6-sinflar uchun fizika fani laboratoriya ishi: “Shisha prizma yordamida
yorug‘likning spektrga ajralishini o‘rganish” mavzusiga
Tavsiya
Fizika eksprimental fan bo‘lganligi uchun uning barcha xulosalari va erishgan yutuqlari kuzatishlar, o‘lchashlar tufayli vujudga keladi. Shu sababli umumiy o‘rta ta'lim maktablarida fizikani o‘qitish, tajriba-namoyishlar ko‘rsatish, laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazish bilan chambarchas bog‘langandir.
Laboratoriya ishlari bitta mavzu bo‘yicha bir xil asboblardan foydalanib bajariladi. Laboratoriya ishlari darsning uzviy, tarkibiy qismi bo‘lib hisoblanadi. Bunda o‘quvchilar avval o‘rgangan bilimlarini amaliyotda tekshirib ko‘rish bilan birga asboblarni ishlatish, fizik kattaliklarni o‘lchash orqali amaliy ko‘nikma va malakalarini shakllantiradilar.
Fizika fanidan o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini mustahkamlash va mustaqil fikr yuritishga zamin tayyorlashda ilg‘or pedogogik texnologiyalardan foydalanib o‘qitish dars samaradorligini oshishiga o‘z ta'sirini ko‘rsatadi.
Fizika fanidan 6-sinf uchun yuqorida keltirilgan laboratoriya ishi: “Shisha prizma yordamida yorug‘likning spektrga ajralishini o‘rganish” mavzusida o‘quvchining yoshi, psixologik xususiyati, bilim darajasi e'tiborga olinib, ilg‘or pedagogik texnologiyalarning “Savol-javob”, “Bilimlar daraxti”, “Bahs-munozara”, “Amaliy mashg‘ulot” usullaridan foydalanish yuqori samara beradi. Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir. Samara (1936-91-yillarda Kuybishev "Куйбышев") - Samara (rus. Самара) Rossiya Federatsiyasidagi shahar, Samara viloyati markazi. Volga daryosining chap sohilidagi port shahar. Volgaga Samara daryosi quyilgan joyda joylashgan. Ushbu mavzuda dars jarayonining ilg‘or pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda tashkil etilishi ya'ni ekranda hosil bo‘lgan kamalakning kengligi shisha prizma asosining kengligiga bog‘liqligini tajribadan ko‘radilar. Shu bilan birga o‘quvchilar o‘zlari mustaqil ravishda spektroskopda hosil bo‘lgan kamalakni ko‘rish orqali asboblarning ishlatilishini, kamalakni yasash jarayonida ranglarning ketma-ketligini eslab qolishi, rangli shisha plastinkalar yordamida amaliy topshiriqni bajarish natijasida ko‘k shisha orqali buyumlarga qaraganda ranglarning o‘zgarmaganligini ko‘rish ko‘nikma va malakalarga ega bo‘ladilar.
Mazkur dars ishlanmaga o‘qituvchilar ijodiy yondashgan holda foydalanishlari mumkin.
Respublika ta'lim markazi “Tabiiy va
aniq fanlar” bo‘limi bosh metodisti Z.Sangirova
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi Toshkent viloyati Piskent tumani Xalq ta’limi muassasalari faoliyatini metodik ta’minlash va tashkil etish bo‘limiga qarashli 5- umumiy o‘rta ta’lim maktabining fizika fani o‘qituvchisi Saidxo‘jayeva Vasilaning bir soatlik
dars ishlanmasi
Mavzu: Shisha prizma yordamida yorug‘likning spektrga ajralishini o‘rganish
(6-sinf)
Toshkent-2015
6-sinf
IV chorak 57-dars
Laboratoriya ishi: Shisha prizma yordamida yorug‘likning spektrga ajralishini o‘rganish
Darsning texnologik xaritasi
Darsning maqsadi:
|
O‘quvchilarga shisha prizma yordamida yorug‘likning spektrga ajralishini amalda hosil qilib, kamalak to‘g‘risidagi bilimlarini boyitish, ranglarning hayotimizdagi o‘rni haqida ma’lumotlar berish, vatandoshlarimizning shu sohadagi faoliyati haqida tanishtirish, o‘quvchilarni milliy vatanparvarlik ruhida tarbiyalash.
|
Vazifalari:
|
O‘quvchilarga mavzu asosida yorug‘likka doir bilimlarni berish bilan birga ijodiy qobiliyatini, qiziquvchanlik, topqirlik, hozirjavoblikni shakllantirish hamda kasbga yo‘naltirish, kompyuterlardan foydalanish ko‘nikmasini shakllantirish.
|
O‘quv jarayonining mazmuni;
|
O‘quvchilar mavzuning mazmun-mohiyatini tushunib yetishlari va amaliy ishlashlari, optik asboblarning nomlari, ularning tuzilishi, ishlashi va qo‘llanilishi bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lish.
|
O‘quv jarayonining amalga oshirish texnologiyasi;
|
Uslub: “Amaliy mashg‘ulot”, “Savol-javob”
Shakl: “Amaliy mashg‘ulot”
Vosita: proyeksion apparat, optik taglik, 3 burchakli shisha prizmalar, ekran, kompyuter, video ko‘zgu, tarqatma materiallar, o‘quv filmi, savol va topshiriqlar, “Bilimlar daraxti” plakati, rangli plastinkalar
Usul: “Savol-javob”, “Bahs-munozara”.
Nazorat: Yozma, og‘zaki.
Baholash: Rag‘batlantirish, 5 ballik tizim asosida baholash.
|
Kutilayotgan natijalar;
|
O‘qituvchi:
O‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishi ortadi. O‘quvchilar o‘rtasida do‘stona muhitni yaratadi. O‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishadi.
O‘quvchilarni mustaqillikka va ijodkorlikka o‘rgatadi.
Past o‘zlashtiruvchi o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini o‘stiradi.
|
O‘quvchi:
O‘quvchilar erkin va mustaqil fikrlaydilar. O‘z ustida ishlashni o‘rganadilar. Eslab qolish, fikrlay olish, ayta olish, ko‘rsata olish, amalda bajara olish ko‘nikma va malakalarga ega bo‘ladilar.
|
Darsning blok sxemasi:
T/r
|
Dars bosqichlari
|
Vaqt
|
1
|
Darsning tashkil etilishi
|
2 minut
|
2
|
O‘tilgan mavzuni so‘rash
|
5 minut
|
3
|
Yangi mavzu bayoni (amaliy mashg‘ulot)
|
20 minut
|
4
|
Mavzuni mustahkamlash
(Amaliy topshiriq bajarish. Kamalak yasash, “Fikrlay olasizmi?”)
|
13 minut
|
5
|
O‘quvchilarni rag‘batlantirish va baholash
|
3 minut
|
6
|
Uyga vazifa berish
|
2 minut
|
Darsning borishi:
Darsda kerakli jihozlar: 6-sinf “Fizika ” darsligi, proyeksion lampa, 3 burchakli prizmalar, ekran, 12 V kuchlanishli tok manbayi, kompyuter texnikasi, slaydlar, didaktik tarqatmalar, rangli shisha plastinkalar. Kompyuter (ing . computer - hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama.
Asosiy tushuncha va atamalar:
-kamalak;
-spektr;
-uchburchakli prizmalar;
-yorug‘likning sinishi va qaytishi.
Dars shiori:
Ilmdan yaxshiroq xazina bo‘lmas
Qo‘lingdan kelguncha tera olsang bas.
(Abu Abdullo Rudakiy)
Dars uslubi:
Interfaol metodlar, amaliy ish bajarish
I.Tashkiliy qism: (2 minut).
a) O‘quvchilar bilan salomlashish.
b) Davomatni aniqlash ( ingliz tilida navbatchi axborot berish). Uslub - tilning inson faoliyatining muayyan sohasi bilan bogʻliq vazifalariga koʻra ajratilishi. Kishilar faoliyatning barcha sohalarida aloqa qilish jarayonida tildagi leksik, frazeologik, grammatik va fonetik vositalarni tanlash va ishlatishda birbirlaridan maʼlum darajada farq qiladilar. Rudakiy Abu Abdullah Jaʼfar fors. ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم رودکی (, hozirgi Tojikiston Respublikam Panjakent tumani Panjrudak qishlogʻi 858 - 941) - fors shoiri. Fors sheʼriyati asoschilaridan biri. Ingliz tili (ingl. English) - hind-yevropa oilasining german guruhiga kiruvchi til. Ingliz xalqining tili. Avstraliya, AQSH, Birlashgan Qirollik, Hindiston, Irlandiya, JAR, Kanada, Liberiya, Malta va Yangi Zelandiyaning rasmiy tili.
Dars fizika fanining targ‘iboti bilan boshlanadi.
Faolmiz fidoiymiz ,
Inoqmiz ijodkormiz ,
Zukkomiz va ziyrakmiz,
Ilmga intilganmiz,
Kamtarmiz , kabutarmiz,
Allomalar avlodimiz.
Fizika fanlar ichra shoh
Uning sirlaridan bo‘lingiz ogoh
O‘quvchilar ishtirokida fanlararo bog‘liqlikka e’tibor qaratish maqsadida kichik sahna ko‘rinish namoyish etiladi.
O‘quvchi stol ustidagi planetar modelida tajriba qilayotgan fizik olim yoniga kelib:
-Bu nima? – deydi.
Fizik olim- Bu Quyosh tizimini o‘rganadigan planetar model. Bilasizmi, do‘stim, A.Navoiy bobomiz Quyosh nega yerimizga nur sochishini qanday ta’riflaganlar?
-Yo‘q
-Bo‘lmasa eshiting!
Mehrsizlikdan falak el qatlin aylar bedarig‘,
Yo‘qsa nevchun dafn etar har kun quyoshdin yerga tig‘.
Biz fizikadan yorug‘lik to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalishini bilamiz. Navoiy bobomiz esa yorug‘likni insonlar orasida mehrsizlikni yo‘q qilish uchun yuborilgan tig‘, qilich demakdir deganlar.
Ha, fizikada lirika ham mujassam ekanda.
-Huddi shunday do‘stim.
Shundan so‘ng o‘qituvchi tomonidan akademik shoir G‘.G‘ulomning quyidagi satrlarini o‘qib darsni boshlaydi.
Aziz asrimizning aziz onlari ,
Aziz odamlardan so‘raydi qadrin.
Fursat g‘animatdir shoh satrlar-la ,
Bezamoq chog‘idir umr daftarin .
II.Uy vazifasini so‘rash: (5 minut).
O‘tilgan mavzu bo‘yicha o‘quvchilar bilan savol-javob o‘tkaziladi.
-
Kamalakni qachon kuzatgansiz?
-
Kamalakda qanday ranglarni kuzatgansiz?
-
Ranglar ketma-ketligi qanday joylashgan?
-
Yorug‘likning rangini birinchi bo‘lib qaysi olim o‘rgangan?
-
Spektr nima?
-
Qaysi rang eng katta, qaysi rang eng kichik burchakka og‘adi?
-
Yetti xil rangning yig‘indisi qaysi rangni hosil qiladi?
-
Yorug‘likning yutilishi jismlarning rangiga bog‘liqmi?
-
Nima uchun qishda ko‘proq qora, yozda esa oq matodan tayyorlangan kiyim kiyiladi?
-
Agar jism qizil rangda bo‘lsa, qaysi rangni qaytaradi?
“Kamalak ” to‘g‘risidagi tushunchalar tahlil qilinadi.
Allomalarimizning “Kamalak” to‘g‘risidagi fikrlari tinglanadi. “Keksalarni e’zozlash yili” ga to‘xtab o‘tiladi.
III.Yangi mavzuni o‘rganish: (20 minut).
Reja:
-
Shisha prizma yordamida yorug‘likning spektrga ajralishini o‘rganish mavzusi yuzasidan laboratoriya ishining bajarilish ketma-ketligini tushuntirish.
-
Xavfsizlik texnikasi qoidalari bilan tanishtirish.
-
Ishni bajarish uchun zarur bo‘lgan jihozlarni tayyorlash.
-
Yorug‘likni turli xil uchburchakli prizmalar yordamida spektrga ajralishini namoyish qilish.
-
Spektrning kengligi prizmalar asosiga bog‘liqligini tushuntirish.
O‘qituvchi tomonidan shisha prizma yordamida yorug‘likning spektrga ajralishini o‘rganish laboratoriya ishining bajarilish ketma-ketligi o‘quvchilarga tanishtiriladi.
Xavfsizlik texnikasi qoidalari
-
Laboratoriya ishlarini bajarishda 42 V dan yuqori kuchlanishdan foydalanish mumkin emas.
-
O‘quvchilar ishlatadigan ochiq elektr kontaktli zanjirlarda kuchlanish 12 V dan oshmasligi kerak.
-
Laboratoriya ishlarini bajarish oldidan elektr zanjirida ishlatiladigan laboratoriya jihozlarining tozaligiga, sozligiga, tok manbayining buraladigan kallagi eng minimal holatda turganligiga e’tibor berilishi lozim.
-
Elektr zanjirlarini yig‘ish va yig‘ilgan zanjirlarda tuzatish ishlarini bajarayotganda zanjir tok manbayidan uzilgan holda bo‘lishi kerak.
Xona maxsus pardalar yordamida qorong‘ulashtirilib, ishni bajarish tartibiga binoan tajriba namoyish etiladi.
Spektr kengligi prizma yasalgan shisha turiga , prizma asosining kengligiga bog‘liqligi o‘rganiladi.
Natijalar doskaga (jadvalga) yoziladi.
T/r
|
Prizma asosining kengligi (mm)
|
Spektr kengligi (mm)
|
1
|
|
|
2
|
|
|
IV.Mustahkamlash: (13 minut).
1.O‘quvchilarga rangli qog‘ozlardan “Kamalak yasash” amaliy topshirig‘i beriladi.
2.Rangli shisha plastinkalar yordamida “Fikrlay olasizmi?” amaliy topshirig‘i beriladi.
Fikrlay olasizmi?
Ranglar
|
Qizil shisha orqali (tasavvuringizda )
|
Amalda ko‘rganda qanday rang hosil bo‘ldi ?
|
Ko‘k shisha orqali (tasavvuringizda)
|
Amalda ko‘rganda qanday rang hosil bo‘ldi ?
|
Qizil
|
|
|
|
|
Zarg‘aldoq
|
|
|
|
|
Sariq
|
|
|
|
|
Yashil
|
|
|
|
|
Havorang
|
|
|
|
|
Ko‘k
|
|
|
|
|
Binafsha
|
|
|
|
|
Javoblari
Ranglar
|
Qizil shisha orqali
|
Ko‘k shisha orqali
|
Qizil
|
Oq
|
Qizil
|
Zarg‘aldoq
|
Och qizil
|
Zarg‘aldoq
|
Sariq
|
Och qizil
|
Sariq
|
Yashil
|
Qora
|
Yashil
|
Havorang
|
Och qora
|
Havorang
|
Ko‘k
|
To‘q qora
|
Ko‘k
|
Binafsha
|
Och qora
|
Binafsha
|
3. “Bilimlar daraxti” savol-javob o‘tkaziladi.
O‘qituvchi tomonidan oldindan tayyorlangan savollar slaydda ko‘rsatiladi va unga javob bergan o‘quvchilar daraxtga olma mevasini osishadi.
-
Savol: Spektr nima?
Javob: 7 xil rangdan iborat tasvir.
-
Savol: Linza deb nimaga aytiladi?
Javob: Ikki yoki bir tomoni sferik sirt bilan chegaralangan shaffof jism.
-
Savol: Tezlik formulasini ayting?
Javob: = s / t
-
Savol: Soya nima uchun hosil bo‘ladi?
Javob: Yorug‘lik to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqalganligi uchun .
-
Savol: Linzalar necha xil bo‘ladi?
Javob: Linzalar 2 xil bo‘ladi: qavariq va botiq
-
Savol: Inson organizmidagi optik asbob nima?
Javob: Ko‘z .
-
Savol: Linzaning optik kuchi formulasi?
Javob: D= 1 / F
-
Savol: Yorug‘lik manbalari necha xil?
Javob: Yorug‘lik manbalari 2 xil: Tabiiy va sun’iy.
-
Savol: Spektr ranglari ketma-ketligini ingliz tilida ayting.
Javob: qizil – red, zarg‘aldoq – light red, sariq – yellow, yashil – green, havorang – blue, ko‘k – dark blue, binafsha – violet
-
Savol: Kamalak ingliz tilida nima deyiladi?
Javob: Kamalak ingliz tilida “rainbow” deyiladi.
V. O‘quvchilarni rag‘batlantirish:
Darsda eng faol qatnashgan o‘quvchilarni baholash va kundaliklarga qayd qilish, rag‘batlantirish .
O‘quvchilarning bergan javoblari tahlil etilib, “Barakalla, ofarin”, “Harakat qiling”, “Yetib oling” kartochkalari yordamida rag‘batlantiriladi.
    
 
VI. Uyga vazifa: (2 minut).
1. Labaratoriya ishiga xulosa yozib kelish.
2. “Kamalak” so‘ziga boshqotirma tuzish.
|
