4-rasm. Shahar muhitidagi magistral ko'cha va piyodalar ko‘chalarining me’moriy-
landshaft yechimiga misol.
Ko'chalami, asosan, fashqi ko'rinishidan to‘g‘ri shakllarga ega bo‘!gan baland
o‘suvchi dovdaraxtlar (lipa, topol, klen, yasen va boshqalar) bilan
ko‘kalamzorlashtirish tavsiya etiladi. Ko'chalami ko‘kalamzorlashtirishning eng
oddiy turi-bu ko'chaningharakatlanishchetki qismi vatrotuaroVrtasidagimasofa,
ya’ni yashil tasmaga qatorlab oralig'i teng daraxtiar o‘tqazib chiq- ishdir. Ushbu
yashil tasmaga bir qator daraxtiar ekilganda uning eni 3 m, ikki qator
daraxt ekilsa-
5 m olinadi. Ko‘p qatnovli keng magistral ko‘chalardaesa ushbu yashil tasmaning
eni 7,5 metrgacha boMishi mumkin. Bunday hollarda ko'cha tomondan bir qator
daraxt ekib qolgan hududni esa xili, o‘lchamlari, bo‘yi va shakllari turlicha bo‘lgan
daraxt va butalardan tuzilgan guruhlar yordamida ko‘kalamzorlashtirish mumkin.
Ayrim hollarda maysazor ustiga trotuar chetiga yaqin qilib gullar ham ekilishi
mumkin. Chorrahalar, ko‘chaning burilgan joylari va piyodalar o'tadigan joylar
oldiga ekilgan daraxt va butalar transport haydovchilari va piyodalarga yo‘lni va
harakatlanayotgan transportlarni ko‘rishga xalaqit bermasligi, svetaforlami va yo‘l
ko'rsatgichlarim to‘sib qo‘ymasligi kerak. Tashqi yoritish fonarlarining ustunlarini
esa ko‘cha o‘rtasidagi harakatlanish yo‘llarini
ajratuvchi yashil polosada
joylashtirish maqsadga muvofiqdir. YoMlami ajratuvchi yashil polosaga, odatda,
yo‘llar eni uncha katta bo'lmagan hollarda, butalar va maysazor, yoilaming eni katta
(har tomonga 3 - 4 yo‘nalish) boigan hollarda daraxtlar va maysazorlar,
transportlaming burilish joylarida esa pastqam butalar, maysazor va gulzorlar
ekiladi. Trotuarlaming eni katta bo‘lsa, o‘rta qismiga
modulli maxsus yashil
kompozitsiyalar, rabatkalar yoki alohida gullar guruhi, pastqam miks-borderlami
shakllantirish mumkin. Ulami tuproqqa ekishning iloji bo‘imasa, sopol yoki beton
vazalarga, maxsus qutichalarga ekib joylashtirish mumkin. Keng trotuarlaming
bo‘ylama o‘qi bo‘ylab tanasi tig‘iz, soya-salqin beruvchi dov- daraxtlami maxsus
lunkalar bilan ekish tajribasi ham issiq iqlimli mamlakatlarda keng tarc[algan. Bunda
lunka qoplamasini o'rnatishni unutmaslik kerak. Ko‘chaning mashinalar harakatiga
yaqin ariq bo‘ylab butalami yashil to‘siq shaklida ekish tavsiya etilmaydi, chunki ular
qishda qor ko‘chkilaridan, yozda esa ko‘cha axlatlaridan ozor chekadi.
5- rasm. Daryo sohili bo‘ylab qurilgan turar joylar guruhining loyihaviy me’moriy-
landshaft yechimi.
Ko'chalarga ekiladigan butalarning bo‘yi 1,5 metrdan
katta bolmagan, yaproqlari
tig‘iz va yaxshi gullovchi turlari tanlanadi, chunki baland butalar trotuar
haydovchilarining ko‘rish imkoniyatlarini cheklab qo‘yadi. Bunday butalarga
spireya, tunberg barbarisi, xenomeleslaming turli xiilari kiradi.
Butalar qatorlab
ekilganda yashil qatorning eni bir qator uchun 0.8 m, ikki qator ekilsa-1,5 metrdan
kam bo‘lmasligi kerak. Butalardan tuzilgan guruhlami baland daraxtiar orasiga yoki
qatorlar uzilgan joylarga, ya’ni ko‘cha tomonga qaragan jamoat binolari oldiga ekish
mumkin. Bunday hollarda butalar foniga ko‘p yillik o‘simliklarni ekish tavsiya etiladi.
Bu ko‘chalarni rnanzaraviy bezashga va bir xillikka barham berishga yordam beradi.
Agar ko‘cha eni katta bo‘lsa ko‘cha yoMining cheti va trotuar o‘rtasiga bulvar
shakllantirsa bo‘ladi. Uning minimal eni 10 m. O'rtadan piyodalar uchun yo‘lak qilib,
o‘tirish uchun skamey- kalarga joy va yo‘ lakni daraxtiar qatori bilan
ko‘kalamzorlashtirish mumkin. Agar bulvar eni katta bo'Isa daraxtiar va butalardan
tuzilgan guruh kompozitsiyalarini shakllantirsa bo‘ladi. Ularning foniga esa ko‘pyillik
gullovchi o'simliklar ekish zarurki, ular ning xillari turlicha bo'lsin (akvilegiya,
gaylardiya, liliya, floks metelchatiy). Piyoda yo‘lakchasi bo‘ylab
miks-border
kompozilsivasini qo‘llash iozim. Ko'chalar orientatsiyasiga ya’ni ufq tomonlariga
nisbatan joylashishiga qarab kengliklar yo‘nalishidagi (o‘qi g‘arbdan sharqqa),
meridional yo'nalishdagi (o‘qi shimoldan janubga) va diogonai yo‘nalishlardagi (o'qi
shimoliy-g‘arbdati janubiy-sharqqa yoki shimoliy-sharqdan janubiy-g‘arbga qarab)
joylashgan ko‘chalarga bo‘linadi. Kengliklar yo‘nalishidagi ko‘chalaming janub
tomonidagi uylar fasadiga quyosh nuri tushmaydi va soyaga muhtoj emas. Bu yerda
faqat trotuar soyalantiriladi. Janub tomonda joylashgan uylar ko‘p qavatli
bo‘lganda ulardan tushayotgan soya trotuarni yopadi va trotuar soyalantirishga
muhtoj bo‘lmaydi. Biroq, ko‘chaning shimoliy tarafidagi uylami va trotuarni
soyalantirish zarur bo‘ladi. Meridianal yo'nalishdagi ko‘chalarda vaziyat boshqacha.
Bunday ko‘chalaming har ikkala tomonidagi trotuarlar
va binolar ham quyosh
nuridan himoyalanishga muhtojlik sezadi.
Dioganal yo‘nalishli ko‘chalaming janubiy-g‘arbga yoki janubiy-sharqqa qaragan
binolari va trotuarlarini ham oftobdan himoyalash zarur. Ayniqsa, o‘qi bilan
shimoliy-sharqdan janubiy- g‘arbga qaragan ko‘chalarda ahvol yanada og‘ir bo‘lib,
tushdan keyin bu ko‘chalar trotuarlarini ikki yoqlama qatorlab daraxtlar ekish yo‘li
bilangina jazirama quyosh nuridan saqlab qolish mumkin. Ko‘chalami
ko‘kalamzorlashtirishda bu holatlami e’tiborga olmaslik jiddiy xatoliklarga olib
kelishi mumkin. (5-rasm)
