Baholashning zamonaviy metodlari va vositalari. Talaba (yoki oʻquvchi)larning bilimlarini baholash turlari va ularning afzallik hamda kamchiliklari.
Baholash – ta`lim jarayonining ma`lum bosqichida, oʻquv maqsadlariga erishganlik darajasini oldindan belgilab qoʻyilgan mezonlar asosida belgilash, oʻlchash, tahlil qilish jarayonidir.
|
Kognitiv oʻquv Maqsadlari
|
Psixomotorik oʻquv maqsadlari
|
Affektiv oʻquv maqsadlari
|
|
Nazariy bilim, aqliy mahorat va koʻnikmalar sohasi
|
Hatti-xarakatlar bilan bog’liq koʻnikmalar sohasi
|
Oʻzini tutishi va xulq bilan bog’liq koʻnikmalar sohasi
|
-nazariy bilimlarni eslash; -nazariy materialni tushunish; -nazariy materialni tahlil qilish; -nazariy bilim natijalarini baholay olish.
|
-material bilan ishlash;
-asboblarni qoʻllash;
-asbob-uskunalarni ishlata bilish.
|
-kasbga qiziqtirish;
-mehnat qilishga intilish;
-oʻrganishga tayyorlik;
-mas`uliyatni anglagan holda faoliyat koʻrsatish.
|
Besh ballik baholash.
Afzalligi
- ta`lim oluvchi rag’batlantiriladi;
- ta`lim oluvchining faoliyatini tezkor nazorat qilish imkoniyatini beradi;
- ta`lim beruvchining vaqti tejaladi;
- ta`lim oluvchining yakuniy bilimi baholarning soniga qarab emas, sifatiga qarab baholanadi;
- baholash qulay boʻladi;
- rasmiylashtirish hujjatlari kam boʻladi. Kamchiligi
- baholashning nisbiyligi; - yozma nutqda xatolarni toʻg’rilash imkoniyatining kamayishi;
- baholashning sub`ektivligi.
|
Baholashning reyting tizimi.
|
Afzalligi
- haqqoniy baholanishi;
- yozma nutqning oʻsishi;
- yozma nutqda xato va kamchiliklarni aniqlash imkoniyatlarining mavjudligi;
- ta`lim oluvchining bilimga boʻlgan ishtiyoqining sezilarli darajada oshishi;
- ta`lim oluvchini muntazam shug’ullanishga undashi.
|
Kamchiligi
- ta`lim beruvchi ta`lim oluvchi bilan ishlaganda koʻp vaqt sarf qiladi;
- ballarni hisoblash koʻp vaqtni talab qiluvchi murakkab jarayonligi;
- baholash usullariga qarab ta`lim oluvchi og’zaki nutqining pasayishi;
- ajratilgan vaqtning yetarli emasligi;
- ta`lim oluvchini baholash nazoratining murakkabligi va noqulayligi.
|
|
Mezonga asoslangan baholash.
| |
Afzalligi.
- oʻquv maqsadiga muvofiq baholanadi;
- ta`lim oluvchining bilimini baholaganda uning yoʻl qoʻygan xatolari yaqqol koʻrsatib beriladi;
- baholanuvchi ta`lim olishga yoʻnaltiriladi;
- baholanuvchilarning baholanayotgan sohadagi kuchli va kuchsiz tomonlari xolisona aniqlab beriladi, ularning oʻz bilimi va malakalariga boʻlgan ishonchi oshiriladi;
- hamma uchun bir xil bilim va malaka talablari oʻrnatadi;
- ta`lim mazmunm aniqlab beriladi;
- baholanuvchilarning oʻz faoliyati natijalariga boʻlgan mas`uliyati oshiriladi.
|
Kamchiligi.
- mezonlarni ishlab chiqish koʻp vaqt talab qiladi;
- mezonlarning ob`ektivligi, haqqoniyligi va aniqligini koʻrsatishga nisbatan talablarining koʻpligi;
- ijtimoiy fan yoʻnalishlari boʻyicha mezonlar ishlab chiqishda qiyinchiliklarga duch kelinishi.
|
|
Me`yoriy(normaga asoslangan) baholash
| |
Afzalligi
- oʻqituvchi ortiqcha vaqt sarflamaydi;
- turli shart-sharoitga oson moslashish mumkin;
- baho boʻyicha koʻrsatkichlar umumiy tarzda olinadi; - muayyan baholanuvchilar guruhi ichida ularni oʻzlashtirish imkonini beradi;
- baholash natijasida guruh ichidan ma`lum qismini ajratib olish imkonini beradi.
|
Kamchiligi
-baholashda bilim bilan xulqni baholash aralashtirilib yuboriladi;
- ba`zan xulqni baholash bilimni baholashni cheklab qoʻyadi;
- baholar oʻqituvchi tomonidan sub`ektiv belgilanishi mumkin;
- ta`lim oluvchiga nisbatan simpatiya ham bahoni yuqori qoʻyib yuborishga olib keladi;
- bilimlarni ob`ektiv va haqqoniy baholashning pasayishiga imkoniyat yaratadi.
|
“Qanday?” ierarxik diagrammasi
«Qanday?» ierarxik diagrammasi asosida faoliyatni tashkil etish qoidalari:
1. Vujudga kelgan muammoni sababini aniqlash zarur, ammo ana shu muammoni qanday yoʻllar bilan hal etish mumkin degan savolga javob berishni oʻrganish muhim vazifalardan biridir. «Qanday?» ierarxik diagrammasi ana shunday hollarda samarali natija beradi.
«Qanday?» ierarxik diagrammasi muammo haqida butunligicha umumiy tasavvurga ega boʻlishga imkon beradigan savolarning mantiqiy zanjiri koʻrinishida namoyon boʻladi.
Ketma-ket ravishda «Qanday?» savolini qoʻyish orqali siz faqat muammoni hal etishning barcha imkoniyatlarini tadqiq etibgina qolmay, balki ularni amalga oshirish usullarini ham oʻrganasiz.
Diagramma strategik darajadagi savol bilan ish boshlaydi. Muammoni hal etishning quyi darajasi birinchi navbatdagi harakatlar roʻyxatiga mos boʻladi
Oʻylamay, baholamay va ularni oʻzaro solishtirmay tezlikda barcha g`oyalarni yozish lozim boʻladi.
Diagramma hech qachon tugallanmaydi: unga yangi g`oyalarni kiritish mumkin boʻladi.
Agarda savol sxemada bir qancha ‘shoxlar’da qaytarilsa, demak u nisbatan muhimdir. U muammoni hal etishning muhim qadami boʻlishi kerak.
Yangi g`oyalarni qanday grafik koʻrinishda qayd etishni oʻzingiz tanlab oling (daraxt, kaskad va b.) Bunda muammo shajarasi koʻz oldingizda namoyon boʻladi.
6. Toʻg`ri mulohaza qilish va xulosalar chiqarish orqali muammoning yechimini topish yengil kechadi.
Didaktik o’yinli texnologiyalar qanday amalga oshitiladi?
Qanday? Qanday?
Qanday?
Qanday?
Qanday?
T-sxema
T-sxema dars davomida universal grafik vosita boʻlib xizmat qiladi.
Bu texnologiya juda sodda, muammoning mavzu doirasi aniqlangandan soʻng quyidagi koʻrinishdagi T-sxemani tuzish kerak.
Sizningcha baholash qanday amalga oshirilishi kerak?
T-sxema texnologiyasining jadvali
Besh minutdan soʻng sxemaning chap tomonini toʻldirish lozim. Unda oʻquvchilar belgilangan vaqt davomida mavzuga oid qancha fikrlar oʻylab topishgan boʻlsa, shuncha fikrlar koʻrsatiladi. Keyingi belgilangan vaqt davomida oʻquvchilar sxemaning oʻng tomonini toʻldiradilar. Va nihoyat, yana shuncha vaqt mobaynida oʻquvchilar oʻzlarining T–sxemalarini boshqa juftlikning T–sxemasi bilan taqqoslash imkoniga ega boʻladilar.
Informatika darslarida bilim, malaka va koʻnikmalarini nazorat qilish, baholashning zamonaviy metodlari va vositalari
1-asosiy savol boʻyicha darsning maqsadi: Informatika darslarida bilim, malakava koʻnikmalarini nazorat qilish tushunchalarini talabalarda shakllantirish.
Identiv oʻquv maqsadlari:
1. Informatika darslarida bilim, malaka va koʻnikmalarini nazorat qilish toʻg’risidagitushunchalarga ega boʻladilar.
2. Informatika darslarida bilim, malaka va koʻnikmalarini nazorat qilish toʻg’risidagitushunchalarni farqlay oladilar. 1-asosiy savol bayoni: Ta`lim mazmunini takomillashtirish oʻqituvchining bilimi,pedagogik texnika va pedagogik texnologiyalarni ta`lim-tarbiya tizimiga qay darajada qoʻllayolish mahorati bilan uzviy bog’liq ekanligini avvalgi mavzularda koʻrib oʻtdik.
Oʻqituvchining kasbiy faoliyati samarasi talabalar tomonidan egallangan bilim, koʻnikmava malakalarda oʻz ifodasini topadi. Talabaning mustaqil faoliyati uning erkin fikri asosidamantiqiy tafakkurning qay darajada rivojlangani bilan bog’liq. Bunda: ‘oʻquv-bilishjarayonidagi mustaqillik’, ‘ta`lim-tarbiya jarayonidagi faollik’, ‘ijodiy qobiliyatningrivojlanganlik darajasi’ talaba bilimini nazorat qilish va baholash texnologiyasiningasosiy mezoni hisoblanadi. Bu koʻrsatkich talabani boʻlajak oʻqituvchi sifatiga xos boʻlganshaxsiy va kasbiy xislatlarini ham oʻz ichiga qamrab olishi lozim. Demak, talaba shaxs sifatida vaboʻlajak oʻqituvchi sifatida qay darajada shakllangan hamda uning shaxsiy va kasbiyxususiyatlarida uzaro uyg’unlik bormi, degan savolga javob talaba faoliyatiga qoʻyilgan bahohisoblanadi.
Talabalar bilimini nazorat qilish va baholash aksariyat hollarda ta`lim jarayoniga xosqaytar aloqa vositasi sifatida qaraladi. Bunda boʻlajak mutaxassisning shaxsiy va kasbiyxislatlari qay darajada shakllanib kelayotganligiga e`tibor berilmaydi. Bu xususiyatlarningnazardan chetda qolishi raqobatbardosh kadrlar tayyorlashga boʻlgan e`tiborsizlikka olibkeladi.
Talabalar bilimini nazorat qilish joriy, oraliq va yakuniy turlarga boʻlinadi. Nazoratningjoriy turi barcha oʻzlashtirilishi lozim boʻlgan bilimlarni undan avval oʻzlashtirilgan bilimlardarajasini prognoz qilish bilan bog’liq boʻladi. Oʻquvchi yoki talaba dastur talablari asosida harbir mavzuni oʻz vaqtida oʻzlashtirib bora olishi yoki oʻzlashtira olmasligi joriy nazoratdama`lum boʻladi. Joriy nazoratning afzalligi ham aynan mana shu joyda koʻrinadi. Demak, joriynazoratning asosiy vazifasi oʻzlashtirilgan bilim, koʻnikma va malaka asosida navbatdagioʻzlashtirilishi lozim boʻlgan bilimlarni ilmiy-uslubiy jihatdan aniqlab borish hisoblanadi.
Ta`limning tizimiylik va izchillik qoidasiga muvofiq, oraliq nazoratda yirik mavzular,boblar yoki modullashtirilgan mavzular toʻplamiga oid bilimlar baholanib boriladi.
Har ikkala nazorat turida talabalarning erkin fikr mustaqilligi va faolligiga alohidae`tibor beriladi. Bu jarayonda har bir talaba oʻzini oʻzi nazorat qilish imkoniyatiga ham egaboʻladi.
Dasturda belgilangan soatlar (ya`ni rejadagi barcha mavzular) toʻliq bajarilib boʻlingach,yakunny nazorat qabul qilinadi.
Yakuniy nazoratda ta`limning ilmiyligi va ta`lim-tarbiyaning birligi printsipiga alohidae`tibor qaratiladi. Talabalar bilimini nazorat qilish va. baholashda B.Blumnnng pedagogik taksonomiyasiga asoslanish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bunda talabaning qay darajadata`limiy maqsadni qoʻya olishi va unga erishish yoʻllari, ya`ni talaba bilimlarini qaysibosqichga muvofiq kelishi aniq boʻladi. Shu bilan birga, talabaning intellektual – ijodiyimkoniyatlari, oʻquvmetodik tajribalari hamda professional tayyorgarligi xususidaprognostik malumotlar olinadi. Bunda asosiy e`tibor talabani mustaqil bilim olish ishlariga, shuasosda, zarur koʻnikma va malakalarning nechog’li shakllanib borayotganligi hamda uni kasbamaliyotida qoʻllay olish qobiliyatiga e`tibor qaratiladi. Bular talabaning kasb faoliyatiga qaydarajada kirib kelayotganligini baholash texnologiyasi hisoblanadi.
Umumiy oʻrta ta`limda oʻquvchi faoliyatini baholash va unga muvofiq keluvchireyting tizimi joriy etilgan.
Oliy ma`lumotli bakalavr oʻqituvchi kadrlar tayyorlaydigan DTS talabiga muvofiq ishlabchiqilgan reyting tizimida talabaning bilim sifatini nazorat qilish tartibi quyidagicha amalgaoshiriladi:
• nazorat turlari (joriy, oraliq. yakuniy);
• nazorat usullari (og’zaki, yozma, pedagogik test);
• baxo shkalasi;
• talabaga qoʻyilgan bahoni predmet boʻyicha umumiy baho(ball)ga birlashtirish.
Buni “Informatika fanini oʻqitishda innovatsion texnologiyalar” fani boʻyicha joriy etilib kelinayotgan reyting ishlanmasi misolida quyidagicha koʻrsatish mumkin:
ma`ruza- 26soat, amaliyot - 36soat va seminar 10-soat, jami - 72 soat
“AMALIY MATEMATIKA VA INFORMATIKA” kafedrasi “INFORMATIKA OʻQITISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR” fanidan talabalar bilimini baholashning REYTING JADVALI (KUZGI SEMESTR)
IOʻM 3-kurs,
Baholash mezoni: Maksimal ball - 100 ball.
Oʻtish bali - 56 ball ‘A`lo’ - 86 dan 100 gacha (86-100%)
“Yaxshi” - 71 dan 85 gacha (71-85) ‘Qoniqarli’ - 56 dan 70 gacha (56-70%)
“Qoniqarsiz” - 55% dan past.
№ Sentyabr Oktyabr Noyabr Dekabr Yanvar
Eslatma: 40% dan kam ball toʻplagan talabalar YaN ga qoʻyilmaydi.
Yakuniy nazoratga kirish balli - 40 ball.
Talabalarning bilimlarini nazorat qilish va baholash texnologiyasi yanadatakomillashmog’i zarur. Ta`lim-tarbiyaning faol innovatsion noananaviy yoʻllarini yaratishva ularni amaliyotga tatbiq etish, mustaqil fikrlash asosida ijodiylik muammolilikni talabetadi. Shunga muvofiq, ta`lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish hamkorlik faoliyatiga,yani ”sub`ekt-sub`ekt” munosabatiga asoslanadi. Bu munosabatga xos motivlar oʻz-oʻzinibaholash va nazorat qilish tizimini yaratishni taqozo etadi.
2-asosiy savol boʻyicha darsning maqsadi: Baholashning zamonaviy metodlariva vositalari tushunchalarini talabalarda shakllantirish.
Identiv oʻquv maqsadlari:
1. Baholashning zamonaviy metodlari va vositalari toʻg’risidagi tushunchalarga egaboʻladilar.
2. Baholashning zamonaviy metodlari va vositalari toʻg’risidagi tushunchalarni farqlayoladilar.
2-asosiy savol bayoni: Talaba (yoki oʻquvchi)larning bilimlarini baholashturlari va ularning afzallik hamda kamchiliklari.
Baholash – ta`lim jarayonining ma`lum bosqichida, oʻquv mvqsadlariga erishganlikdarajasini oldindan belgilab qoʻyilgan mezonlar asosida belgilash, oʻlchash, tahlil qilishjarayonidir.
Oʻquv maqsadlarisohalari
Kognitiv oʻquv Maqsadlari
Psixomotorik oʻquv maqsadlari
Affektiv oʻquv maqsadlari
Nazariy bilim, aqliy mahorat va koʻnikmalar sohasi
Hatti-xarakatlar bilanbog’liq koʻnikmalar sohasi
Oʻzini tutishi va hulqbilan bog’liq koʻnikmalar sohasi
-nazariy bilimlarni eslash;
-nazariy materialnitushunish;
-nazariy materialni tahlilqilish;
-nazariy bilim natijalarinibaholay olish.
-material bilan ishlash;
-asboblarni qoʻllash;
-asbob-uskunalarniishlata bilish.
-kasbga qiziqtirish;
-mehnat qilishga intilish;
-oʻrganishga tayyorlik;
-mas`uliyatni anglaganholda faoliyatkoʻrsatish.
Besh ballik baholash.
Afzalligi Kamchiligi- ta`lim oluvchi rag’batlantiriladi; - baholashning nisbiyligi;
- ta`lim oluvchining faoliyatini - yozma nutqda xatolarnitezkor nazorat qilish toʻg’rilash imkoniyatiningimkoniyatini beradi; kamayishi;
- ta`lim beruvchining vaqti tejaladi;
- baholashning sub`ektivligi.
- ta`lim oluvchining yakuniy bilimibaholarning soniga qarab emas,sifatiga qarab baholanadi;
- baholash qulay boʻladi;
- rasmiylashtirish hujjatlari kam boʻladi.
Baholashning reyting tizimi.
Afzalligi Kamchiligi
- haqqoniy baholanishi;
- ta`lim beruvchi ta`lim oluvchi bilanishlaganda koʻp vaqt sarf qiladi;
- yozma nutqning oʻsishi;
- ballarni hisoblash koʻp vaqtnitalab qiluvchi murakkab jarayonligi;
- yozma nutqda xato va kamchiliklarni - baholash usullariga qarab ta`limaniqlash imkoniyatlarining oluvchi og’zaki nutqining pasayishi;
mavjudligi;
- ta`lim oluvchining bilimga boʻlganishtiyoqining sezilarli darajada - ajratilgan vaqtning etarlioshishi; emasligi;
- ta`lim oluvchini muntazam - ta`lim oluvchini baholashshug’ullanishga undashi. nazoratining murakkabligiva noqulayligi.
Mezonga asoslangan baholash.
Afzalligi. Kamchiligi.
- oʻquv maqsadiga muvofiq baholanadi;
- mezonlarni ishlab chiqish koʻpvaqt talab qiladi;
- ta`lim oluvchining bilimini - mezonlarning ob`ektivligi,baholaganda uning yoʻl qoʻygan haqqoniyligi va aniqliginixatolari yaqqol koʻrsatib beriladi;
koʻrsatishga nisbatan - baholanuvchi ta`lim olishga talablarining koʻpligi;
- ijtimoiy fan yoʻnalishlari - baholanuvchilarning baholanayotgan boʻyicha mezonlar ishlab chiqishdasohadagi kuchli va kuchsiz tomonlari qiyinchiliklarga duch kelinishi. xolisona aniqlab beriladi,ularning oʻz bilimi va malakalarigaboʻlgan ishonchi oshiriladi;
- hamma uchun bir xil bilim va malakatalablari oʻrnatadi;
- ta`lim mazmunm aniqlab beriladi; - baholanuvchilarning oʻz faoliyatinatijalariga boʻlgan mas`uliyati oshiriladi.
Me`yoriy(normaga asoslangan) baholash
Xulosa: Xulosa qilib aytadigan bo’lsam informatika fanini o’qitish o’quvchilarga yetkazib berish jarayoni murakkabdir. Informatika balki boshqa fanlarni ham o’quvchilarga yetkazishda biz albatda turli xil metod va vositalardan foydalanamiz. Dars o’tish jarayonida sinfni kichik guruhlarga bo’lib yoki bo’lmasa teskor savol javob tarzida bolararni o’qituvchi o’ziga jalb qilishi mumkin. O’qituvchi tinmay izlanishda bo’lishi kerak o’quvchilarga iloji boricha yangi ma’lumotlar berib dars o’tsa maqsadga muoffiq bo’lardi.
Foydalangan internet saytlar:
1.www ziyonet.uz-Axborot ta’lim partali
2.www edu.uz-Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirlik partali
3.www tdpu.uz-Nizomiy nomidagi TDPU rasmiy sayt.
http://fayllar.org
|
