Samarqand iqtisodiyot va servis instituti r. S. Amriddinova, N. E. Ibadullayev, G. R. Tursunova, O. I. Tuxliyev

145 
yo‘naltirishilozimdir. Ekskursiya xizmatida ob’ektlarni ko‘rish va hikoyasida 
yangilik, mazmundorlik, soddalilik uyg‘unlashib, mavzu dolzarb bo‘lsagina 
ekskursantlar 
diqqati 
barqaror 
bo‘lishi 
mumkin. 
Kattahajmdagima’lumothamqanchalikqiziqarlibo‘lmasine’tiborsusayishigaolibkeli
shimumkin, gid bu kabiholatlarbilankurashishnio‘rganishilozim. 
Gidhikoyasiningqaysidaqiqalarida, 
qandayoraliqdae’tiborsusayishiboshlanadi? Ekskursiya xizmati amaliyoti bilan 
bog‘liq bunday ilmiy tadqiqotlar o‘tkazilmagan, lekin har bir gid o‘z tajribasida bu 
kabi muammoga duch keladi. E’tibor susayishining davriyligi va davomiyligi 
ko‘pgina sabablarga bog‘liq: gid ma’lumotlarining eskirganligi, nutqning 
yetarlicha obrazli, hissiyotli bo‘lmasligi, ob’ektni ko‘rsatish va hikoyasi 
mazmunidagi bog‘liqlikning yo‘qligi, gid tomonidan ekskursantlar guruhining 
o‘ziga xosligini tahlil qilmaganligi va h.k. 
Ma’ruza o‘qish metodikasidan e’tiborning susayishi vaqti borasidagi 
yo‘nalishli ma’lumotlarni olish mumkin. Notiqlarning chiqishini tadqiq qilgan 
olimlar shuni aniqlashdiki, tinglovchilarda birinchi e’tibor susayishi ma’ruzaning 
14-18 daqiqasida, ikkinchisi birinchisidan so‘ng 11-14 daqiqada, uchinchisi 9-11 
daqiqadan so‘ng, to‘rtinchisi 8-9 daqiqadan so‘ng va keyinchalik har 4-5 daqiqada 
yuzaga keladi. Birinchi raqamlar yoshlardagi e’tibor susayishini ko‘rsatsa, 
ikkinchisi katta yoshdagilarga xosdir. Bu ma’lumotlarni gid ham notiq sifatida 
inobatga olishi mumkin, lekin uning faoliyati tashqi xalaqit beruvchi omillarning 
ta’siri bilan murakkablashadi(masalan, zaldagima’ruzachidanko‘ra). 
Ekskursiyajarayonidaob’ektlar, 
manzara 
o‘zgarib 
turadi 
va 
bu 
ekskursantlare’tiboriga ijobiyta’sirko‘rsatadi. Lekinbitta ob’ekt oldida 10- 15 
daqiqauzluksizma’lumot berilsa yokiavtobus harakatida atrof-muhit o‘zgarishsiz 
qolsa, hikoyaning 4-5 daqiqasidayoq diqqatsusayishi boshlanadi. Uni quyidagi 
belgilardan aniqlash mumkin: ekskursantlar bir-biriga savol bilan murojaat 
qilishadi, hikoyaga quloq solishmaydi, ko‘z qarashlaridan bilib olish mumkin, 
ba’zi ekskursantlar guruhdan ajralib, ob’ektni mustaqil o‘rganishadi. 

146 
Ekskursantlardagie’tiborsusayishinioldiniolishvauniyuqoridarajadasaqlabqol
ish 
uchun 
gidularnifaollashtiruvchiruhiy- 
pedogogikusullarnioldindano‘ylabqo‘yishikerak. 
Ekskursantlare’tiborinisaqlabqolishuchunbir necha usullartavsiyaetiladi. 
Birinchisi, ekskursiya ob’ektlarini ko‘rsatish tartibi. Shahar ichidagi 3 soatli 
avtobusli ekskursiyada 30 tagacha asosiy ob’ektlarni kiritish mumkin. Bunda har 
bir ob’ektga 4 daqiqalik hikoya to‘g‘ri keladi. Ob’ektlarni ko‘rsatish jarayoni 
ekskursantlar e’tiborini faollashtiruvchi samarali jarayon bo‘lishi uchun u konkret, 
obrazli, faol, mantiqan ketma-ket, mavzu mazmunini yoritishda navbatdagi 
pillapoya bo‘lishi kerak. 
Ikkinchisi,«gidportfeli»dagi ko‘rgazmali vositalardan foydalanish. Ob’ektlar 
yetarli bo‘lmagan marshrut uchastkalarida va gid hikoyasi 10-15 daqiqato‘xtovsiz 
davom etganda ko‘rgazmali vositalardan foydalanishi muhimdir. Ko‘rgazmali 
vosita ekskursantlarning hikoyaga bo‘lgan e’tiborini ko‘taradi, ular eshitishdan 
ko‘rishga o‘tadi. 
Ekskursiya mavzusi matniga «yorqin faktlar», qiziqarli epizodlarni kiritish 
tavsiya etiladi. Solishtirish uchun keltirilgan raqamli faktlar yaxshi samara beradi. 
Ekskursantlar e’tiborini saqlab qolish uchun qo‘llanilgan yorqin faktlar 
ekskursiya mavzusiga mantiqan mos kelishini ekskursiya matni ustida 
ishlayotganda inobatga olinadi. 
Hazillar, latifalar ham diqqat susayishi bilan kurashda qo‘l keladi. Hazil aqliy 
va jismoniy yengillik bag‘ishlaydi, eshituvchilarda ijobiy kayfiyat uyg‘otadi, gid 
va ekskursant o‘rtasida iliq munosabatlarni shakllantiradi. Gid shuni yodda tutishi 
kerakki, ekskursantlarni atayin kuldirish uchun mavzuga to‘g‘ri kelmaydigan 
hazillar, latifalardan foydalanmaslik lozim.
Yuqorida aytib o‘tilgan savol-javobusulinihamekskursantlardagi e’tibor 
susayishini oldini olishda qo‘llash mumkin. 

Download 2,73 Mb.