200
76-rasm. Veb sayt muammolarining jiddiylik bo’yicha taqsimoti
O’tgan yilda veb saytlarda keng tarqalgan zaifliklar va ularning ulishi esa
OWASP (Open Web Application Security Project) tomonidan berilgan ma’lumotga
ko’ra esa quyidagicha bo’lgan (77-rasm).
77-rasm. OWASP tashkiloti tomonidan 2019 yilda uchragan zaifliklar va ularning
ulushi
Yuqorida keltirilgan zaifliklar natijasida hujumchilar tomonidan quyidagi
turli ma’lumotlarni qo’lga kiritish maqsad qilingan (78-rasm).
19%
55%
26%
Yuqori
O'rta
Past
84
53
45
37
29
13
13
5
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
А6
- Xavfsizlik sozlanmalarining noto'g'riligi
A7 - XSS (Cross-Site Scripting) zaifligi
A2 - Nojoiz autentifikatsiya
А5
- Nojoiz
ruxsatlarni nazoratash
A1 - Inyeksiya
А9
- No'malum zaifliklar bilan bog'liq muammolar
А3
- Maxfiy axborotni oshkor bo'lishi
А4
- XXE (XML External Entities) zaifligi
201
78-rasm. Zaifliklar natijasida qo’lga kiritish maqsad qilingan ma’lumotlar
Dasturiy mahsulotlarda xavfsizlik muammolari.
Dasturiy vositalardagi
mavjud tahdidlar odatda dasturlash tillari imkoniyatlari bilan belgilanadi. Masalan,
nisbatan quyi dasturlash tillari dasturchidan yuqori malakani talab etgani bois, ularda
ko’plab xavfsizlik muammolari paydo bo’ladi. Masalan, C# va
Java dasturlash
tillarida ko’plab muammolar avtomatik ravishda kompilyasiya jarayonida
aniqlangani bois C yoki C++ dasturlash tillariga nisbatan xavfsiz hisoblanadi.
Odatda zararli dasturiy vositalar ikki turga bo’linadi:
–
dasturlardagi zaifliklar (atayin yaratilmagan);
–
zararkunanda dasturlar (atayin yaratilgan).
Birinchi turga asosan, dasturchi tomonidan yo’l qo’yilgan xatolik natijasida
kelib chiqqan dasturlardagi muammolar misol bo’lsa, ikkinchi turga buzg’unchilik
maqsadida yozilgan maxsus dasturiy mahsulotlar (masalan, viruslar) misol bo’ladi.
Dasturiy vositalarda xavfsizlik muammolarini mavjudligi bir nechta omillar
bilan belgilanadi:
–
dasturiy
vositalarning
ko’plab
dasturchilar
tomonidan
yozilishi
(komplekslilik);
–
dasturiy mahsulotlar yaratilishida inson ishtiroki;
–
dasturchining malakasi yuqori emasligi;
–
dasturlash tillarining xavfsiz emasligi.
Dasturiy vositalar bir nechta million qator kodlardan iborat bo’lib, bu o’z
navdatida xavfsizlik muammosini ortishiga sababchi bo’ladi (12-jadval). Boshqa
47
31
14
6
2
Shaxsiy ma'lumotlar
Foydalanuvchi ruxsati
Foydalanuvchi identifikatori
Sessiya Idlari
Ilova ochiq kodi
202
so’z bilan aytganda, katta dasturiy vositalar ko’plab dasturchilar tomonidan yoziladi
va yakunda biriktiladi. Agar dasturchilar orasidan bittasining bilim darajasi yetarli
bo’lmasligi, yakunda butun dasturiy vositani xavfsizligini yo’qqa
chiqarishi
mumkin.
12 - jadval
