|
Reja: Islom moliyasining tarixiy rivojlanishi va alohida moliyaviy tizim sifatida paydo bo'lishini
|
| bet | 1/3 | | Sana | 16.04.2024 | | Hajmi | 36.69 Kb. | | #197509 |
Bog'liq Islom moliyasi Yong\'in va yonish-portlash xavfsizligi — 4-kurs, Atfof muhit muhofazasi, Meni qiziqtirgan tayanch tushunchalarim-www.fayllar.org, MT 3, Графика бўйича маълумот, 1-МАВЗУ , 5-МАВЗУ Ikkinchi renessans davri. Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Abduraxmon Jomiy, Zahiriddin Muhammad Bobur va boshqalar... — копия, Favqulotda vaziyatlarda o’ziga va o’zaro tibbiy yordam ., Презентация 074303 pm 803782, attest.savol, Документ 3, katalog ru, JAHON XO`JALIGI GLOBALIZATSIYASIDA O`ZIGA XOS ZIDDIYATLARNING VUJUDGA KELISHI, ABDUG’ANIYEVA DIYORA, VIRTUAL TEX MATEM VA INFO 3
Islom moliyasining mohiyati, tamoyillari va asosiy qonuniyatlari.
Reja:
1. Islom moliyasining tarixiy rivojlanishi va alohida moliyaviy tizim sifatida paydo bo'lishini
2. Islom moliyasining asosiy tamoyillari
3. Sukuk va uning islom moliyasidagi rolini aniqlang
4. Islom moliyasining global o'sishi haqida umumiy ma'lumot bering.
5. Xulosa
Islom nozil qilingandan so’ng bu shaharlarning moliyaviy tuzilishlarida sezilarli o’zgarishlar yuz bera boshladi. Jumladan, ribo bilan shug’ullanishni, ma’lum mahsulotlar iste’moli va savdosini taqiqlovchi Qur’on oyatlari Islom moliyasiga asos bo’lib xizmat qildi. Natijada, ushbu tamoyillar Makka vaMadinada muvaffaqiyatli qo’llanilib, asrlar davomida dunyoning boshqa davlatlarida ham keng tarqaldi.
Ilmiy izlanishlar va foizsiz ish yuritadigan moliya muassasalari tashkil etish borasidagi dastlabki urinishlar o‘tgan asrning 50-60-yillarida Hindiston, Pokiston va Misrda bo‘lgan. Masalan 1963-1967 yillarda faoliyat olib borgan Mit Gamr bankini Misr birinchi islom banki deb atashsa ham mazkur bank ta'sischilarining o‘zlari siyosiy sabablarga ko‘ra islom banki degan nomga da'vogarlik qilishmagan. Shunday qilib, 1975 yilda tashkil etilgan «Dubay islom banki» va «Islom taraqqiyot banki» birinchi islom banklari sifatida tanildi. Keyinchalik, Fors ko‘rfazi mamlakatlarida, Sudan va Misrda bir qancha islom banklari paydo bo‘ldi. Bu masalada 1972 yilda Saudiya Arabistoni podshohligining Jidda shahrida bo‘lib o‘tgan Islom hamkorlik tashkilotining (IHT) 3-konferensiyasi muhim ahamiyatga ega. Tadbir qatnashchilari pul-moliya tizimini islom dinining huquqiy, axloqiy, ma'naviy va boshqa tamoyillariga mos kelishi jihatidan isloh qilishning batafsil rejasini ishlab chiqishdi. Bunday tizim islom qonunchiligi me'yorlariga mos kelishi hamda zamonaviy sharoitda yashovchan bo‘lishi lozim edi.
80-yillarda Malayziyaning «oltin davri» boshlandi. Fors ko‘rfazi mamlakatlaridan farqli o‘laroq, bu davlat 1983 yildayoq islom bank tizimining faoliyat ko‘rsatishi va rivojlanishiga qaratilgan alohida qonun qabul qildi va ishga jiddiy kirishdi. Sekin-asta Malayziya moliya sohasida islom ilmiy g‘oyasi markazlaridan biriga ham aylandi. Bunga Islom moliyasi xalqaro ta'lim markazi (INCEIF) va Islom moliyasi sohasidagi shariat tadqiqotlari xalqaro akademiyasi (ISRA) yorqin misol bo‘la oladi. Malayziya sarmoya (kapital) bozori esa Osiyo miqyosida eng ilg‘orlaridan biri hisoblanadi. Malayziyaning «sukuk» islom qimmatli qog‘ozlarini (obligatsiyalari) birinchi bo‘lib moliya bozoriga chiqarishi ham e'tiborga molik.
islom moliyasi salohiyatini, hamda klassik islom moliyasi shartnomalarining chegaralangan imkoniyatlarini anglab yetgan jahon moliya tizimi namoyondalari hisoblanuvchi G‘arbning qator yirik banklari, yuridik kompaniyalari va boshqa manfaatdor tomonlar zamonaviy talablar hamda xalqaro standart va amaliyotlarga javob beradigan murakkab islom moliyasi mahsulot va shartnomalarini yaratishga kirishdi. Shu tariqa, islom bankchiligi taraqqiyotining uchinchi bosqichi – o‘zgarishlar (tranfsormatsiya) va yangi g‘oyalar davri (moslashuv davri desa ham bo‘ladi) boshlandi. Xalqaro darajadagi bankchilar va islom moliyasi tizimining jahon moliyasi tizimi bilan uyg‘unlashuvi tarafdorlari yuqori o‘sish sur'atlarini ta'minlash, shuningdek yangi moliya mahsulotlari yaratish maqsadida islom moliyasi fiqhi sohasi huquqshunoslari bilan yaqindan hamkorlik qila boshladi. Umumiy sa'y-harakatlar samarasi o‘laroq, 90-yillarning o‘rtalaridan boshlab mahalliy va jahon bozorlarida an'anaviy tizim bilan raqobatlasha oladigan murakkab islom moliyasi mahsulotlari davri boshlandi
Islomiy moliya shariat tamoyillariga asoslangan bo'lib, riboni to'lash yoki olishni taqiqlaydi. Ribo pul qarz berishda qaytariladigan ortiqcha miqdorni bildiradi. Bunday kreditlashning islom terminologiyasi “Qard al-Hasan”dir. Qizig'i shundaki, shariat pulning vaqt qiymatini tan oladi, chunki islom qoidalariga ko'ra to'lovni kechiktirish asosida sotiladigan tovarning narxi uning hozirgi qiymatidan farq qilishi mumkin. Foiz pulning vaqt qiymatini aks ettiradi va foiz stavkasi vaqt bo'yicha ayirboshlash kursidir. Shariat biznesga bo'lgan qiziqishni tan olgan bo'lsa-da, u kredit berishdagi foizlarni taqiqlaydi Islomiy moliya operatsiyalar bo'yicha islom qoidalari, Figh al-Muamalat asosida rivojlandi va asosan quyidagilarga bo'linishi mumkin: 1) Qarzga asoslangan moliyalashtirish: moliyachi asosiy aktivlarni sotib oladi yoki quradi yoki sotib oladi, keyin esa u sotiladi. mijoz. Sotish kechiktirilgan to'lov asosida bir yoki bir nechta bo'lib to'lash bilan amalga oshiriladi. 2) Lizingga asoslangan moliyalashtirish: moliyachi asosiy aktivlarni sotib oladi yoki quradi yoki sotib oladi va keyin uni mijozga ijaraga beradi. Ijara muddati tugagandan so'ng (yoki ijaraga mutanosib ravishda) egalik huquqi to'liq yoki qisman mijozga o'tadi. 3) PLS moliyalashtirish: moliyachi mijozning sherigi va amalga oshirilgan foyda yoki zarar oldindan kelishilgan nisbatlarga muvofiq taqsimlanadi (Xan va Ahmad, 2001). Birinchi ikkita islomiy moliyalashtirish usullari birgalikda notijorat va zararlarni taqsimlash "Non-PLS" deb nomlanadi. Shariatda ribadagi cheklovlardan tashqari, e'tiborga olinishi kerak bo'lgan boshqa taqiqlar ham mavjud. Masalan, shariatga ko'ra, barcha shartnomalar haddan tashqari noaniqlikdan xoli bo'lishi kerak "G'arar" (Obaydulloh, 2005); shuning uchun yuqorida aytib o'tilganidek, islom moliya institutlari moliyaviy derivativlarni va boshqa turdagi shartnomalarni (jumladan, sug'urta polislarining turli shakllarini) qo'llashda ba'zi cheklovlarga duch kelishadi. Majburiyatlar Islom banklari omonatlarni asosan quyidagi ikki shaklda qabul qilish huquqiga ega (Iqbol va boshq., 1998): joriy hisobvaraqlar6 ular foizsiz, lekin asosiy qarzni egalariga talab bo‘yicha to‘lashlari shart va investitsiya (yoki jamg‘arma) hisobvaraqlari. foyda stavkalari asosida daromad. Bunday stavkalar islom banki va investitsion hisob egalari o'rtasida taqsimlanadigan amalga oshirilgan foyda yoki hatto zararga qarab o'zgartirilishi mumkin. Ushbu PLS kelishuvi (hech bo'lmaganda nazariy jihatdan) noqulay sharoitlar yuzaga kelgan taqdirda banklarni tsiklik himoya bilan ta'minlashi mumkin - yomon paytlarda foyda stavkalari pasayadi va yaxshi paytlarda oshadi. Investitsion depozitlarning moliyalashtirish manbai sifatida qanchalik muhimligi islom banklarining aktivlar portfeliga ta'sir qilishi mumkin. Omonatchilar oldidagi qarzdorlar oldidagi majburiyatlardan kelib chiqqan holda, an'anaviy banklar o'z mablag'larining bir qismini likvidli aktivlarga yo'naltirishga, omonatchilarning majburiyatlarini bajarish uchun kredit tushumlarining o'zgaruvchanligi va noaniqligini kamaytirishga harakat qiladilar. Biroq, islom banklari ko'proq moslashuvchanlikka ega, chunki ular investitsiya omonatchilariga ko'proq aktsiyadorlar kabi qarashlari mumkin. Biroq, bu moslashuvchanlikni islom banklarining ulgurji moliyalashtirishdan foydalanish imkoniyati cheklanganligi sababli yumshatish mumkin. Yangi shakllangan islomiy pul bozori mavjud (bahrayn va Malayziyada sezilarli), lekin faqat eng yirik institutlar kirish huquqiga ega. Shunday qilib, islom banklari an'anaviy banklar kabi faol javobgarlikni boshqarish bilan shug'ullanishdan ancha cheklangan. Kalomiris va Kahn (1991) va Jeanne (2000) qisqa muddatli qarz moliyaviy vositachilarni tartibga solishda foydali ekanligini ta'kidlaydilar. Olmos va Rajan (2000, 2001) ham shuni ko'rsatadiki, talab qilib olinmagan depozitlar masalasi banklarni kredit faoliyatini nazorat qilishga undaydi. Ular, shuningdek, bank omonatlari yakka tartibdagi omonatchilar uchun Nesh muvozanati ekanligini da'vo qiladilar, garchi ular omonatni o'tkazishda ular birgalikda dastlab va'da qilinganidan kamroq pul olishlari mumkin. Islom bankchiligida investitsiya hisobvaraqlari egalariga to‘lov ham bank faoliyatiga, ham omonatchilarning dindorligiga bog‘liq. Bu noaniq natijaga olib kelishi mumkin - diniy omonatchilar ko'proq sodiq bo'lishi va bank faoliyati yomonlashgan taqdirda ham omonatlarni yechib olishdan bosh tortishi (yoki hech bo'lmaganda to'xtab qolishi) pastroq daromad olishga tayyor bo'lishi mumkin. Shu bilan bir qatorda, diniy omonatchilar bank faoliyatiga nisbatan ko'proq sezgirlik ko'rsatib, yuqori daromad talab qilib, ko'proq xavf-xatarlardan qochishlari mumkin. Bunday holda, investitsiya hisobvarag'ini moliyalashtirish muddati muddatli depozitlarga qaraganda ancha zaif bo'lib, islom banklariga ko'proq intizom yuklaydi. Diniy omillar investitsiya hisobvarag'i egalari uchun mablag'larni olib qo'yish xavfini kamaytirishga olib keladigan holat islom banklarining kreditlash xattiharakatlariga ta'sir qilishi mumkin. Bu ularning tegishli tekshiruv va kredit monitoringi uchun rag'batlarini zaiflashtirishi mumkin, chunki islom banklari kredit tavakkalchiligini aktsiyadorlar bilan bir xil huquqlarga ega bo'lmagan, lekin bir xil xavfga ega bo'lgan investitsion hisob egalariga o'tkazishi mumkin (Sundararajan va Erriko, 2002). Shu bilan bir qatorda, maxsus munosabatlar islom banklarini (odatiy banklarga nisbatan) yanada samarali tartiblashtirishi mumkin, chunki investitsion hisob egalari islom banklari faoliyatini nazorat qilish uchun ko‘proq rag‘batlarga ega. Bunday holatda islomiy omonatchilar o'z depozitlarini yomon ishlayotgan banklardan yuqori daromad keltiradigan banklarga yoki hatto oddiy banklarga o'tkazishlari ehtimoli ko'proq. Demak, pul mablag'larini olib qo'yish xavfi kattaroq bo'lishi mumkin (Xan va Axmed, 2001) va bunday omonatchilar islom banklarini faolroq tartibga solishlari mumkin. Amalga oshirilgan foyda yoki zararni investitsion hisob egalari bilan bo'lishish islom banklarini yanada tavakkal qilishi mumkin. Yaxshi tomondan, investitsiya hisobvaraqlari egalariga ko'proq to'lovlar omonatlarni ko'paytirishi mumkin va bu bank aktsiyadorlarini kapital nisbatlarini saqlab qolish va egalik huquqlarining kamayishining oldini olish uchun ko'proq o'z kapitalini jalb qilishga majbur qilishi mumkin. Aksincha, yomon to'lovlar depozitlarni yechib olishni rag'batlantirishi mumkin, bu esa potentsial likvidlik va (oxir-oqibat) to'lov qobiliyati muammolariga olib keladi. Islom bank ishi: tamoyillari va amaliyoti Islom banklari amalda yuqorida aytib o'tilgan moliyalashtirish tamoyillaridan biroz chetga chiqishga moyil bo'lib, an'anaviy banklar kabi faoliyat ko'rsatishi mumkin. Obaydullaning ta'kidlashicha, pul mablag'larini olib qo'yish bilan bog'liq risklar menejmentni investitsion hisob egalariga amalga oshirilgan samaradorlikdan qat'i nazar, raqobatbardosh bozor daromadlarini to'lash orqali PLS tamoyillaridan farq qilishga undashi mumkin. Chong va Liu islom banklarining investitsiya depozitlari stavkalari ularning an'anaviy hamkasblari bilan chambarchas bog'liqligini ko'rsatish uchun Malayziya ma'lumotlaridan foydalanadilar. Ularning ta'kidlashicha, an'anaviy banklarning raqobatbardosh bosimi PLS kelishuvlarini amalda amalga oshirishni cheklaydi. Ushbu strategiya, shuningdek, boshqaruvga investitsion hisob egalarining bank faoliyatiga nisbatan sezgirligini yumshatishga yordam beradi va shuning uchun intizomni kuchaytiradi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, islom banklarining aktsiyadorlari mablag'larni olib qo'yish xavfini kamaytirish uchun o'z foydalarining bir qismini investitsion hisob egalariga o'tkazish xavfi ostida bo'lishi mumkin. Bunday tavakkal joy o'zgartirilgan tijorat riski (AAOIFI, 1999) deb nomlanadi. Shunga qaramay, inqiroz ehtimolida boshqaruv to'lovga qodir bo'lmaslik uchun investitsion hisob egalari bilan amalga oshirilgan yo'qotishlarni bo'lishish ehtimoli yuqori. Bu shuni ko'rsatadiki, islom banklari an'anaviy banklarga qaraganda ko'proq zarar ko'rish qobiliyatiga ega. Qo'shimcha quvvatning kattaligi investitsiya depozitlarining umumiy moliyalashtirishdagi og'irligiga bog'liq. Agar islom banklari yaxshi ishlayotgan bo'lsa, depozitlar oqimining darajasi va o'zgaruvchanligini cheklash uchun foyda stavkalarini yuqoriga, lekin amalga oshirilgan rentabellikdan sekinroq sur'atda o'zgartirishi mumkin. Bilvosita, investitsion hisob egalari obligatsiyaga, qo'ng'iroq optsioni bo'yicha uzoq pozitsiyaga va sotish optsioni bo'yicha qisqa pozitsiyaga ega. Biroq, qo'ng'iroqning ish tashlash narxi, hisob egalarining huquqlari bo'yicha qo'llab-quvvatlovchi qoidalar mavjud bo'lmaganda, islom banklari tomonidan o'zboshimchalik bilan belgilanadi. Savdoning ish tashlash narxi bozordagi raqobat bosimi darajasi, ko'rilgan zarar darajasi va Islom bankining kapital nisbati asosida belgilanadi. Investitsion hisob egalari va alohida islom banki oʻrtasidagi maxsus munosabatlar odatiy bankdagi muddatli depozit egalariga nisbatan nazariy va amaliyotda qanday ishlashini koʻrsatadi.
Islom moliyasi bozorida islomiy banklardan keyin keng va tezkor rivojlanayotgan moliyaviy sektor – sukuk qimmatli qog‘ozlaridir. 2021 yil yakunlariga ko‘ra Islom moliyasining global aktivlari yillik o‘rtacha 13% o‘sish bilan 3,374 trln dollarga yetdi, shundan 767 mlrd dollari amaldagi sukuk qimmatli qog‘ozlari bozoriga to‘g‘ri kelmoqda.
Tahlilchilarning hisob-kitobiga ko‘ra, jahonda sukuk moliyaviy sektori 2027 yilga borib o‘rtacha yillik 17% o‘sish bilan 1,98 trln AQSh dollariga yetadi. Sukuk orqali yirik loyihalarni, sanoat va biznesni moliyalashtirish fors ko‘rfazi davlatlari va Janubiy Osiyo davlatlarida tobora muhim vositaga aylanib bormoqda.
|
| |
