|
Science and innovationBog'liq A-47 Alijon-kompyuter-tarmoqlari-4, mustaqil ish betlik 2023 NOR, Mustaqil ish 2, 4 ma'ruza, 2- mashg\'olot, Bozor Iqtisodiyoti va uning umumiy mazmun, mohiyati, 9-ma\'ruza. Egilishda ko‘chnishlarni aniqlash., Asliddin Almardonov 2022-2023, Mustaqil ish1 Elektr sig\'im kondensator, 5-maruza Anologli signallarni diskretlashtirish, 1-2 maruza, isPRYdo2wLXzgClj4VWUflgiW47MroB1XvIMNQ6G (5), Mustaqil ishi Mavzu sql server dan foydalanish-fayllar.org, 42022
№4
277
Bu tolada yo‘qotishlar plastik qobiqli tolaga nisbatan kamaygan, qobiqning sayqallangan
tola yuzasini tashqi mexanik ta’sirlardan himoyalovchi boshqa vazifasi ham yuzaga keladi.
Shunday qilib, Van Xiil, Kapani va Xirshovis ishlaridan (1953-1959-yillar davri oralig'ida) tolali
optikaning asosiy prinsipi - yorug‘likni ikki qatlamli dielektrik yorug‘lik uzatkichlar bo'ylab
uzatish prinsipiga asos solindi. Barcha zamonaviy yorug‘lik uzatkichlar ana shu prinsip asosida
ishlaydi.
Fan-texnika, kvant fizikasi, optoelektronika bo‘yicha erishilgan yutuqlar, optik kvant
generator (lazer)larning yaratilishi bilan optik aloqa rivojlanishining zamonaviy davri boshlandi.
1954-yil rossiyalik olimlar N.G. Basov va A.M. Proxorov hamda amerikalik fizik Ch.Tauns
ammiak molekulalari to‘plamida ishlovchi, mazer deb ataluvchi mikroto‘lqinli kogerent
nurlanish manbayi — gazli kvant generatorini yaratdilar.
1959- yili N.G. Basov hamkasblari bilan birgalikda qattiq jismli yorug‘lik kvant
generatorlarini yaratish uchun yarimo‘tkazgichli materiallarni ishlatishni taklif etdi. Bunday
nurlanish manbalari lazerlar (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation -
LASER) deb ataldi. Olimlar bu kashfiyot uchun 1964-yilda fizika bo‘yicha Nobel mukofotini
oldilar.
Odatdagi
optik
nurlanish
manbalariga
qaraganda
lazer
nurlanishi
yuqori
monoxromatiklik, kogerentlik hamda juda yuqori inten- sivlikka ega va shuning uchun uni
uzatish tizimlarida eltuvchi tebranish sifatida qo‘llanilishi tabiiy edi. Lazer nurlanishi keng
o'tkazish polosasini hosil qilish imkoniyatini yaratdi.
Geliy-neon lazerli uzatish tizimi (ochiq fazodagi to‘lqin uzunligi X = 0,63 mkm,
chastotasi f = 4,7 — 1014 Hz) 4700 GHz (asosiy chastotadan 1%) o‘tkazish polosasiga ega
bo‘lib unda, birvaqtda millionga yaqin televizion kanallarni joylashtirish mumkin.
1960- yillarda lazer nurlanishining turli modulyatsiya (chastota, faza, amplituda,
intensivlik va qutblanish bo‘yicha, impulsli modulyatsiya) turlarini amalga oshirish bo‘yicha
ko‘plab texnik yechimlar tavsiya etildi, shuningdek, yorug‘likning ochiq fazoda tarqalishini
qo‘llovchi bir qator lazer uzatish tizimlari yaratildi. Axborotlarni ochiq fazoda uzatishda hosil
bo'ladigan yuqorida aytib o‘tilgan kamchiliklar, shuningdek, bunday tizimlarda qo’laniladigan
nurlanish manbalari foydali ish koeffitsiyentining kichikligi ularni telekommunikatsiya
tarmoqlarida qo’lanilishini chegaralaydi.
Hozirda bir qator kamchiliklariga qaramay bunday tizimlar kosmosda, ba’zi xorijiy
mamlakatlarda ko‘p qavatli baland binolarda qo‘llanilmoqda.
O‘sha vaqtda yaratilgan optik tolaning so‘nish qiymatlari katta bo‘lib, taxminan 1000
dB/km ga teng bo‘lgan. Bunday tolaga kiritilgan nur qisqa masofada deyarli butunlay yutilib
ketadi. Bu kamchilikni bartaraf etish maqsadida ko‘plab tadqiqotlar olib borildi.
1966-yilda ingliz olimlari Kao va Xokxem o‘zlarining ilmiy izlanishlarida optik toladagi
nurning yutilish sabablarini tahlil qilib, nurning yutilishiga asosiy sabab metall ionlarining
qoldiqlari ekanligini aniqladilar.
Olimlar agar shisha ana shu ionlardan tozalansa, yutilish koeffitsiyenti a <20 dB/km
bo‘lgan tolalarni olish mumkinligini isbotlab berdilar. Shundan so‘ng dunyo miqyosida yutish
koeffitsiyenti kichik bo‘lgan yorug'lik uzatuvchi tolalarni olish bo‘yicha ishlar juda avj olib
ketdi.
1975-yili laboratoriya sharoitida so‘nish koeffitsiyenti 2 dB/ km gacha bo‘lgan optik
tolalar olindi va 1979-yilga kelib esa so‘nish koeffitsiyenti 0,2 dB/km li optik tolalar yaratildi.
UIF-2022: 8.2
SCIENCE AND INNOVATION
ISSN: 2181-3337
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
|
| |
