.
K
2
.
K
3
. . . .
K
n
. Bunda K
1
, K
2
, K
3
,…, K
n
– kaskadlarning kuchaytirish koeffitsienti.
Ko„pincha kuchaytirish koeffitsienti logarifmlik birlik – bel (B) va detsibellarda (dB)
ifodalanadi.
Kuchaytirish koeffitsienti bellarda quyidagicha ifodalanadi:
)
/
lg(
кир
чик
Б
U
U
K
(2.3)
“Bel” katta miqdor bo„lganligi uchun amalda undan kichikroq detsibellardan
foydalaniladi (1B=10dB=lg10):
K
gB
=10 lg (U
chik
/U
kir
) (2.4)
Quvvat bo„yicha kuchaytirish koeffitsienti detsibellardan aniqlanish kerak bo„lganda
quyidagi formuladan foydalaniladi:
кир
чик
кир
чик
кир
чик
pgБ
U
U
U
U
Р
P
K
/
lg
20
/
lg
10
/
lg
10
2
2
(2.5)
Kuchaytirgichning muxim parametrlaridan biri kirish va chiqish qarshiliklari bo„lib, ular
kuchaytirgich kirish va chiqishining o„zgaruvchan tokka ko„rsatadigan qarshiligidir:
кир
кир
кир
I
U
R
;
чик
чик
чик
I
U
R
(2.6)
I
kir
, I
chiq
– kuchaytirgich kirish va chiqish baza tokining o„zgaruvchan tashkil etuvchilari.
Kuchaytirgichning keyingi parametri nazgruzka - iste‟molchida ajratilgan nominal
chiqish quvvatidir:
чик
чик
чик
R
U
P
/
2
(2.7)
Kuchaytirgichning foydali ish koeffitsienti chiqish quvvatini kuchaytirgich iste‟mol
qiladigan elektr energiya quvvatiga nisbati bilan aniqlanadi:
умум
чик
Р
Р
/
(2.8)
Kuchaytirgichning amplituda xarakteristikasi deb uning chiqishidagi kuchlanishning
kirishidagi kuchlanishiga bog„liqligini
кир
чик
U
U
ifodalovchi grafigi tushuniladi (2.1-
rasm). Bu xarakteristikaning ko„rinishi to„g„ri chiziqli bo„lishi kerak. Lekin, real
kuchaytirgichlarda tranzistor, transformator va drossellar xarakteristikalarining nochiziqligi,
xarakteristikani to„g„ri chiziqli ko„rinishdan chetlanishiga, ya‟ni nochiziqli buzilishlar bo„lishiga
olib keladi. Bu bo„linmalar kuchaytirgichning chiqishida begona chastotali signallarning Xosil
bo„lishi bilan xarakterlanadi.
Kuchaytirgichlarning chastota xarakteristikasi deb kuchaytirish koeffitsientining
chastotaga bog„liqlik grafigi
К
tushuniladi (2.2 - rasm). Ideal kuchaytirgichlarda
kuchaytirgichning ishchi chastota diapazonida kuchaytirish koeffitsienti o„zgarmasligi kerak.
Lekin, real kuchaytirgichlarda parametrlari chastotaga bog„liq bo„ladigan elementlar (sig„im,
induktivlik) mavjud bo„lganligidan, ayrim chastotalarda kuchaytirish kichik, ayrim chastotalarda
katta bo„ladi va bu chastotaviy buzilishlar deyiladi. Buzilishlarni yo„qotish uchun kuchaytirgich
sxemasiga chastota xarakteristikasini tekislovchi o„zgartirishlar kiritiladi.
Kuchaytirgichlarning sxemasida reaktiv elementlarning bo„lishi fazaviy buzilishlarga olib
keladi va ular kuchaytirgichlarning fazaviy xarakteristikasi orqali ifodalanadi.
Kuchaytirgichning sezgirligi deb chiqish kuchlanishi kuzatilishi mumkin bo„lgan kirish
signalining amplituda qiymati tushuniladi.
Kuchaytirgichning sezgirligi unda bo„ladigan shovqinlar tufayli chegaralangan.
Kuchaytirgichlarda teskari bog„lanish deb kuchayib chiqqan signal energiyasining bir qismini
uning kirishiga qayta uzatilish jarayoniga aytiladi.
SHuni aytish kerakki, deyarli barcha kuchaytirgichlarda ichki zararli (parazit) teskari
bog„lanish bo„ladi. Bu, asosan, kuchaytirgich tarkibiga kirgan elementlarning ideal bo„lmasligi
natijasida ularda sodir bo„ladigan fizik jarayonlar (elektrodlararo sig„imni bo„lishi va x.k)
oqibatidir. Tashqi reaktiv elementlar – sig„im va induktivlik elementlari Ham zararli teskari
bog„lanish paydo bo„lishiga olib keladi. Ichki va tashqi zararli teskari bog„lanish
kuchaytirgichning parametrlarini kutilmagan Holda o„zgartirib, uning normal ishlashiga zararli
ta‟sir etadi. Lekin, kuchaytirgichga kuchaytirish stabilligini oshirish, buzilishlarini kamaytirish,
o„tkazish soxasini kengaytirish, kirish va chiqish qarshiligini o„zgartirish va boshqalar uchun
foydali boshqariluvchi tashqi teskari bog„lanish ham kiritish mumkin.
2.2 - rasm. Kuchaytirgichning amplituda xarakteristikasi
2.3-rasm Kuchaytirgichning chastota xarakteristikasi
a) ideal holda b) real holda
2.4 - rasmda ko„rsatilgan tashqi teskari bog„lanishli qurilmaning struktura (tuzilish)
sxemasi tarkibiga, chastotaviy uzatish koeffitsienti K(
)=K(j
) bo„lgan kuchaytirgich va uzatish
koeffitsienti
(
)=
(j
) bo„lgan teskari bog„lanish zanjiri (kuchaytirgich bilan energiya uzatish
zanjiri Xalqa deb ataladi) kiradi. K(
) va
(
)
qiymatlar
kompleks
qiymatlar
bo„lib
(ular
soddalashtirish uchun rasmda K va
ko„rinishda
berilgan) kuchaytirgich va teskari bog„lanish zanjirida
reaktiv elementlarning bo„lishi natijasida vujudga
keladigan fazaviy farqlarni hisobga oladi.
Teskari bog„lanish kuchay-tirgichlari ishchi
chastotalari polosasida faoliyat ko„rsatgan-ligi uchun
zararli teskari bog„lanishlarning ta‟siri se-zilarli
bo„lmaydi va uni hisobga olmaslik mumkin. Bu Holda
uzatish koeffitsienti K(
) o„rniga kuchlanish bo„yicha kuchaytirish koeffitsientidan foydalanish
mumkin. Bu parametr va teskari bog„lanish Xalqasi uzatish koeffitsienti
(
), kuchlanish
bo„yicha moddiy qiymatlar K va
lar bilan xarakterlanadi. Tok va kuchlanishlar Ham ishchi
chastotalar polosasida moddiy qiymatli bo„ladi. 2.4 -rasmda teskari bog„lanishli
kuchaytirgichlarning ko„p tarqalgan turlarini struktura sxemalari ko„rsatilgan.
Nazorat savollari.
1. Kuchaytirgich asosiy xarakteristika va parametrlari qanday va ularning o‘ziga xos
xususiyatlari nimada ?
2. Kuchaytirgichlarda teskari aloqa deb nimaga aytiladi ?
3. Kuchaytirgich sxemasiga manfiy teskari aloqa kiritilishi bilan kuchaytirish koeffitsienti
qanday o‘zgaradi va u ishning barqarorligiga qanday tasir ko‘rsatadi ?
4. Sizga qanday kuchaytirish sinflari ma’lum ?
2.4 - расм. Тескари боьланишли
кучайтиргичнинг структура схемаси.
|
