlarga yangicha yondashish tushuniladi. Innovatsiyani strategik va
dinamik nuqtayi- nazardan ko’rish mumkin. Bir so’z bilan aytganda, u ilmiy ishlab
chiqarish siklining oxirgi natijasidir.
| 