31
O‘lchanayotgan informatsiyani taqdim etish shakliga
va konstruktiv ishlab
chiqarilganligiga qarab o‘lchash vositalari:
o‘lchovlar, o‘lchash asboblari,
o‘lchash uskunalari, o‘lchash tizimlari
va
o‘lchash o‘zgartigichlariga
bo‘linadi.
8-rasm. O‘lchash vositalarining tarkibiy elementlari bo‘yicha turlarga ajralish sxemasi.
O‘lchov
- kattalikning aniq bir qiymatini hosil qiladigan,
saqlaydigan
o‘lchash vositasiga aytiladi.
O‘lchash asbobi
- kuzatuvchi bevosita qabul qila oladigan shakldagi
o‘lchash ma’lumoti signalini hosil qilish uchun mo‘ljallangan o‘lchash vositasi.
O‘lchash uskunasi
- bir yoki bir nechta kattaliklarni o‘lchashga
mo‘ljallangan, bir joyda o‘rnatilgan o‘lchovlar, o‘lchash asboblari, o‘lchash
o‘zgartirgichlari va boshqa qurilmalarning o‘zaro funksional birlashtirilgan
majmui.
O‘lchash tizimi
– nazorat qilinadigan obyektga xos bir yoki bir nechta
kattaliklarni o‘lchash va turli maqsadlarda o‘lchash signallarini
hosil qilish uchun
32
ushbu obyektning turli nuqtalarida joylashtirilib, o‘zaro aloqa kanallari bilan
bog‘langan, funksional birlashtirilgan o‘lchash vositalari
va yordamchi vositalar
majmui.
O‘lchash o‘zgartirgichi
- uzatish, keyinchalik o‘zgartirish, ishlov berish va
(yoki) saqlash uchun qulay, lekin kuzatuvchi bevosita
idrok eta olmaydigan
shakldagi o‘lchash ma’lumoti signalini hosil qilish uchun mo‘ljallangan o‘lchash
vositasi.
O‘lchash vositalari metrologik vazifasiga ko‘ra ikki turga ajraladi:
ishchi
o‘lchash vositalari
va
namunaviy o‘lchash vositalari
.
Ishchi o‘lchash vositalari
fizik kattaliklarni o‘lchash uchun mo‘ljallangan
bo‘lib, ular ko‘p sonli va keng qo‘llaniladi. Ishchi o‘lchash vositalariga misol qilib
elektr hisoblagich (elektr energiyasini hisoblash uchun), teodolit (yassi
burchaklarni o‘lchash uchun), nutromer (kichik o‘lchamlarni –
teshiklar
diametrlarini o‘lchash uchun), termometr (temperaturani o‘lchash uchun) larni
aytish mumkin.
Namunaviy o‘lchash vositalari
mamlakatda o‘lchashlar birliligini ta’minlash
uchun mo‘ljallangan va shu maqsadda xizmat qiladigan vositalardir.
O‘lchash vositalari standartlashtirilganlik holati bo‘yicha ham turlarga
bo‘linadi:
-
standartlashtirilgan o‘lchash vositalari;
-
standartlashtirilmagan o‘lchash vositalari.
Standartlashtirilgan o‘lchash vositalari
– bu davlat va tarmoq standartlari
talablari bo‘yicha tayyorlangan o‘lchash vositalaridir.
Standartlashtirilmagan o‘lchash vositalari
kam o‘chraydigan
va maxsus
o‘lchashlar uchun mo‘ljallangan o‘lchash vositalaridir, ular davlat qiyoslovidan
o‘tkazilmaydi, ammo metrologik attestatsiya qilinadi.
Avtomatlashtirilganlik darajasiga
qarab esa avtomatlashtirilgan, avtomatik,
yarim avtomatik va avtomatlashtirilmagan o‘lchash vositalariga bo‘linadi.
Konstruktiv xossalariga ko‘ra o‘lchovlar, o‘lchash o‘zgartkichlari, o‘lchash
asboblari, o‘lchash qurilmalari va o‘lchash tizimlariga bo‘linadi.
