5-mavzu. O‘lchash o‘zgartkichlari. O‘lchash tizimlari. Datchik. Statik va
dinamik tavsiflari
Reja:
O'lchash o'zgartirgichi klassipikatsiyasi
O'lchash o'zgartirgichni qanday tanlash kerak
O'lchov tizimi
Datchiklarning statik va dinamik xususiyatlari
O'lchash o'zgartirgichi klassipikatsiyasi
O'lchash o'zgartirgichi - o'lchangan qiymatni boshqa qiymatga yoki o'lchash
signaliga o'tkazish uchun ishlatiladigan, ishlov berish, saqlash, keyingi o'zgartirish
uchun qulay bo'lgan, ko'rsatuvchi va uzatuvchi, lekin operator tomonidan bevosita
qabul qilinmaydigan, standartlashtirilgan metrologik xususiyatlarga ega texnik
vosita. O'lchash o'zgartirgichi har qanday o'lchash moslamasining bir qismidir
(o'lchash moslamasi, o'lchash tizimi va boshqalar) yoki ba'zi bir o'lchash vositasi
bilan birgalikda ishlatiladi.
O'zgartirish tabiati bo'yicha:
Analog o'lchash o’zgartkichi - bitta analog kattalikni (analog o'lchash signali)
boshqa analog kattaligiga (o'lchash signali) o'zgartiradigan o'lchash vositasi;
Analog-raqamli o'lchash o’zgartkichi - bu analog o'lchash signalini raqamli
signalga aylantirish uchun mo'ljallangan o'lchash o’zgartkichidir;
Raqamli-analogik o'lchash o’zgartkichi - raqamli signalni analog miqdoriga
aylantirish uchun mo'ljallangan o'lchash o’zgartkichi.
O'lchash zanjirida:
Birlamchi o'lchash o'zgartirgichi - o'lchanadigan fizik kattaliknga bevosita
ta'sir ko'rsatadigan o'lchov o'zgartirgichi. Birlamchi o'lchash o'zgartirgichi – bu
o'lchash asbobi zanjiridagi birlamchi o'zgartirgichidir;
Sensor - kostruksiyaviyy izolyatsiyalangan birlamchi o'lchash o'zgartirgichi;
Detektor - ionlashtiruvchi nurlanishni o'lchash sohasidagi sensori.
Oraliq o'lchash o'zgartirgichi - birlamchi o'zgartirgichidan keyin o'lchash
zanjiuida joyni egallaydigan o'lchov o'zgartirgichi.
Boshqa belgilarga ko'ra:
O’zatuvchi o'lchash o'zgartirgichi - o'lchash ma'lumotlari signalini masofadan
uzatish uchun mo'ljallangan o'lchash o'zgartirgichi;
Katta o'lchovli o'lchash o'zgartirgichi - miqdor yoki o'lchash signalining
o'lchamini belgilangan vaqtga o'zgartirish uchun mo'ljallangan o'lchov
o'zgartirgichi.
Harakatlar printsipiga ko'ra, o'lchash o'zgartirgichi generator va
parametriklarga bo'linadi.
Kvant.
Ionlashtiruvchi nurlanish.
Optoelektronik.
Adsorbtsiyali.
Elektrokimyoviy.
Induksiya.
Termal.
Elektromagnit.
Galvanomagnit.
Hajmli.
Mexanik elastik.
Piezoelektrik.
Rezistiv
va
boshqalar.
O’zg’artkicharni bir qator belgilar bo'yicha ham tasniflash mumkin:
Chiqish
signalining
turi
bo'yicha.
O'lchovlarni
bajarishda
foydalaniladigan
fizik
qonunlariga
ko'ra.
Konversiya funktsiyalari va boshqalar.
O'lchash o'zgartirgichni qanday tanlash kerak
O'lchash o'zgartirgichni quyidagi printsiplarga muvofiq tanlash tavsiya
etiladi:
Chiqish signali qanaqa: raqamli yoki analogmi? Aynan shu signal monitorga
yoki ma'lumot o'qiladigan boshqa elementga chiqariladi. Analog o'lchash
o'zgartirgichlari allaqachon eskirgan qurilmalar, ammo ular hali ham ishlatiladi. Gap
shundaki, ularning rivojlanishi va ishlab chiqarishidagi o'sish o'tgan asrning 80-
yillarida ro'y bergan.
Ularning sharofati bilan ko'plab sanoat va ishlab chiqarish korxonalari barpo
etildi. Natijada, ushbu analog o'lchash o'zgartirgichlari ishlab chiqarishni
keskinlashtirgan yangi ishlab chiqarishlar paydo bo'ldi. Shuning uchun ular bugungi
kunda ishlab chiqarilmoqda, chunki ular arzon va juda keng tarqalgan.
Shunga qaramay, ularni raqamli qurilmalar bilan almashtirishmoqda, ular kattaligi
tartibiga ko'ra qimmatroq, ammo eng istiqbolli qurilmalar hisoblanadi:
- ular yuqori darajada ma'lumot uzatish, aniqlik va tezlikni ta'minlaydi;
-
ular
yuqori
elektr
xavfsizligiga
ega;
-
amalga
oshirish
qulayligi;
- ularni turli zamonaviy telemexanika tizimlariga birlashtirish mumkin.
Ba'zi zamonaviy o'lchash o'zgartirgichlari ham raqamli, ham analog chiqishga
ega bo'lishi mumkin.
Foydalanish shartlari. Deyarli barcha o'lchash o'zgartirgichlarni keng harorat
oralig'ida ishlatish mumkin, ammo ba'zi qurilmalarda cheklovlar bo'lishi mumkin.
Harorat taxminan o'n darajaga o'zgarganda, taxminan 0,4% xato paydo bo'lishi
mumkin. Ular o'lchash joyida harakat qiluvchi magnit maydonning ta'siri bilan
bog'liq va xatolar keltirib chiqarishi mumkin.
Shuning
uchun,
tanlashda,
yakuniy
tahlilda
o'lchash
o'lchash
o'zgartirgichining qanday vazifalarni hal qilishini aniqlash kerak.
O'lchash o'zgartirgich kerakli o'lchov aniqligini ta'minlashi kerak. Shuning
uchun u kerakli intervalga ega bo'lishi kerak, tekshiruv yoki kalibrlash o'tkazilishi
kerak. Masalan, o'lchash asboblari uchun kalibrlash oralig'i bir yil. Raqamli
konvertorlar uchun bu interval 4-6 yil ichida.
Yuqorida aytilganlarning barchasini hisobga olgan holda, o'lchash o'lchash
o'zgartirgichini uning asosiy texnik xususiyatlarini hisobga olgan holda tanlash
kerak: harakat tezligi, o'lchash xatoligi, maqsad, olingan qiymatni uzatish usuli va
boshqalar.
O'lchov tizimi
O'lchov tizimi (O’T) (GOST R 8.596 ga muvofiq) - o'lchash kanallarini tashkil
etuvchi o'lchash, ulash, hisoblash qismlari va umuman ishlaydigan yordamchi
asboblar (o'lchash tizimining qismlari):
- bu holatni tavsiflovchi ko'p vaqt o'zgaruvchan va keng taqsimlanadigan
umumiy holatlarda o'lchash o'lchash o'zgartirgichlaridan foydalangan holda ob'ekt
holati to'g'risida ma'lumot olish;
- o'lchov natijalarini mashinada qayta ishlash;
- o'lchash natijalari va ularni qayta ishlash mashinalarining natijalarini
ro'yxatdan o'tkazish va namoyish qilish;
- turli xil maqsadlar uchun ushbu ma'lumotlarni tizimning chiqish signallariga
aylantirish.
O'lchov tizimi (O’T) - o'lchash ma'lumotlarini olish, uni o'zgartirish, qayta
ishlash va iste'molchiga taqdim etish uchun zarur bo'lgan funktsional ravishda
o'rnatilgan o'lchash, hisoblash va boshqa texnik vositalar to'plami (shu jumladan
avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimiga kirish).
Datchiklarning statik va dinamik xususiyatlari
Har bir datchik o'lchangan miqdor va ushbu kirish miqdoridagi o'zgarishlarga
javoban chiqish paytida hosil bo'lgan miqdor o'rtasidagi bog'liqlik bilan tavsiflanadi.
Datchikning statik va dinamik xususiyatlarini qo’ydagicha.
Datchikning statik tavsifi deganda kirish va chiqish miqdorlarining barqaror
holatdagi qiymatlari o'rtasidagi munosabatni tushunish kerak.
Datchikning dinamik xarakteristikasi deganda vaqtinchalik jarayon davomida
uning kirish miqdorining birdaniga (bosqichma-bosqich) o'zgarishiga javoban
chiqish miqdorining harakati tushuniladi.
Agar datchikning statik xarakteristikasida bog'liqlik faqat chiqish miqdori Y va
kirish miqdori X o'rtasida o'zaro bog'liq bo'lsa, u holda vaqt parametri sensorning
dinamik xarakteristikasida ishtirok etadi va bu xarakteristikaga Y - Y (t) shaklining
bog'liqligi kiradi.
Shubhasiz, datchikning chiqish qiymatining barqaror holati, uning chiqish
qiymati vaqtinchalik jarayonlar tugaganidan so'ng, ya'ni qachon / -> © o bo'lgan
qiymatdir.
Statik xarakteristikaga ko'ra, kirish va chiqish miqdorlarining barqaror
holatdagi qiymatlari o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri mutanosib munosabati odatda
qabul qilinadi. Biroq, bu har doim ham e'tiborga olinmaydi. Datchiklarga
qo'llaniladigan kirish va chiqish miqdorlarining barqaror holat qiymatlari o'rtasidagi
bog'liqlik egri chiziq deb ham ataladi.
| 