2- Maruza. Kuchaytirgichlarning klassifikatsiyasi
Reja:
1. Kuchaytirgichlarning asosiy texnik xarakteristika va parametrlari
2. Kuchaytirgichlarda teskari bog„lanish
Tayanch iboralar: tok, kuchlanish, quvvat, o‘zgarmas tok kuchaytirgichlari, past chastotali
kuchaytirgichlar, yuqori chastotali kuchaytirgichlar, keng polosali kuchaytirgichlar, tor polosali
kuchaytirgichlar,
amplituda.
Elektronikada, juda ko„p hollarda jarayonlarni avtomatlashtirish
hamda ularning asosiy
parametrlarni nazorat qilishda, noelektrik qiymatlarni elektrik usullar bilan o„lchashga va
kuchsiz elektrik signallarni kuchaytirishga to„g„ri keladi. Bunday Hollarda elektron
kuchaytirgichlar ishlatiladi. Demak, elektron kuchaytirgichning vazifasi juda kichik elektr
signallari tok, kuchlanish, quvvat kabi parametrlarini tashqi tok manbai
yordamida kuchaytirib
berishdan iborat. Bunda, kuchaytirilayotgan elektr signallarining spektri o„zgarmaydi.
Kuchaytirgich vazifasini bajaruvchi aktiv va passiv elementlardan tashkil topgan sxema
kuchaytirish kaskadi deb yuritiladi. Kuchaytirgichlar kuchaytirish xususiyatlariga ko„ra bir
kaskadli va ko„p kaskadli bo„ladi. (2.1) - rasmda kuchaytirgich kaskadining tuzilish sxemasi
ko„rsatilgan.
(2.1) - rasm Kuchaytirish kaskadining tuzilish sxemasi.
Umuman olganda, (2.1) -rasmdan ko„rinib turibdiki, kuchaytirgichlar, asosan, uch
qismdan: boshqaruvchi (kuchaytiruvchi) inersion bo„lmagan element; o„zgarmas
tok manbai;
nagruzka - istemolchidan iborat. Qolgan barcha qismlar yordamchi bo„lib, kuchaytirgichning u
yoki bu ish rejimini xosil qiladi.
Kuchaytirgichlar, asosan, vazifasiga, ishlatilayotgan elementlarining turiga va ularning
ish rejimiga, kuchaytirilayotgan signallarning formasi va chastotasi
diapazoniga qarab
klassifikatsiya qilinadi.
Deyarli Hamma kuchaytirgichlar berilayotgan signalning quvvatini oshirish uchun
xizmat qiladi, lekin ba‟zi Hollarda kuchaytirgichni ishini uning chiqishidagi tok yoki
kuchlanishning qiymati bilan baHolanadi. SHu sababli, ular vazifasiga qarab shartli ravishda
tok,
kuchlanish va quvvat kuchaytirgichlariga bo„linadi.
Kuchaytirgichda ishlatiladigan elementlariga qarab lampali, tranzistorli,
parametrik,
magnitli, kvant va boshqa kuchaytirgilarga bo„linadi. Zamonaviy kuchaytirgichlarda, asosan,
tranzistorlar
va
integral
sxemalar
qo„llaniladi.
Kuchaytirgich
elementlarining
kuchaytirgichlardagi ish rejimiga qarab chiziqli va chiziqli bo„lmagan ish rejimli
kuchaytirgichlarga bo„linadi. Agar signal quvvatini ortishida uning shakli (formasi) saqlansa,
kuchaytirish chiziqli deb, aks holda esa, chiziqli bo„lmagan kuchaytirish deyiladi.
CHiziqli ish rejimli kuchaytirgichlarning asosiy ko„rsatgichi amplituda chastotaviy
xarakteristikasi (ACHX) bo„lib u sinusoidal kirish signali uchun
aniqlangan kuchaytirish
koeffitsienti modulining chastotaga bog„liqligini aks ettiradi. Umuman, kuchaytirgichlar
chastotasining diapazoniga qarab quyidagi tiplarga bo„linadi.
O‘zgarmas tok kuchaytirgichlari (O‘TK), aniqrog„i sust o„zgaruvchi tok yoki kuchlanish
kuchaytirgichlari o„ta past chastotalarda ishlatiladigan va signal chastotasining pastki quyi
chegarasi nolga yaqin
АК
0 bo„lgan, yuqoriga chegarasi ishlatilishiga qarab 10
3
10
8
Gs bo„lishi
mumkin bo„lgan kuchaytirgichlardir. Zamonaviy O„TKlari o„zgaruvchan signallarni Ham
kuchaytirish imkoniyatiga ega bo„lib, chastota spektrining yuqori chegarasi 100 MGsga etishi
mumkin. O„TKlar avtomatika qurilmalarida va Hisoblash texnikasida keng qo„llanilmoqda.
Past chastotali kuchaytirgichlar (PCHK) tovush diapazonidagi
uzluksiz davriy
signallarni past chastotalarda (o„nlab gersdan o„nlab kilogersgacha) bir maXyorda kuchaytirib
berish uchun xizmat qiladi. Ularning asosiy Xislati
ю
к
/
chastota nisbatining etarlicha katta
bo„lishidir.
YUqori chastotali kuchaytirgichlar (YUCHK) yuqori chastotali signallarning yakka yoki
chastotalarning kichik oralig„ini kuchaytirish uchun xizmat qiladi. Ularga rezonans va o„zgarmas
soxali kuchaytirgichlar misol bo„la oladi.
YUCHKlarning kuchaytirish chastotasi diapazoni yuzlab MGs dan o„nlab GGs gacha.
Keng polosali kuchaytirgichlar (KPK) bir necha kilogersdan bir necha o„nlab megogers
diapazonda
ishlovchi kuchaytirgichlardir, yani ularning ishchi chastotasining pastki chegarasi
PCHK diapazonida, yuqorigi chegarasi YUCHK diapazonida bo„ladi. KPKlar impulg„s
signallarini kuchaytirishda qo„llaniladi.
Tor polosali kuchaytirgichlar (TPK) juda tor chastotalar diapazonida ishlaydi va ular
yuqorigi va pastki chastotalar nisbatining kichikligi bilan xarakterlanadi.
Kuchaytirgichning asosiy parametrlaridan biri kuchaytirish koeffitsientidir. U
kuchaytirgich chiqishida qaysi bir kattalik (tok, kuchlanish yoki quvvat) asosiy bo„lishiga qarab
nomlanadi. Kuchaytirish koeffitsienti kuchaytirgichdan chiqayotgan kuchlanish (tok, quvvat)
kelayotganidan necha marta ko„pligini ko„rsatadi va mos ravishda K
U
(K
I
, K
P
) belgilanadi.
Masalan, kuchlanish bo„yicha kuchaytirish koeffitsienti
кир
чик
u
U
U
K
,
tok bo„yicha kuchaytirish koeffitsienti
кир
чик
I
I
I
K
, (2.1)
quvvat bo„yicha kuchaytirish koeffitsienti
кир
чик
p
P
P
K
, (2.2)
deb ataladi.
Amalda kuchlanish bo„yicha kuchaytirish koeffitsienti ko„proq qo„llaniladi va
kuchaytirish koeffitsienti belgisi K
U
o„rniga K ishlatiladi.
Ko„p kaskadli (bosqichli) kuchaytirgichning umumiy
kuchaytirish koeffitsienti
K=K
1
