Mavzu-2_:
Tizimli plata qurilmasi
Reja:
1.Ona plata
2.Ona plataning form-faktori
,,Tizim platasi’’ deb nomlayotgan qurilmamiz o’sha siz bilgan ,,ona plata’’
yoki ,,materinskaya plata’’ dir. Qurilmaga nisbatan ,,ona’’ iborasini ishlatish biroz
noqulay bo’lgani uchun biz uni ,,tizim platasi’’ deb nomladik. Inglizchada bu
qurilma ,,Motherboard’’ yoki ,,Mainboard’’ deb ataladi.
Tizim bloki ochib ko’rilsa, uning yon devoriga vertical ravishda maxkamlab
qo’yilgan kattaroq elektron sxemaga ko’zingiz tushadi. Mana shu ,,tizim platasi’’
hisoblanadi. Tizim platasi aynan nima ish bajaradi, qanday vazifalari bor, bularni
bilish uchun avval tizim bloki (keys)ning ichida qanday qurilmalar borligini va ular
nima ish qilishini qisqacha aytib o’tamiz.
1.Ozuqa bloki (blok pitaniya). Ma’lumki, kompyuterning barcha qurilmalari elektr
energiyasi hisobiga ishlaydi. Lekin, elektr manbalaridan olinadigan elektr
energiyasini to’g’ridan-to’g’ri kompyuter qurilmalariga ulab bo’lmaydi. Buning
uchun avval elektr toki va kuchlanishini biroz pasaytirish, uni qayta ishlash kerak
bo’ladi. Ozuq bloke aynan shu ishni amalga oshiradi. Agar u ishdan chiqsa,
kompyuterning birorta qurilmasi ishlay olmaydi. Shuning uchun kompyuter
yig’dirayotganimizda quvvati kattaroq bo’lgan ozuqa bloke olish kerak bo’ladi.
2.Tezkor xotira (RAM, DDR). Kompyuterning ishlashi jarayonida foydalanuvchi
uchun zarur bo’lgan ba’zi ma’lumotlarni vaqtinchalik saqlab turish kerak bo’ladi.
Mana shu vazifani tezkor xotira amalga oshiradi. Tezkor xotira ham, boshqa
qurilmalar singari, electron sxema ko’rinishida tayyorlangan.
3.Doimiy xotira (Hard disk, HDD). Foydalanuvchiga tegishli bo’lgan barcha audio,
video, matnli yoki dasturiy ma’lumotlarni saqlab turish uchun kerak bo’lgan qattiq
metal yoki keramik disk. Doimiy xotiraga ma’lumotlar o’zidan- o’zi tushib
qolmaydi. Unga fleshkalardan, CD yoki DVD disklardan, butusdan, internet
tarmog’idan ma’lumotlarni yozish mumkin. Va aksincha, doimiy xotiradagi
ma’lumotlarni turli ko’rinishlarda chiqarish qurilmalariga uzatish mumkin:
printerga, monitorga, audio dinamikka va hokazo.
4.Protsessor(CPU). Kompyuterga foydalanuvchi tomonidan berilgan buyruqlarni
qayta ishlab, bajarish, kompyuter ichida raqamli ma’lumotlarni qayta ishlash kabi
vazifalarni aynan protsessor bajaradi. Protsessor hamma qurilmalar bilan ,,aloqa
bo’lib turadi’’. Kompyuterning ishlash tezligi aynan protsessorning takt chastotasiga
bog’liq bo’ladi.
5.Videokarta (VGA). Videokarta monitorga uzatilishi kerak bo’lgan qo’zg’almas
yoki harakatli,ikki o’lchamli (2D) yoki uch o’lchamli (3D) rang-tasvirlarining hisob-
kitobini qiladi. U kompyuterning asosiy protsessoriga va tezkor xotirasiga haqiqiy
yordamchi vazifasini o’taydi
6.Modem. Agar kompyuterdan internetga mavjud telefon tarmog’I yoki liniyalari
orqali ulanmoqchi bo’lsak, bizning kompyuter va tashqi tarmoq o’rtasidagi
bog’lanish va moslashish jarayonlarini aynan modem bajaradi
7.DVD (CD)ROM.DVD disklardan ma’lumotlarni doimiy xotiraga olish uchun bu
disklarni DVD disk yurituvchiga qo’yish lozim.U lazer nuri yordamida diskka
,,o’yib’’ yozilgan raqamli ma’lumotlarni kompyuterga ,,o’qib,tushirib beradi’’
8.BIOS. Bu doimiy xotira qurilmasi bo’lib, unga kompyuter ,,ishlab keta olishi’’
uchun yetarli bo’lga dastlabki ma’lumotlar,san, vaqt yozib qo’yilgan bo’ladi.
Kompyuterni o’chirib, qayta yoqqanimizda ham sana, vaqt saqlanib turadi. Buning
uchun tangaga o’xshash yordamchi batareyka o’rnatilgan. Yuqorida sanab o’tilgan
qurilmalar tizim blokining ichida joylashgan bo’ladi. Endi, ba’zi qurilmalar borki
ularsiz ham ish bitmaydi. Masalan, klaviatura-uning yordamida ma’lumot va
buyruqlar kiritiladi. Sichqoncha-u monitordagi belgilarni oson ,,tanlash’’ uchun
yordam beradi.Monitor (display, ekran)-uni asosiy qurilmalardan desak ham
bo’ladi. Axir kompyuterda bajarilayotgan ishlarni qayerdandir bilib turishimiz
kerak.
Ona plataning form-faktori — bu ona plataning xajmi, mahkamlash joylari,
protsessorning qay tartibda oʻrnatilishini aniqlovchi standart.
•Eskirgan: Baby-AT; Mini-ATX; polnorazmernaya plata AT; LPX.
•Zamonaviy: ATX; microATX; FlexATX; NLX; WTX, CEB.
•Kiritilayotgan: Mini-ITX i Nano-ITX; Pico-ITX; BTX, MicroBTX i PicoBTX
Shunday ona platalar bor hech qaysi form-faktorga mos kelmaydi. Mashxur ona
plata ishlab chiqaruvchi kompaniyalar:
Asus, Gigabyte, MSI, Intel, Biostar, Elitegroup, ASRock.
Ona plataning oʻrnatilgan modelini DMI orqali bilish mumkin. Linuxda dmidecode
utilitasi orqali, Windowsda — SIW yoki AIDA64 orqali bilib olish mumkin.
Mobil kompyuterlarning (noutbuk) ona platasi stoʻl kompyuterlarining ona
platasidan ancha farq qiladi va ularda koʻp qurilmalar oʻrnatilgan boʻladi. Masalan,
(videokarta), oddiy kompyuterlarda ona plataga oʻrnatiladi. Bu, oʻz navbatida,
noutbuklarning oz quvvat ishlatishga va xajmini kichikligini taʼminlaydi.
|
