Tolalarning
sinflanishi
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
783
uzviy bog‘langan holda tarmoqlanishlariga o‘rgatadi. Mazkur interfaol metod bir
mavzuni chuqur o‘rganishdan avval ta’lim oluvchilarning fikrlash faoliyatini
jadallashtirish hamda kengaytirish uchun xizmat qiladi. Shuningdek, o‘tilgan
mavzuni mustahkamlash, yaxshi o‘zlashtirish, umumlashtirish hamda ta’lim
oluvchilarning ushbu mavzu bo‘yicha tasavvurlarini chizma shaklida ifodalashga
undaydi.
«Klaster» metodi yordamida o‘zlashtirilgan bilimlarni mustahkamlash
quyidagicha amalga oshiriladi: ta’lim oluvchilar guruhlarga bo‘linadilar va ularga
belgilangan vaqt ichida mavzu bo‘yicha qanday tushunchalarni o‘zlashtirgan
bo‘lsalar, ularni qog‘ozga yozish vazifasi topshiriladi. Vazifani bajarish jarayonida
fikrlarning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligiga ahamiyat bermaslik, nimani o‘ylagan bo‘lsa,
shuni yozib berish talab etiladi. YOzuvning texnik (orfografik, mantiqiy va h.k.)
jihatlariga e’tibor berilmaydi. Fikrlar tugagandan keyin guruh a’zolari tushunchalarni
mantiqiy jihatdan bir-birlariga bog‘lab chiqadilar.
Tabiiy
tolalar
O’simlik
tolalari
Organik
Anorganik
Hayvonot
tolalari
Sellyulozali
Oqsilli
zig’ir
kapok
koyr
kanop
paxta
jut
manilla
sizal
jun
ipak
asbest
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
784
Venna diagrammasi - 2 va 3 jihatlarni hamda umumiy tomonlarini solishtirish,
taqqoslash yoki qarama-qarshi qo’yish uchun faoliyatni tashkil etish jarayonida
qo’llaniladi.
Diagrammani tuzish uch bosqichni o‘z ichiga oladi. 1-bosqich: Talabalar ushbu
diagrammani tuzish qoidalari bilan tanishtiriladi. 2-bosqich: YAkka, juftlikda yoki
guruh ichida diagramma asosida taqqoslash faoliyati tashkil etiladi. 3-bosqich:
Faoliyat natijalari tahlil qilinadi va baholanadi.
«Venn» diagrammasini tuzish uchun ikkita kesishuvchi aylana chiziladi (agar
mavzuning ikki qismi solishtirilayotgan bo‘lsa ikkita aylana, uchta qismi
solishtirilayotgan bo‘lsa uchta kesishuvchi aylana chiziladi).
Har bir aylanaga mavzuning alohida bir qismi haqidagi asosiy ma’lumotlar
kiritiladi. Doiralarning kesishuvchi joyida, ikki yoki uch doiralardagi mavzular
solishtiriladi va umumiy bo‘lgan ma’lumotlar ro‘yxati yoziladi.
1. Paxta va zig’ir tolalarini Venna diagrammasida taqqoslash.
2. Jun va ipak tolalarini Venna diagrammasida taqqoslash.
X XX X
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
785
Kichik guruhlar o‘z diagrammalarini tuzib bo‘lgach, yagona guruhga birlashib,
diagrammalarni o‘zaro taqqoslaydilar. Talabalar bir-birlarining diagrammalaridan
qo‘shimcha ma’lumotlar oladilar, barcha uchun umumiy bo‘lgan grafik organayzerga
hamma ma’lumotlarni kiritib fikrlarni to‘ldiradilar.
«Venn» diagrammasining afzalliklari: grafik organayzer sifatida tizimli fikrlash,
solishtirish, taqqoslash, tahlil qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Uning yordamida
o‘tilgan mavzu yana bir bor takrorlanib, o‘zlashtirilgan bilimlar talabalar yodida
saqlanib qoladi. Uning yana bir afzalligi sifatida kam vaqt talab qilinishini aytib
o‘tish mumkin. U kichik guruhlarni shakllantirish asosida aniq sxema bo‘yicha
amalga oshiriladi.
«Venn» diagrammasining kamchiligi: diagrammaning kamchiligi shundaki,
belgilangan aylana ichiga katta sig‘imdagi ma’lumotni joylashtirishda qiyinchilik
yuzaga keladi. Agar har bir keltirilgan ma’lumotning tartib raqami ko‘rsatilmasa,
o‘xshash jihatlarni aylanalarning kesishgan qismida to‘liq yozish shart. Ajratilgan joy
esa (aylanalarning kesishidan hosil bo‘lgan qismi) barcha ma’lumotlarni sig‘dirish
imkonini bermaydi.
Konseptual jadval - o’rganilayotgan hodisa, tushuncha, fikrlarni ikki va undan
ortiq jihatlari bo’yicha taqqoslashni ta’minlaydi. Tizimli fikrlash, ma’lumotlarni
tuzilmaga keltirish, tizimlashtirish ko’nikmalarini rivojlantiradi.
Konseptual jadval quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi.
1. Konseptual jadvalni tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Taqqoslanadiganlarni
aniqlaydilar, olib boriladigan taqqoslanishlar bo‘yicha, xususiyatlarni ajratadilar.
2. Alohida yoki kichik guruhlarda konseptual jadvalni to‘ldiradilar.
- Uzunlik bo‘yicha taqqoslanadigan (fikr, nazariyalar) joylashtiriladi;
- Yotig‘i bo‘yicha taqqoslanish bo‘yicha olib boriladigan turli tavsiflar yoziladi.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
786
3. Ish natijalarining taqdimoti.
Tabiiy
tola
turlari
Ta’riflar, toifalar, xususiyatlar
Tarkibi
Tuzilishi
Turlari
Rangi
Gazlama turi
Paxta
95-96%
-
sellyuloza
4-5%
-
moy, mum,
bo’yoq,
mineral
modalar
Bitta
o’simlik
xujayrasidan
iborat.
Pishgan
paxta
tolasi
spiralsimon,
buralgan
yassi
naychalardan
iborat, ko’nda-lang
kesimi oval shklda
bo’ladi.
1.Mutlaqo
pishmagan
o’lik tola;
2.Pishmagan
tola;
3.Yaxshi
pishmagan
tola;
4.Pishgan tola;
5.Pishib
ketgan tola.
Oq,
biroz
sariq
Chit, satin, batist,
bayka,
markizet,
flannel, bumazey,
bo’z, mitkal
Zig’ir
80%
-
sellyuloza
20% - moy,
mum,
bo’yoq,
mineral
modular va
lignin
O’rtasida tor kanali
va yo’g’onlashgan
tirsaksimon joylari
bor. Uchi o’tkir,
kanali
ikki
tomondan
berk,
ko’ndalang kesimi
5-6
yoqli
ko’pburchakdan
iborat.
1.Elementar
tola;
2.Texnik tola
Och
kul-
rang,
to’q
kul-
rang
Choyshab,
dasturxon, sochiq,
ich
kiyimlik,
ko’ylak,
kostyumlik
bortovka,
qotirmalik
gazlamalar
Jun
Keratin
Tangachali, qobiq
va
o’zak
qatlamlardan
iborat.
1.Momiq tola;
2.Dag’al tuk;
3.Oraliq tola;
4.O’lik tola
Oq,
sariq,
jigar,
qora,
kul
rang
Kamvol,
movut,
drap,
boston,
sheviot, krep, triko,
gabardin,
bukle,
diagonal,
Ipak
75%
-
fibroin,
25%
-
seritsin
Parallel
notekis
seritsin
qatlami-
dan
iborat.
Ko’ndalang kesimi
duma-loq,
ovalsimon,
lentasimon.
Xom ipak
Oq,
biroz
sariq
Atlas,
adras,
olacha,
banoras,
krepdishin,
krepjorjet,
krepshifon,
glad,
jakkard,
baxmal,
duxoba
Konseptual jadval - talabalarda o‘rganilgan ma’lumotlarni xususiyatlariga qarab
taqqoslash, solishtirish va tizimli fikrlashga o‘rgatadi.
Ta’lim jarayonida interfaol metod (strategiya, grafikr organayzer)lar bilan
ishlash talabalar tomonidan o‘quv axborotlarini tizimli, yaxlit holda o‘zlashtirish
imkoniyatini yaratadi. Qolaversa, interfaol metodlar yordamida talabalar o‘quv
axborotlari bilan ishlashda bilimlarni tahlil qilish, sintezlash, muhim tushunchalarni
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
787
tizimlashtirish, ob’ekt, jarayon, faoliyat, voqea, hodisalarning umumiy mohiyatini
aniq ifodalash kabi ko‘nikma, malakalarni o‘zlashtirishga muvaffaq bo‘ladi.
XULOSA
Ta’kidlash joizki, bugungi kun ta’limida eng dolzarb bo’lgan texnologiya fani
darslarida interfaol usullarni qo’llash o’quvchilarda bilimlarni faollashtirishni
tezlashtiradi, fikrlash jarayoniga mavzu bo’yicha yangi o’zaro bog’lanishli
tasavvurlarni erkin va ochiq jalb qilishga yordam beradi. Shuningdek, kasbiy bilim,
ko’nikma va malakalarni rivojlantirib, kasbiy sifatlar hamda ma’naviy dunyoqarashni
rivojlantiradi.
| 