«sanoat ishlab chiqarishini tashkil etish» kafedrasi «tasdiqlayman»

“Andijondonmahsulot ” AJda 2014-2016-yillarda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning realizatsiyasi to’g’risida ma’lumot

Yuqorida 2.2.3-tahliliy jadval ma’lumotlaridagi tafovutlar, rejaning bajarilishiga yanada aniqlik kiritish maqsadida ishlab chiqarilgan mahsulotlarning sotilishi tahlilini amalga oshiramiz.

Aynan shunday holat birgalikda ishlab chiqariladigan mahsulotlar bo’yicha ham kuzatilmoqda. Aniqrog’i, 2015-yil sotish faoliyati samarali deb, 2016-yilda esa samarasiz deb baholanishi mumkin.

Haqiqatan, 2016-yilda omuxta yemning (12353/18032*100%) 68 %igina sotilgan. Vaholanki, ushbu mahsulot doim viloyatimizda xaridorgir hisoblanadi.

Ushbu bitiruv malakaviy ishimning mavzusi “Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish rejasi va sotish rejasini ta’minlash mexanizmini takomillashtirish” bo’lib mazkur bobda uning tahlil qismini yoritishga harakat qildim. Bitiruv malakaviy ishimnig ob’yekti hisoblangan “Andijondonmahsulot” AJda ishlab chiqarish uchun belgilangan reja hamda uning qanday darajada amalga oshirilganligini bilan ushbu bobda yaqindan tanishdik. Mazkur korxonada ishlab chiqarilgan mahsulotlarning qancha miqdorda sotish rejasi esa belgilanmagan. Ya’ni korxona ma’lum belgilangan reja asosida o’z mahsulotlarini realizatsiyasini amalga oshirmaydi. Biz yuqorida 2.2.3-jadvalda haqiqatda qancha miqdorda mahsulot ishlab chiqarilganligini tahlil qilgan edik. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning qancha qismi sotilganligi bilan quyidagi jadval hamda dinamikalar yordamida batafsil tanishamiz.

“Andijondonmahsulot ” AJda 2014-2016-yillarda ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi hamda ularning realizatsiyasi to’g’risida ma’lumot

“Andijondonmahsulot” AJda 2014-2016-yillarda ishlab chiqarilgan hamda sotilgan omuxta yem mahsulotlarining dinamikasi

“Andijondonmahsulot” AJda 2014-2016-yillarda ishlab chiqarilgan hamda sotilgan makaron mahsulotlarining dinamikasi

Ushbu 2.2.8-diagrammada esa ishlab chiqarilgan hamda sotilgan makaron mahsulotlari to’g’risida ma’lumotlar keltirilgan. Yillar davomidagi ishlab chiqarilgan hamda sotilgan mahsulotlarning hajmlarini tavsiflovchi bu ko’rsatkichlaridan shuni ko’rishimiz mumkin-ki, 2016-yil davomida mahsulotni ishlab chiqarish hajmi hamda uni realizatsiya hajmi o’sgan.

O’tgan 2 yil davomida ya’ni 2014 hamda 2015-yillarda korxona tarkibidagi mazkur makaron ishlab chiqarish sexi ma’lum muddatgina faoliyat yuritgan xolos. Shu sababli o’sish hajmi past darajada amalga oshirilgan.

“Andijondonmahsulot” aksiyadorlik jamiyatida 2014-2016-yillar davomida sotilgan mahsulotlarning foiz ko’rinishdagi o’zgarish tendensiyalarini quyidagi dinamika yordamida tahlil qilamiz.

“Andijondonmahsulot” AJda 2014-2016-yillarda sotilgan mahsulotlarining dinamikasi (foizda)

“Andijondonmahsulot” AJda oxirgi 3 yil davomida “O’zdonmahsulot” AK tomonidan belgilangan oylik hamda yillik ishlab chiqarish rejasi asosida ishlab chiqarilgan mahsulotlar hamda ularning realizatsiyasi to’g’risidagi ma’lumotlar bilan tanishib bitiruv malakviy ishimni ob’yekti hisoblangan mazkur zamonaviy korxonaning reja-iqtisod, buxgalteriya hamda sotuv bo’limlari ma’lumotlari asosida tayyorlangan chizmalar jadvallar va diagrammmalar yordamida tahlil qildim.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir sanoat korxonasi ishlab chiqarayotgan mahsulotlar hajmi hamda ularning iste’molchilari ko’lamini o’z ichki imkoniyatlarini hisobga olgan holda rejalashtirish zarur. Bu yerda nafaqat ichki imkoniyatlarni balki tashqi omillarni ham hisobga olib mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan barcha xom-ashyolar bazasini, ulardan oqilona foydalanish imkoniyatlarini ham hisobga olish zarur. Shu kabi omillarni nazarda tutgan holda har bir korxona ishlab chiqarishi zarur bo’lgan barcha mahsulotlarning turi hamda hajmini mustaqil ravishda o’zi rejalashtirishi kerak. O’zbekiston Respublikasining “Korxonalar to’g’risida” gi Qonunining 20-moddasida ham yuqorida keltirilgan fikrlarning isboti sifatida quyidagi satrlar ifodalangan: “Korxonalar o’z faoliyatini mustaqil rejalashtiradi va xom-ashyo resurslariga, materiallarning mavjudligini hamda ishlab chiqarilayotgan mahsulotga, bajarilayotgan ishga, ko’rsatilayotgan xizmatga bo’lgan talablarini hisobga olib taraqqiyot istiqbollarini belgilaydi. Korxona davlat ehtiyojlari uchun shartnoma asosida ishlar bajaradi, mahsulot sotadi va xizmat ko’rsatadi”.Xuddi shu qonunda nazarda tutilgan holda “Andijondonmahsulot” AJ ham o’z faoliyatida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmini o’zi rejalashtiradi. Ya’ni bunda korxona o’z istiqbolida qancha miqdorda mahsulot ishlab chiqarishi va un sotishi mumkinligini hisobga olib oldindan biznes reja tuzadi. Mazkur biznes rejada nazarda tutilgan ishlab chiqarish hamda sotish hajmi to’g’risidagi kutilish ko’rsatkichlarni “O’zdonmahsulot” AKga taqdim etadi. Ushbu taqdim etilgan ishlab chiqarilishi hamda sotilishi kutilayotgan ko’rsatkichlar asosida kompaniya korxonada ishlab chiqarilishi zarur bo’lgan mahsulot hajmini oylik hamda yillik ravishda rejalashtiradi. Ushbu belgilangan reja asosida esa, korxona mahsulotlarni ishlab chiqaradi hamda uni qanchalik ravishda bajarilganligi to’g’risida kompaniyaga, davlat statistika qo’mitasiga hamda kerakli joylarga o’z hisobotlarini taqdim etadi.

“Andijondonmahsulot” AJda 2014-2020-yillarda ishlab chiqarilishi kutilayotgan mahsulotlar hajmi to’g’risida ma’lumot

Yuqorida keltirilgan 2.3.1-jadvalda “Andijondonmahsulot ” AJning 2014-2020-yillar da ishlab chiqarilishi kutilayotgan mahsulotlar to’g’risida ma’lumotlar taqdim etilgan. Ushbu jadval ma’lumotlari asosida 2016-yilda korxona tomonidan o’z biznes rejasida “O’zdonmahsulot” AKga taqdim etgan. Ushbu taqdim etilgan jadval asosida esa kompaniya korxonaga yillik ishlab chiqarishi zarur bo’lgan mahsulotlar hajmini rejalashtiradi. Ushbu jadval 2016- yilda korxona tomonidan taqdim etilganini hisobga olgan holda, yuqorida keltirib o’tgan 2.2.3-jadval ma’lumotlarini mazkur jadvalning 2016-yil uchun mo’ljallangan kutilish ko’rsatkichalarini solishtiradigan bo’lsak ma’lum farqlar mavjud. Korxona 2016-yilda un mahsulotlarini 42000 tonna hajmda ishlab chiqarishni rejalashtirgan edi. Amalda esa bu hisobot yilining oxirida 40009 tonnani tashkil etdi. Kutililgan ko’rsatkichdan 1991 tonna kam miqdorda mahsulot ishlab chiqardi. Xuddi shunday omuxta yem mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmi 32000 tonna miqdorda kutilgan bo’lsa-da, amalda 18032 tonnani tashkil etgan. Ya’ni bunda ham kutilgan natijada 13968 tonna kam mahsulot ishlab chiqarilgan. Makaron mahsulotlarini ishlab chiqarishda ham biroz kamayishlar mavjud. Ushbu ma’lumotlarni inobatga olib korxonada mahsulot ishlab chiqarish uchun belgilangan rejani bajarilishida quyidagi ichki omillar ta’sir ko’rsatmoqda:

• 
  korxona eng avvalo oldindan kelgusi yillarda ishlab chiqarilishi ko’zda tutilgan mahsulotlar hajmini yuqori darajada rejalshtirish;
  
• 
  korxona faoliyatida ishlab chiqarish hajmini rejalashtirishda o’zining to’la quvvatini hamda zarur xom-ashyo resurs bazasini to’la darajada hisobga olmaslik;
  
• 
  korxonada ishlab chiqarish sexlarida oy boshida dam olish kunlarining uzoqligi;
  
• 
  ishlab chiqarish texnologiyalarining asosiy qismi ta’mirtalab hamda elektr energiyasining ko’p sarflashi;
  
• 
  ishlab chiqarishdagi ishchilarning kunlik ish soatining uzunligi;
  
• 
  korxonada ishlab chiqarilgan mahsulotlar savdosini birja orqali tashkil etilganligi va boshqalar.
  

• 
  kompaniya tomonidan korxonaga belgilanadigan ishlab chiqarish rejasini har hisobot oyining 8-10 sanasida ya’ni dastlabki kunlarida taqdim etmasligi;
  
• 
  belgilangan rejaga oyning oxirgi haftasida qo’shimcha ravishda yana ishlab chiqarish rejasinig belgilanishi;
  
• 
  mahsulotlar realizatsiyasida lokal tarmoqda raqobatchi turdosh korxonalarning mavjudligi hamda mahsulotlarning reklamasini past darajada tashkil etilganligi va boshqalar.
  

Ya’nikim shu o’tgan 2016-yil davomida korxonaga kompaniya tomonidan jami 40773tonna un mahsulotlarini ishlab chiqarish rejasi belgilangan bo’lsa, ushbu reja hisobot yili oxirida 98,1 %ga bajarilib 40009tonnani tashkil qildi. Ushbu tahlilda korxonaning so’nggi 3 yildagi un mahsulotlarini ishlab chiqarishga belgilangan reja hamda uni qanday darajada bajarilganligini ko’rishimiz mumkin. Korxonada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning ishlab chiqarish rejasi hamda ularni realizatsiya hajmi haqidagi ma’lumotlarni tahlil qilish jarayonida ularni bajarilishiga ta’sir etuvchi kamchiliklar mavjudligini ham ko’rib o’tdik. Ushbu yo’l qo’yilgan kamchiliklar hamda mahsulot ishlab chiqarish va sotish rejasining bajarilishiga ta’sir ko’rsatuvchi ichki va tashqi omillar ta’sini mumkin darajada bartaraf etish orqali korxona faoliyatini yanada rivojlantirib uni takomillashtirish mumkin.

Bitiruv malakaviy ishining ob’yekti hisoblangan “Andijondonmahsulot” AJsanoat korxonasida ishlab chiqarish va sotish rejasini takomillashtirish uchun quyidagilar ishga amalga oshirilish zarur.

• 
  birinchidan,korxonada kelgusida ishlab chiqarilishi kutilayotgan mahsulotlar hajmini qaytadan ko’rib chiqib korxonaning to’la quvvat bilan ishlash darajasidan kelib chiqqan holda mahsulotlar hajmini rejalashtirish lozim;
  
• 
  ikkinchidan, “O’zdonmahsulot” aksiyadorlik kompaniyasi tomonidan korxonaga belgilangan ishlab chiqarish rejasi oyning dastlabki kunlarida taqdim etilishi kerak;
  
• 
  uchinchidan, korxonada ishlab chiqarish hajmini oshirishda hozirda mavjud ishlab chiqarish bilan bog’liq barcha texnologiylarni bosqichma-bosqich zamonaviy, yangi, ilg’or hamda eng asosiysi energiya kam sarflaydigan texnologiyalarga almashtirish lozim;
  
• 
  to’rtinchidan hozirgi kunda faoliyat yuritayotgan tegirmon sexidagi texnologiyalarni ta’mirlash maqsadida har oyning boshida ishlab chiqarish jarayoninig to’xtash kunlarini kamaytirish zarur;
  
• 
  bundan tashqari korxonada ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etayotgan ishchi xodimlarning kunlik ishlash soatini kamaytirish orqali mehnat unumdorligini oshirish zarur.
  

Bundan tashqari mazkur tadbir amalga tadbiq etilishi natijasida qo’shimcha tarzda yangi ish o’rinlari yaratiladi. Bu esa albatta korxona uchun qo’shimcha xarajat talab etadi, lekin buning natijasida mehnat unumdorligi hamda eng asosiysi mahsulot sifatini oshishiga erishish mumkin.

Men ushbu bitiruv malakaviy ishini yozish davomida ushbu korxonaning ishlab chiqarish faoliyati, unda ko’rsatilayotgan xizmat turlari bilan yaqindan tanishdim. Izlanishlar natijasida shular ma’lum bo’ldiki, korxonada o’rtacha bir sutkada 120-150 tonna vitaminlarga boyitilgan un mahsulotlari ishlab chiqariladi. Reja iqtisod bo’limi tomonidan ishlab chiqarishdan olingan ma’lumotlarga nazar soladigan bo’lsak, korxonada ishlab chiqarishda birinchi smenada ishlayotgan ishchilar tomonidan kunlik mahsulot hajmining asosiy qismini ya’ni 60-70 %ini ishalb chiqaradilar. Bu ko’rsatkichdan birinchi smenada mehnat qilayotgan ishchilarning kunlik mehnat unumdorligi yuqori bo’lmoqda. Shuning uchun korxonada qo’shimcha smena tashkil qilib, kunlik ish soatini kamaytirish orqali ishlab chiqariladigan mahsulot hajmining o’sishiga erishish mumkin. Bu esa o’z navbatida shak-shubhasiz korxonada oylik belgilangan ishlab chiqarilishi zarur bo’lgan mahsulotlar rejasini bajarilishiga o’zining ijobiy ta’sini ko’rsatadi deb umid qilamiz.

“Andijondonmahsulot” AJda kompaniya tomonidan belgilangan ihslab rejasini hamda sotish hajmini oshirishda, uning bajarilish darajasini yuqori ko’rsatkichlarga erishish hamda korxona faoliyatini takomillashtirish uchun quyidagi takliflarni keltirishimiz mumkin.

• 
  Korxona har hisobot yili uchun belgilangan bug’doy va un mahsulotlari, omuxta yem, makaron mahsulotlari hamda urug’lik don ishlab chiqarish uchun belgilangan reja va topshiriqlarni o’z vaqtida bajarilishini tashkil etish kerak;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 28-noyabrdagi PF-4058-sonli farmon ijrosini ta’minlash maqsadida va Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 4-dekabrdagi 424-sonli qarori talablariga asossan, sanoat korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflanadigan yoqilg’i-energetika resurslaridan samarali foydalanish va ularni iqtisod qilishni tashkil etishni takomillashtirish zarur;
  
• 
  Korxonada mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflanadigan xarajatlarni kamaytirish hisobiga mahsulot tannarxini mumkin darajada albatta mahsulot sifatiga ta’sir ko’rsatmagan holda pasaytirish lozim;
  
• 
  Non va makaron mahsulotlarini ishlab chiqarish quvvatlarini hisobga olgan holda ushbu mahsulotlar ishlab chiqarilishi uchun ajratiladigan un hajmini oshirish zarur;
  
• 
  “Andijondonmahsulot” AJda “Unni fortifikatsiyalash Milliy dasturi”loyihasi asosida to’liq 1-navli temir moddasiga boyitilgan un mahsulotlari ishlab chiqarishni ta’minlash;
  
• 
  Korxonada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini oshirish maqsadida ichki milliy standart hamda sertifikatsiyalash dasturidan xalqaro standartlarga bosqichma-bosqich o’tishni tashkil etish kerak;
  
• 
  Korxonada mahsulot ishlab chiqarish hajmini hamda belgilangan ishlab chiqarish rejasini ta’minlash maqsadida investitsiyalar hisobidan ilg’or va zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyalarini jalb qilish;
  

• 
  Ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmini oshirishda hamda ishlab chiqarishda foydalaniladigan asosiy xom-ashyo bo’lgan bug’doyni uzluksizligini ta’minlash maqsadida korxonaga donni qabul qilish shahobchalaridan don va don mahsulotlarini tashish xizmatini tizimli tashkil etish orqali transport xizmatidan temir yo’l tarnsporti orqali tashishni joriy etish;
  

• 
  Korxonada ishlab chiqarilayotgan omuxta yem mahsulotlarini polipropilen qoplarga bir xil hajmda hamda standartda qadoqlashni joriy etish zarur;
  
• 
  Korxonada debitorlik qarzini hisobga olgan holda mahsulotlar savdosida ularni oldindan to’lovlarsiz berilishini bartaraf etish va boshqalarni sanab o’tishimiz mumkin.
  

Mamlakatimizning birinchi prezidenti Islom Karimov O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015-yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yakunlari va 2016-yilga bag’ishlangan majlisidagi ma’ruzasida “Biz uchun asosiy vazifa – ishlab chiqarishni texnik va texnologik jihatdan uzluksiz yangilab borish, doimiy ravishda ichki imkoniyatlar va zaxiralarni izlab topish, iqtisodiyotda chuqur tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, sanoatni modernizatsiya va diversifikatsiya qilishni izchil davom ettirishdan iborat bo’lishi kerak” ¹⁰ deb ta’kidladi. Bundan kelib chiqqan holda iqtisodiyotni modernizatsiyalash jarayonida korxonalar faoliytini o’rganish ishlab chiqarish amaliyotining bosh vazifasi hisoblanadi.

Mamlakatimizda erishilayotgan iqtisodiy natijalar, yartilgan ishlab chiqarishimkoniyatlaridan foydalanish darajasini baholashda amalga oshirilgan islohotlar natijalarini baholash va mahsulotlar sifatliligini ta’minlash bugungi kundagi ishlab chiqarish amaliyotining dolzarbligini ta’minlaydi.

Yuqorida aytib o’tganimizdek, milliy qtisodiyotimizning barqarorligi sanoat korxonalariga, ularning faoliyatiga bevosita bog’liq bo’lib, ulardagi mavjud muammolarning bartaraf etish chora-tadbirlari ko’rilishi lozim.

Ushbu keltirilgan fikrlardan shuni aytishimiz mumkin-ki, bitiruv malakaviy ishining ob’yekti hisoblangan “Andijondonmahsulot” AJ korxonasida ham ishlab chiqarish bilan bog’liq mavjud resurslardan samarali foydalanish imkoniyatlari yaratilmoqda.

Ushbu imkonmiyatlar ko’lamini kengaytirish maqsadida korxona faoliyatida mamlakatimiz rahbari Sh.M.Mirziyoyev tomonidan tasdiqlangan “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida” gi farmonning ijrosi tatbiq etilmoqda.

Mazkur “2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasining rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi”o’z ichiga 5 ta muhim ustuvor yo’nalishni qamrab olib, ushbu yo’nalishlarning uchinchi yo’nalishi iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan.

Bu yo’nalishda esa quyidagi asosiy vazifalar amalga oshirilishi ko’zda tutilgan bo’lib, ular ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilash, ishlab chiqarish, transport-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmadagi loyihalarni amalga oshirishga qaratilgan aktiv investitsiya siyosatini olib borish, qishloq xo’jaligini modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish ya’nikim qishloq xo’jalik mahsulotlarini chuqur qayta ishlash, yarim tayyor mahsulotlar va tayyor oziq-ovqat mahsulotlarini, shuningdek qadoqlash buyumlarini ishlab chiqarish bo’yicha eng zamonaviy yuqori texnologiyali uskunlar bilan jihozlangan, qayta ishlovchi yangi korxonalar qurish, mavjudlarini rekonstruktsiya va modernizatsiya qilish yuzasidan investitsiya loyihalarini amalga oshirish kabi vazifalarni o’z ichiga oladi.¹¹

Yurtimizda sanoat korxonalarini yanada rivojlanib taraqqiy topishi uchun yaratilgan shart-sharoitlar hamda qonunchilikda berilgan imtiyozlardan foydalangan holda mazkur sanoat korxonasida ham bir qator ustuvor vazifalar amalga oshirilishi rejalashtirilmoqda.

Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2015-2019 yillarda ishlab chiqarishni tarkibiy o‘zgartirish, modernizatsiyalash va diversifikatsiya qilishni ta’minlash chora-tadbirlari dasturi to‘g‘risida”gi 2015-yil4-martdagi PF-4707-sonli Farmoni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil uchun investitsiya dasturi to‘g‘risida”gi 2016-yil 23-dekabrdagi PQ-2697-sonli qarori hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2016-yil 30-dekabrdagi “2017 yilga pudrat qurilish ishlari dasturi to‘g‘risida”gi 423-sonli qarorlari bo‘yicha korxonaning tegirmon sexini modernizatsiya qilish belgilangan.

Modernizatsiya ishlari uchun tegirmon jihozlari ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilgan Ukrainaning “Mogilev-Podolsk mashinasozlik zavodi” MCHJ hamda Rossiya Federatsiyasi Samara shahridagi “Melservis” MCHJ ishlab chiqarish jihozlari sotib olish uchun kontraktlar tuzilgan. Modernizatsiya ishlari uchun ATB “Agrobank” viloyat bo‘limida 8 mlrd. so‘m kredit mablag‘i ajratilishida kerakli hujjatlar tayyorlanib, bank krediti olingan. Hozirda kredit mablag‘larini konvertatsiya qilish ishlari olib borilmoqda.

Bundan tashqari “Andijondonmahsulot” AJ da O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning 2017-yil 24-25-fevral kunlari Qashqadaryo viloyatiga tashrifi davomida berilgan topshiriqlar va kengaytirilgan tarzda o‘tkazilgan majlis bayonining 28-bandiga asosan “O‘zdonmahsulot” kompaniyasi tizim korxonalari tomonidan baliq,parranda va chorva mollari uchun ozuqa ishlab chiqarish sexlarini tashkil etish bo‘yicha 2017-2018-yillarga mo‘ljallangan chora-tadbirlar dasturida loyiha qiymati 1 500 000 AQSH dollari jumladan korxona o‘z mablag‘larihisobidan 300 000 AQSH dollari, bank krediti 1 200 000 AQSH dollarni tashkil etgan omuxta yem sexini modernizatsiya qilish belgilangan.O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 4-martdagi 19-sonli qarori ijrosi to‘g‘risidagi Andijon viloyat hokimining 2017-yil 14-martdagi 143-Q-sonli qarorida 2017-yil oxiriga qadar parrandalar va boshqa chorva mollari uchun to‘la qiymatli, oqsilga boyitilgan omuxta yem ishlab chiqarish liniyalarini tashkil etish va xonadonlarga yetkazib berish uchun qulaylik yaratish maqsadida, turli hajmlardagi qoplarda savdoga chiqarilishini ta’minlash ko’zda tutilgan bo’lib, korxona tomonidan 2017-yilning I yarim yilligida Oltinko‘l tumanida 8 dona omuxta yem savdosi bilan shug‘ullanuvchi maxsus savdo do‘konlari tashkil etish belgilangan.

“Andijondonmahsulot” AJ da yuqorida aytib o’tilgan davlat hokimiyati organlari tomonidan berilgan topshiriqlar, mamlakatimiz tomonidan sanaoat korxonalarini rivojlantirish uchun yaratilayotgan imtiyozlar hamda o’zida mavjud imkoniyatlardan keng foydalangan holda qisqa fursat ichida quyidagi ishlar amalga oshirildi. Jumladan, korxonada ishlab chiqarilayotgan omuxta yem kerakli oqsillarga boyitilib, mahsulotni aholiga qulay hajmda polipropilen qoplarda qadoqlash ishlari jadal su’ratlarda amalga oshirilmoqda. Ushbu polipropilen qoplarni ishlab chiqarish uchun zarur granula xom-ashyosi korxonada avvallari xorijiy mamlakatlardan eksport qilingan bo’lsa, hozirgi paytda bu xom-ashyoni mamlatimizda ishlab chiqaruvchi korxonalardan sotib olmoqda. Bu ishlar natijasida ishlab chiqarilayotgan mahsulotning tannarxini ma’lum darajada kamaytirishga erishilmoqda. Bu esa o’z navbatida korxonaning yurtimizda yaratilgan keng imkoniyatlardan hamda mavjud resurslardan samarali foydalayotganligidan darak beradi deb aytsak, mubolag’a bo’lmaydi.

Xulosa va takliflar

“Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish va sotish rejasini ta’minlash mexanizmini takomillashtirish” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishini yoritish davomida quyidagi xulosalarga ega bo’ldik.

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxona faoliyati samarali tashkil etilgan va har tomonlama rivojlangan ishlab chiqarish kuchlari hamda ishlab chiqarish munosabatlari bilan ta’minlangan bo’lishi asosiy vazifa hisoblanadi. Bunda raqobatlarga chidamli, sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish va buning asosida foyda ko’rib ish yuritish firma va kompaniyalar oldidagi muhim vazifadir. Ayniqsa korxonaning ihlab chiqarish faoliyatini to’g’ri tashkil etish, olgan foydasining hajmiga va rentabellik ish yuritishiga bog’liqdir.

Har qanday korxonaning ish faoliyatini tashkil etishda eng avvalo, uning ishlab chiqarishi lozim bo’lgan tovarlariga yoki xizmatlariga xaridorlarning ehtiyojlari, ularning imkoniyatlari, kelajak istiqboli, tizimli va har tomonlama yondashiladi va o’rganiladi. Bu esa murakkab axborot to’plash, uni qayta ishlash va tahlil qilish, ilmiy tadqiqotlar o’tkazish, tovarlar va xizmatlarassortimentini rejalashtirish, reklama ishlarini boshqarish kabi ishlar bilan shug’ullanuvchi maxsus marketing xizmatini tashkil qilishni va takomillashtirishni taqazo etadi.

Bundan tashqari mazkur sanoat korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish jarayonini hamda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning realizatsiyasini ham samarali tashkil etish muhim vazifalardan hisoblanadi.

Ishlab chiqarish jarayoni — bu xomashyoning tayyor mahsulotga aylanguncha bo‘lgan barcha jarayonlar ketma-ketligidir. Ishlab chiqarish jarayoni insonning mehnat predmetiga mehnat vositalari ta’siri orqali amalga oshiriladi. Mahsulot ishlab chiqarish jarayoni yoki ishlab chiqarish jarayoni mehnat predmetlari, mehnat vositalari va jonli mehnatning o‘zaro ta’sirining natijasi bo‘lib hisoblanadi. Bu elementlarning birlashuvi ishlab chiqarishni tashkil etishni ta’minlaydi. Ishlab chiqarish jarayoni mahsulot ishlab chiqarishda vazifasi bir xil bo‘lmagan turli jarayonlardan tashkil topadi.

Ishlab chiqarish jarayonida mehnat predmetlarini sifat o‘zgarishlariga olib keladigan jarayonlar asosiy jarayonlar deyiladi.

Ishlab chiqarilgan mahsulotlarni, bajarilgan ish va xizmatlarni o’z xaridorlariga yetkazish hamda ularni topshirish bilan bog’liq jarayonlar mahsulotlarni bevosita sotish jarayoni hisoblanadi.

Ushbu bitiruv malakaviy ishini “Andijondonmahsulot” AJ sanoat korxonasi misolida yozdik. Mazkur korxonada rizq-ro’zimiz bo’lgan bug’doydan temir moddasiga boyitilgan un - birinchi hamda ikkinchi navli un mahsulotlari, makaron mahsulotlari hamda parranda va chorva hayvonlari uchun asosiy ozuqalardan hisoblangan omuxta yem mahsulotlari ishlab chiqarish bilan shug’ullanadi. Shu bilan birgalikda korxonada mavsumiy ravishda donni qayta tayyorlash orqali fermer xo’kaliklari uchun zarur urug’lik bug’doy tayyorlash bilan ham shug’ullandi.

Bitiruv malakaviy ishini yozish davomida bu korxonaning 2014-2015-2016-yillardagi asosiy texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari hamda korxonada shu yillar mobaynida ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar hajmi bilan yaqindan tanishib ularni tahlil qildik. Tahlil natijalaridan shular ma’lum bo’ldiki, korxonada mahsulot sotishdan tushgan tushum 2014-yilda 65913,9 mln. so’mni, 2015-yilda 64977,5 mln. so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2016-yilda bu ko’rsatkich 91638,9 mln. so’mga teng bo’lgan. Mahsulot ishlab chiqarish tannarxi ham 2014-yilda 59221,9 mln. so’mni, 2015-yilda 73577,2 mln. so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2016-yilda ushbu ko’rsatkich 81177,5 mln. so’mni tashkil qilgan. Sof foyda esa 2014-yilda 187,2 mln. so’mni, 2015-yilda 189,7 mln. so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2016-yilda 253,8 mln. so’mga teng bo’lgan.

“Andijondonmahsulot” AJda 2014-yilda yil davomida jami 40938 tonna vitaminlarga boyitilgan 1-navli hamda 2-navli un mahsulotlarini ishlab chiqarish rejasi belgilangan bo’lib, ishlab chiqarish rejasi hisobot yili oxirida 80,7 % ga bajarilib ya’ni 33042 tonnani tashkil qilgan. 2015- yilda esa bu ko’rsatkich hisobot yili davomida 40572 tonna qilib belgilangan bo’lsa, hisobot yili oxirida belgilangan ishlab chiqarish rejasi 102,5 % ga bajarilib, 41583 tonnani tashkil qilgan. O’tgan 2016-yil davomida un mahsulotlarini ishlab chiqarish rejasining bajarilish darajasi 98,1 % ga bo’lib, 40009 tonnani tashkil qildi.

Xuddi shu singari omuxta yem ishlab chiqarish rejasi ham 2014-yil davomida 31600 tonnani tashkil qilgan bo’lsada, yil oxirida reja ko’rsatkichi 41,2 % ga bajarilib 13016 tonnani tashkil qilgan. 2015-yilda ham ishlab chiqarish rejasi 31300 tonna qilib belgilangan, lekin hisobot yili oxirida esa reja ko’rsatkichi 61 % ga bajarilib 19108 tonnani tashkil qildi. 2016-yilda esa belgilangan 32200 tonna omuxta yem ishlab chiqarish rejasi 56 % ga bajarilib, 18032 tonna miqdorda mahsulot ishlab chiqarilgan.

Yuqoridagi mahsulotlar kabi makaron ishlab chiqarish hajmi ham belgilangan rejaga nisbatan ancha past miqdorda ishlab chiqarilgan. Chunki birgina 2014-yilning o’zida 260 tonna belgilangan rejaning atigi 20 %i bajarilib, mahsulot hajmi 52 tonnani tashkil etgan. Ushbu yil davomida korxonada makaron ishlab chiqarish sexi faqatgina 3 oy ishlagan.

2015-yilda ham belgilangan 140 tonna ishlab chiqarish rejasining 21,4 %i bajarilib 30 tonna miqdorda mahsulot ishlab chiqarilgan. 2016-yilda ishlab chiqarish su’rati sezirarli darajada o’sib belgilangan rejaning 55,5 %i bajarilib 122 tonna miqdorda makaron ishlab chiqarishga erishilgan.

Bitiruv malakaviy ishida amalga oshirilgan chuqur tahlil asosida shuni ta’kidlashimiz joizki, korxonada rejalashtirish jarayonida ikki qonuniyatga amal qilinmayapti:

Birinchidan, 2016 yilda rejaning tig‘izligi masalasiga yetarlicha e’tibor berilmagan;

Ikkinchidan, ikkilamchi, ya’ni birgalikda ishlab chiqariladigan yo‘ldosh mahsulotlar hajmi ishlab chiqarish quvvatiga qarab belgilangan. Vaholanki, ularning o‘z nomi ular asosiy mahsulot bilan birgalikda ishlab chiqariladigan hamda unga proporsional bo‘lgan mahsulot ekanligini ko‘rsatib turibdi. Tahlil qilingan oxirgi 3 yil davomida ushbu mahsulotlar, ya’ni vitaminlarga boyitilgan un, omuxta yem hamda makaron mahsulotlari bo‘yicha rejaning bajarilishi mos ravishda 40-50% va 20-22%ni tashkil etishi ishlab chiqarish rejasini tuzishga tegishli o‘zgartirishlarni kiritish davri kelganini ko‘rsatib turibdi.

Bundan tashqari, sotish tempining o‘zgarishi, ishlab chiqarish tempining o‘zgarishiga nisbatan past ekanligi bunga sabab bo‘lgan salbiy omillarning mavjudligidan dalolat bermoqda. Xususan, korxona un va makaron mahsulotlarining sifati pastligi ularning realizatsiyasini kamaytirganligi aniq, deb hisoblaymiz.

“2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasining rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi”da import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarishni ko‘paytirish belgilanganligi masalaning tub mohiyatini hamda ustuvor vazifalarni ko‘rsatmoqdaki, mahsulot sifati birinchi omillardan hisoblanadi.

1. 
   Korxonada kelgusida ishlab chiqarilishi kutilayotgan mahsulotlar hajmini qaytadan ko’rib chiqib, korxonaning to’la quvvat bilan ishlash darajasidan kelib chiqqan holda mahsulotlar hajmini rejalashtirishi lozim. Bunda rejaning tig‘izligi hamda ilmiy jihatdan asoslanganligi hal qiluvchi o‘rinni egallashi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
   

1. 
   “O’zdonmahsulot” aksiyadorlik kompaniyasi tomonidan korxonaga belgilangan ishlab chiqarish rejasi har oyning birinchi dekadasida taqdim etilishi kerak.
   
2. 
   Sotish hajmini ko‘paytirish uchun mahsulot sifatini tubdan yaxshilash va bu masalani ustuvor deb qarash lozim. Axir o‘zbek xalqi uchun sifatli va arzon un eng asosiy farovonlik garovi hisoblanadi.
   
3. 
   Korxonada ishlab chiqarish hajmini oshirish hamda mahsulot sifatini yaxshilash uchun hozirda mavjud ishlab chiqarish bilan bog’liq barcha texnologiyalarni bosqichma-bosqich zamonaviy, yangi, ilg’or hamda eng asosiysi energiya kam sarflaydigan texnologiyalarga almashtirish lozim. Bu mahsulot tannarxining pasaytirishni ko’rinmas imkoniyatlaridan hisoblanadi.
   
4. 
   Hozirgi kunda faoliyat yuritayotgan tegirmon sexidagi texnologiyalarni ta’mirlash maqsadida har oyning boshida ishlab chiqarish jarayoninig to’xtash kunlarini kamaytirish zarur.
   
5. 
   Makaron mahsulotlarini ishlab chiqarish to’la quvvatlarini hisobga olgan holda ushbu mahsulot ishlab chiqarilishi uchun ajratiladigan zarur un hajmini oshirish kerak. Biroq makaron mahsulotlari sifati tobora ta’bi va didi nozik bo‘lib borayotgan xalqimiz uchun muhim omil ekaligini doimo yodda tutib ish ko‘rish kerak. Buning uchun“Andijondonmahsulot” AJda “Unni fortifikatsiyalash Milliy dasturi” loyihasi asosida to’liq 1-navli temir moddasiga boyitilgan un mahsulotlari ishlab chiqarishni ta’minlash zarur.
   
6. 
   Korxonada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini oshirish maqsadida milliy standart hamda sertifikatsiyalash dasturidan xalqaro standartlarga bosqichma-bosqich o’tishni tashkil etish kerak. Bu sotish hajmini oshirib, korxona moliyaviy barqarorligini ta’minlash vositalaridan biridir.
   
7. 
   Ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmini oshirishda hamda ishlab chiqarishda foydalaniladigan asosiy xom-ashyo bo’lgan bug’doyni uzluksizligini ta’minlash maqsadida korxonaga donni qabul qilish shahobchalaridan don va don mahsulotlarini tashish xizmatini tizimli tashkil etish orqali transport xizmatidan temiryo’l tarnsporti orqali tashishni joriy etish.
   
8. 
   Korxonada ishlab chiqarilayotgan omuxta yem mahsulotlarini polipropilen qoplarga bir xil hajmda hamda standartda qadoqlashni joriy etish hamda kepakka qo‘shimcha ravishda aralashtiriladigan tarkibni qayta ko‘rib chiqish zarur, deb hisoblaymiz. Bu uning sotilishiga to‘siq bo‘layotgan sabablardan biridir. Agar toza kepak sotilsa, bu chorvachilikning rivojlanishi hamda tadbirkorlikning gurkirashiga ta’sir etuvchi omil bo‘lib xizmat qilgan bo‘lardi.
   

1. 
   O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T.: «O’zbekiston», 2008
   
2. 
   O’zbekiston Respublikasi «Korxonalar to’g’risida»gi qonuni. Toshkent. – «Adolat», – 1991 yil
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasi «Tadbirkorlik to’g’risida»gi qonuni. Toshkent. – «Adolat», –1991 yil.
   
4. 
   O’zbekiston Respublikasi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» Toshkent «Toshkent» - 1998 yil.
   
5. 
   O’zbekiston Respublikasi «Ixtirolar, modellar va sanoat namunalari haqida»gi Qonuni, – Toshkent.: «Iqtisodiyot va huquq dunyosi» 1999 yil.
   
6. 
   O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni. “2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasining rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi”. 2017-yil 8-fevral “Xalq so’zi” gazetasi № 28
   
7. 
   SH.M.Mirziyoev. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza, 2017 yil 14 yanvar. - Toshkent: «O‘zbekiston», 2017. - 104 bet
   
8. 
   Sh.M.Mirziyoyev “2017-yil 18-aprelda Vazirlar Mahkamasining joriy yilning I choragida respublikani ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlariga bag’ishlangan majlisdagi ma’ruza”si. Xalq so’zi 2017-yil 19-aprel.
   
9. 
   I. Karimov. «Bosh maqsadimiz – keng ko’lamli islohotlar va modernizatsiya yo’lini qat’iyat bilan davom ettirish», «Xalq so’zi» №13 19.01.2013 yil.
   
10. 
    I. Karimov. «2014 yil yuqori o’sish sur’atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish, o’zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo’ladi». «Xalq so’zi» №13 18.01.2014 yil.
    

11. 
    I.Karimov. «2015 yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo’l ochib berish – ustuvor vazifamizdir». «Turkiston» №5, 17.01.2015 yil.
    
12. 
    I.A.Karimov. “Bosh maqsadimiz mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borilayotgan islohotlarni iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish, hususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka yanada keng yo’l ochib berish hisobidan oldinga yurishidir”. Halq so’zi 16yanvar 2016 yil.
    
13. 
    I. Karimov “Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari” - T.: «O’zbekiston», 2009
    
14. 
    I.A.Karimov. “Yuksak malakali mutaxassislar — taraqqiyot omili”. T., “O’zbekiston”, 1995, 22-bet.
    
15. 
    I. Karimov «Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch» - T.: «Ma’naviyat», 2008.
    
16. 
    I. Karimov. «Mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish yo’lida»-T.: «O’zbekiston», 2008.
    
17. 
    I. Karimov. «Iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo’llab – quvvatlash, ularning barqaror ishlashini ta’minlash va eksport saloxiyatini oshirish to’g’risida» O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. Toshkent. «O’zbekiston» – 2008 yil.
    
18. 
    I.Karimovning Xalq deputatlari Andijon viloyati kengashining navbatdan tashqari sessiyasidagi nutqi. Andijon shaxri. 26.04.2013yil.
    
19. 
    Abdullaev A., A.Aybeshov. «Qo’shma korxonalar iqtisodi» – Toshkent. «Cho’lpon nomidagi nashriyot – matbaa ijodiy uyi» –2005 yil.
    
20. 
    Abdukarimov B.A., Qutbetdinov A.T. va boshqalar. Ekonomiks bo’yicha terminlarning izoxli lug’ati. Toshkent. 1996.
    
21. 
    Aybeshov X., Ergashev A., Yulchiyev E., A.Ismoilov. «Marketing asoslari»(4 – qayta nashri). Toshkent – «ILM ZIYo» – 2013 yil.
    
22. 
    Pardaev M.Q., Abdukarimov B.A. Mehnat iqtisodi va sotsiologiyasi. O’quv qo’llanma. Samarqand 2002.
    
23. 
    Pardaev M.Q., Isroilov B.I. Iqtisodiy tahlil. O’quv qo’llanma, I-II qism. - Toshkent: “Iqtisodiyot va huquq dunyosi”. Nashriyot uyi, 2001
    
24. 
    Parpiev U., Salomov I. Bozor iqtisodiyoti asoslari va ishlab chiqarishni tashkil etish. T. “SHarq”. 1996.
    
25. 
    Qutbetdinov A.T., Abdukarimov B.A Korxonaning bozor modeli. Ma’ruza matni, Samarqand 2000.
    
26. 
    Ro’zinazarov Sh. va boshqalar «Yangi qonunlar mohiyati» - Toshkent.: Ilm Ziyo 2009
    
27. 
    Sulaymanov Sh.S. Iqtisodiyot nazariyasi. O’quv qo’lanma. O’sh. 1998.
    
28. 
    S.S.G’ulomov, B.D. Semenov “Menejment asoslari”o’quv qo’llanma. Toshkent -1998. 121-bet
    
29. 
    S. Qodirov “Sanoat korxonalari xo’jalik faoliyati tahlili”. Toshkent-2006 yil 14-bet.
    
30. 
    To’raev A.S va boshqalar «Investitsiya loyihalari tahlili» - Toshkent.: SHarq 2003.
    
31. 
    Tvis B. Upravlenie nauchnogo texnicheskimi novovvedeniyami. M.: Progress.1982y.
    
32. 
    Sharifxo’jaev M., Yo. Abdullaev. Menejment. Darslik. – Toshkent, «O’qituvchi», 2001 y. 704 b.
    
33. 
    «Andijondonmahsulot» aksiyadorlik jamiyatining yillik hisobot ma’lumotlari.
    
34. 
    http://UzVIP.uz/
    
35. 
    http://stat.uz/
    
36. 
    http://senat.uz/
    
37. 
    http://www.budgetrf.ru/
    
38. 
    http://www.press-service.uz
    
39. 
    http://www.gov.uz/