5. Informaciya qawipsizligin buzıwshiniń modeli
Bolıwı múmkin bolǵan boljawlardiı aldın alıw ushın tekǵana operatsion sistemalardı, programmalıq támiynattı qorǵaw hám paydalanıwdı qadaǵalaw etiw, bálki buzıwshılar gruppasın hám olar paydalanatuǵın usıllardı kerek.
Sebepler, maqsetler hám usıllarǵa baǵlıq halda informaciya qáwipsizligin buzıwshilardi tórt kategoriyaga ajıratıw múmkin:
- hádiyse izlewshiler;
- ideologik xakerlar;
-xakerler-professionallar ;
-isenimsiz xızmetkerler.
Hádiyse izlewshi, ádetde, jas, kóbinese student yamasa joqarı klass oqıwshısı hám ol jaǵdayda oylap etilgen hújim jobası kemnen-kem boladı. Ol nıshanın kútilmegende tańlaydı, kiyinshiliklarǵa dus kelsesheginedi. Qáwipsizlik sistemasında kemshilikli jaydı tawıp, ol jasırın informaciyanı jıynawǵa tirisadı, biraq hesh qashan onı jasırınsha ózgertiwge urınbaydı. Bunday hádiyse qıdırıwshı tabısların tek jaqın dosları -kásiplesleri menen bólisedi.
Ideyalı xaker bul da hádiyse qıdırıwshı, biraq sheberrok. Ol óziniń sıyınıwı tiykarında arnawlı bir nıshanlardı (xostlar hám resursların ) tańlaydı. Onıń jaqsı kórgen hújim túri Web- serverdiń informaciyaın ózgertiwi yamasa júdá kem qallarda, hújim qiliwshi resurslar jumısın blokirovka etiw. Hádiyse kidiriwshilarǵa salıstırǵanda ideyali xakerlar tabısların keńrek auditoriyada, ádetde, informaciyanı xaker Web-uzelda yamasa Usenet konfrenciyaında jaylastırılǵan halda daǵaza etediler.
Xaker-proffesional háreketlerdiń anik rejesine iye hám málim resursların qaratydı. Onıń hújimleri jaqsı oylanǵan hám ádetde, bir neshe basqıshda ámelge asıriladı. Aldın ol
32
dáslepki informaciyanı jiynaydi (operatsion sistema túri, usınıs etila- digan servisler hám qollanılatuǵın qorǵaw ilajları ). Keyininen ol jıynalǵan maǵlıwmatlardı esapqa alǵan halda hújim rejesin dúzedi hám uyqas instrumentlerdi tańlaydı (yamasa hátte islep chikadi). Keyin, hújimdi ámelge asırıp, jasırın informaciyanı aladı hám aqır-aqıbetde háreketleriniń barlıq izlerin joq etedi. Bunday hújim etiwshi professional, ádetde, jaqsı finanslanadi hám jalǵız yamasa professionallar komandasında islewi múmkin.
Isenimsiz xızmetker óziniń háreketleri menen sanaat tıńshı jetkizetuǵın mashqalaǵa teń (odan da kóp bolıwı múmkin) mashqalanı tuwdıradı. Bunıń ústine onıń bar ekenin anıqlaw quramalıraq. Onnan tısqarı, oǵan tarmaqtıń sirtqi qorǵalıwın emes, bálki tek, ádetde, onsha qátań bolmaǵan tarmaqtıń ishki qáwipsizligin jónge salıw etiwine tuwrı keledi. Biraq, bul halda onıń korporativ maǵlıwmatlardan ruxsatsız paydalanıwı qáwipi basqa hár qanday niyeti buzıq adamnikinen joqarı boladı.
Joqarıda keltirilgen informaciya qawipsizligin buzıwshılar kategoriyalarin olardı ilmiy tájriybeleri boyınsha gruppalaw múmkin: háwesker (hádiyse izlewshi), qánige (ideyalı xaker, isenimsiz xızmetker), professional (xaker-professional ). Eger bul gruppalar mene qawipsizliktiń aynıwı sebepleri hám hár bir gruppanıń texnikalıq qurallanǵanlıǵı salıstırılsa , informaciya qawipsizligin buzıwshınıń ulıwmalastırılǵan modelin alıw múmkin (1. 3-súwret).
Informaciya qáwipsizligin buzıwshi, ádetde, málim maman atqarıwshı bolǵan halda kompyuter sistemaları hám tarmaqları tiykarinan, olardı qorǵaw quralları jóninde barlıq zatlardı biliwge urınadı. Usınıń sebepinen buzıwshi modeli tómendegilerdi anıqlaydi:
• buzıwshi bolıwı múmkin bolǵan shaxslar kategoriyasi;
• buzıwshiniń bolıwı múmkin bolǵan nıshanları hám olardıń
kereklilik hám qawipsizlik dárejesi boyınsha ataqlanıwı ;
• onıń ilmiy tájriybesi jónindegi shamalar ; onıń texnikalıq qurallanǵanlıǵınıń bahası ;
• onıń háreket xarakteri boyınsha sheklewler hám shamalar.
Xabar qawipsizligi buziliw sebepleri
Texnik qurallanganliq
Xabar qawipsizligi boyinsha
Tajriybe
Tarmaq oyin hareketler
Taqmaqtagi uy shaxsiy kompyuter
Ha’wesker
Haypsanga reaksiya jumis ushin haq tolemew
Tarmaqta isletilgen jeke kompyuter + pro tili
Qa’niyge
Sanaat agenti ,xabarin satiw
Tarmaqta aqrgi a’wlet jeke kompyuter+ programmalastiriw tamiynati
Propesional
1.3-suwret.Xabar qawipsizligi boyinsha model.
Sistemadan ruxsatsız paydalanıwǵa májbúr etiw sebepleridıń diapazonı jetkilikli dárejede: kompyuter menen oynaganidagi tınıshsızlanıw kóterińkiliginen tap jerkenishli menedjer ústinen hákimlik sezimine shekem. Bunıń menen kewil ashıw qáleytuǵın háweskerler, bálki professional programmistler de shuǵıllanadı. Olar paroldı tańlaw, boljaw etiw nátiyjesinde yamasa basqa xakerler menen almaslaw jolı arqalı qolǵa kirgizedıler. Olardıń bir bólegi tekǵana fayllardı kórip shıǵadı, bálki fayllardıń mazmuni menen qızıǵa baslaydı. Bul saldamlı abay esaplanadi, sebebi bul halda beozor tenteklikti jaman niyet menen qilinǵan háreketden ajıratıw qıyın boladı.
Jaqın waqıtqa shekem basshılardan narazı xizmetkerlerdiń óz poziciyaların ózimshillik penen talan-taraj yetiw etken halda sistemanı buzıwları, odan biyganalardıń paydalanıwlarına jol qoyıwları yamasa sistemanı jumıs waqtında qarawsız qaldırishlari uwayımlantirar edi. Bunday háreketlerge májbúr etiw sebepleri tómendegiler:
sógiske yamasa baslıq tárepinen tanbexga reakciya ;
jumıs waqtından tısqarı orınlanǵan jumısqa firma hak tolıq emesliginen narazılıq ;
firmanı qanday da jańa tuzilip atırǵan firmaǵa qarsılas sapasıda ázzilendiriw maqsetinde ósh alıw sıyaqlı jaman niyet.
Basshıdan narazı xızmetker jámáát paydalanıwshı esaplaw sistemalarına eń úlken abaylardan birin tuwdıradı. Sol sebepli de xakerlar menen gúresiw agentligi individual kompyuter iyelerine jan dep xızmet kórsetediler.
Professional xakerlar-esaplaw texnikasın hám baylanıs sistemanı áp-áneydey biletuǵın kompyuter fanatları (dinge berilgenleri) esaplanadi. Sistemaǵa kirisiw ushın professionallar áwmetke hám oyǵa tayanbaydılar hám qanday bolıp tabıladı tártipti hám tájiriybeni isletediler. Olardıń maqseti qorǵawdı anıqlaw hám de joq qılıw, esaplaw qurılmasınıń múmkinshiliklerin úyreniw hám maqsetine erisiw múmkinligi tuwrısında qararǵa keliw.
Bunday professional xakerlar kategoriyasiga tómendegi shaxslar kiredi:
-siyasiy maqsetti kózleytuǵın jınayatlı gruppalarǵa kiretuǵınlar ;
-sanaat tıńshılıq maqsetlerinde informaciyanı alıwǵa urınıwshılar ;
-mut dáramatqa umtılıwshı xakerler gruppası.
Ulıwma professional xakerlar qáwip-qáterdi minimallastırıwǵa urınadılar. Onıń ushın olar birge islewge firmada isleytuǵın yamasa firmadan jaqında isten bosatilgan xızmetkerlerdi tartadılar, sebebi basqalar ushın bank sistemasına kirisiwde áshkár bolıw qáwipi kútá úlken. Rasında, bank esaplaw sistemalarınıń quramalılıǵı hám joqarı operativligi, hújjetlerdi júrgiziw hám tekseriw usıllarınıń úzliksiz rawajlantırılıwı basqa shaxs ushın xabarlardı ustap qalıw yamasa maǵlıwmatlardı urlaw maqsetinde sistemaǵa ornalasıwına múmkinshilik bermeydi. Professional xakerlar ushın taǵı bir qosımsha qáweter-sistemadaǵı bir komponenttiń ózgeriwi basqa bir komponenttiń aynıwına alıp keliwi hám xaterden bildirgi beretuǵın signalǵa sebep bolıwı múmkin. Xakerlar qáwip-xaterdi kemeytiw maqsetinde ádetde, finansliq hám shańaraqqa tiyisli máselelerge iye bolǵan xızmetkerler menen baylanısqa kirediler. Kóplegen adamlar ómirinde xakerlar menen jolıqpawı múmkin, biraq alkagolǵa yamasa qumarǵa berilip ketken insanlar bilmesden jınayatlı gruppa menen baylanısqan qanday bolıp tabıladı bir bukmekerden qarızdar bolıp qalıwı múmkin. Bunday xızmetker qanday bolıp tabıladı oyın-kúlki keshesinde sáwbetlesiniń professional
agent ekenligine shubha kilmagan halda artıqsha sóylep jiberiwi múmkin.
|
