Tarmoq topologiyalari
Tarmoq tushunchasi haqida 1 bo’limda qisqacha izohlangan bo’lsada, tarmoq
ikki yoki unda ortiq bo’lgan tarmoq xizmatlari (matn, ovoz, video, chat va boshqa
xizmatlar) foydalanuvchilari o’rtasida o’zaro ma’lumot almashish jarayonini taqdim
etuvchi qurilmalar, dasturiy ilovalar, dasturiy ta’minot va uzatish muhitlarining
majmuasidan tashkil topadi. Tarmoqlarning ko’p turlari mavjud bo’lib, faqat keng
tarqalgan tarmoq turlariga mahalliy tarmoq (LAN) va global tarmoqlarini (WAN)
misol qilib keltirish mumkin. Juda ko’p hollarda shahar tarmoqlari (MAN) ham
global tarmoqlari sifatida etirof etiladi (1 bo’limga qarang). WAN tarmoqlarida
kompyuterlar bir-biri bilan uzoqroq yoki global miqyosida turli operatorlarning
aloqa liniyalari, radio to’lqinlari yoki boshqa ulanish vositalari orqali ulanadi.
Tarmoqlar odatda uchta xususiyat ko’ra tasniflanadi: topologiya, aloqa protokollar
va arxitektura.
Tarmoq topologiyasi - bu aloqa kanallari va xostlarni bir-biri bilan o’zaro
bo’glanishini tashkil etilishi usullari tushuniladi, ya’ni kompyuterlarning fizik va
mantiqiy jixatdan o’zaro bog’lanishiga tarmoq topologiyasi deyiladi. Tarmoqning
fizik topologiyasi deganda tarmoqdagi qurilmalarning fizik joylashuvi va o’zaro
uzatish muhitlari orqali bog’lanilishi tushunilsa, mantiqiy topologiyada esa
tarmoqning qurilmalari o’rtasida qanday ma’lumot uzatilishi va qabul qilinishi
tushuniladi. Tugunlar orasidagi masofa, fizik jixatdan o’zaro bo’lanishi, ma’lumot
uzatish tezligi yoki signal turlari ikki xil tarmoq o’rtasida farq qilishi mumkin, ammo
ularning mantiqiy topologiyalari bir xil bo’lishi mumkin. Tarmoqning fizik
topologiyasi - bu OSI modelining fizik pog’onasi orqali ifodalanadi.Tarmoq
topoliyalari ta’kidlanganidek, tarmoq qurilmalarini joylashuviga va bir-biri bilan
bog’lanishi hamda tarmoqni qurishda foydalanilayotgan standart texnologiyaga mos
ravishda har xil ko’rinishda bo’lishi mumkin. Biror tarmoqdagi har qanday tugun
tarmoqdagi boshqa qurilmalarga bir yoki bir nechta fizik kanallar orqali bog’lanish
imkoniyatga ega bo’lishi mumkin; ushbu kanallarni grafik ravishda bog’lash
natijasida geometrik shakllar hosil bo’ladi va hosil bo’lgan shakllarning ko’rinishiga
qarab tarmoq topologiyasi nomlanadi. LAN tarmoqlarida turli xil fizik
topologiyalardan foydalaniladi, jumladan shina, yulduz, mesh, daraxt, nuqt-nuqta va
h.k., 2.1-rasm. Shuningdek, qurilmalarni ulash uchun ishlatiladigan uzatish
muhitlarining joylashuvi tarmoqning fizik topologiyasini ifodalaydi.
Tarmoq topologiyasi - bu aloqa tarmog'i elementlarining joylashuvi. Tarmoq
topologiyasi har xil turdagi telekommunikatsiya tarmoqlarini, shu jumladan radio
tarmoqlarini, sanoat stavkalari va kompyuter tarmoqlarini aniqlash yoki tavsiflash
uchun ishlatilishi mumkin. Tarmoq topologiyalari shuningdek, tarmoqni geografik
muhitdagi o’rni, foydalanuvchilari soni va foydalaniladigan texnologiyasiga
muvofiq tanlanadi. Bir qancha tarmoq topologiyalari mavjud: mesh, yulduz, daraxt,
shina, halqa ва 3-D torus.
Misol uchun mesh topologiyali tarmoq - bu lokal tarmoq topologiyasida
ishlatiladi, unda infratuzilma tugunlari to'g'ridan-to'g'ri, dinamik va ierarxik
bo'lmagan holda boshqa ko'plab tugunlarga ulanadi va ma'lumotlarni
foydalanuvchilarga samarali yo'naltirish uchun bir-biri bilan hamkorlik qiladi.
Bunday topologiyalar har doim ham o’zini oqlamaydi, sababi qurilishi qimmatga
tushadi.
3-rasm. Mesh topologiyali tarmoq
Yulduzli topologiyaga asoslanga tarmoq bo’lib, bunda kompyuter tarmoqlari
markazida joylashgan tarmoq elementni o’ziga ulangan qurilmalarni boshqarad.
Shuningdek, yulduzli topologiyada har bir xost markaziy qurilmaga ulanadi, bitta
markaziy qurilma xabarlarni uzatish uchun kanal vazifasini bajaradi. Bu topologiya
eng keng tarqalgan kompyuter tarmog'i topologiyalaridan biridir.
4-rasm. Yulduz topologiyali tarmoq
Torus aloqali topologiya - bu parallel kompyuter tizimidagi ishlov berish
tugunlarini o'zaro bog'lash uchun kalitsiz tarmoq topologiyasi hisoblanadi. Bu yangi
avlod topologiya hisoblanadi va ko’plab kompyuterlarni 3 o’lchamli holatda bir biri
bilan bog’laydi, 5-rasm.
5-rasm. Torus aloqali topologiy.
|
