Международный научный журнал № 8(100), часть 1
«Научный импульс» Март , 2023
1010
SIFAT MENEJMENTI TIZIMI VA UNI SERTIFIKATLASHTIRISHNI TAKOMILLASHTIRISH
Asistent o’qituvchi: Abdullayev Jo’ra Xudoyorovich
Talaba: Toshto’xtarov Asadbek Muzaffar o’g’li
Talaba: Jumanazarova Sitora Shonazar qizi
Talaba: Temirova Dilnoza Srajiddin qizi
Termiz muhandislik-texnologiya instituti
Kalit so’zlar: Sifat, menejment, tizimlar, sertifikatlashtirish, korxona, audit,
tendensiya, ijtimoiy, iqtisodiy, mahsulot
Anotatsiya: Sifatni boshqarish va sertifikatlashtirish faoliyati iqtisodiyotning bir
qancha sohalar va sanoatning barcha tarmoqlarida ishlab chiqarishdagi zamonaviylikni aks
ettirish, texnologik jarayonlarni kompleks avtomatlashtirish, ishlab chiqarilayotgan turli
mahsulotlarning sifati yuqori darajada, me’yoriy hujjatlarning belgilangan talablariga mos
bo’lishini, iste’mol mahsulotlarini aholi uchun xavfsizligini ta’minlash, ilg’or, ko’p yillik
tajribadan o’tgan jahon andozalaridan foydalanish va ularni respublikamizda tadbiq etish
kabilarni o’zida mujassamlashtirgan.
Деятельность
по
управлению
качеством
и
сертификации
отражает
современность производства в ряде отраслей экономики и всех отраслях
промышленности, комплексную автоматизацию технологических процессов, высокое
качество
различной
выпускаемой
продукции,
соответствие
требованиям
нормативных документов, безопасность продукции потребления для населения.
включает в себя такие вещи, как обеспечение, использование передовых,
многолетних проверенных мировых стандартов и их внедрение в нашей республике.
Quality management and certification activities reflect the modernity of production
in several sectors of the economy and all branches of industry, comprehensive automation
of technological processes, high quality of various manufactured products, compliance
with the requirements of regulatory documents, safety of consumer products for the
population. includes such things as provision, use of advanced, many-year-experienced
world standards and their implementation in our republic.
Sifat menejmenti tizimi va uni sertifikatlashtirishning ayrim o’ziga xos xususiyatlari
mavjud, chunki u o’ziga ishlab chiqarishni sertifikatlashtirishini ham qamrab oladi. Bu esa
ko’pchilik mahhaliy korxonalarning o’ziga xos shart-sharoitlarining mavjudligi bilan
tushuntiriladi, ya’ni ularda menejment tizimlari mavjud emas, ammo ular ishlab chiqarishni
baholash jarayoni bilan tanishlar, chunki bir vaqtda ishlab chiqarish jarayonlarining
attestatsiyalash ham mumkin. Bu esa menejment tizimlari orqali ishlab chiqarish hamda
korxonaning boshqaruv tizimini muqobillashtiradi. Shuning uchun menejment tizimi
o’zining afzalliklari bilan ham ahamiyatlidir.
Международный научный журнал № 8(100), часть 1
«Научный импульс» Март , 2023
1011
Korxonalarda ISO xalqaro standartlari talablari asosida sifat menejment tizimlarini
ishlab chiqish va joriy etish va ularni sertifikatlashtirish hamda kelgusida sifat menejmenti
tizimlarini natijaviyligi va samaradorlinigi tahlil qilish orqali korxonaning texnik-iqtisodiy
ko‘rsatkichlarini baholash qulay afcalliklami yuzaga keltiradi.
Sifat menejmenti tizimi va uni sertifikatlashtirish fani korxona va tashkilotlarda sifat
menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etilgan sifat menejmenti tizimlarini
sertifikatlashtirish, audit o‘tkazish, audit turlari, o‘tkaziladigan va o‘tkazilgan ichki audit
natijalarini tahlil qilish natijalari asosida sifat menejementi tizimi muvofiqligini baholash va
tasdiqlash tartiblari, ishlab chiqarish rivojining tendensiyasi, istiqboli hamda
respublikamizdagi ijtimoiy iqtisodiy islohotlar natijalari va sertifikatlashtirish sohasidagi
xalqaro, hududiy muammolaming mahsulot sifati, uning raqobatbardoshligiga ta’siri
masalalarini qamrab oladi. Xalqaro standartlar asosida mahsulot ishlab chiqarish sharoitini
boshqarish fanining maqsadi - talabalarda sifat menejmenti tizimini rivojlanish istiqbollari,
sertifikatlashtirish tarixi va uning hozirgi davrdagi ahamiyati, respublikamizda sifat
menejmenti tizimini korxonalarda joriy etish va sertifikatlashtirish bo‘yicha olib
borilayotgan ishlar, korxonalarda ishlab chi qilib va joriy qilinadigan menejment tizimlari,
sifatni boshqarish tizimlari, ishlab chiqarishni sertifikatlashtirish asoslari va ulami muayyan
sharoitlarga mos holda mahsulot ishlab chiqarish texnologiyalari xususiyatiga xos
sertifikatlashtirish tartiblarini tanlash bo‘yicha yo‘nalish ixtisosligiga mos bilim, ko‘nikma va
malaka shakllantirishdir. Belgilangan maqsaddan kelib chiqib, fanning vazifasi - talabalarga
sifat menejmenti tizimlarini korxonalarda ishlab chiqish va joriy etishi hamda
sertifkatlashtirish, tartib-qoidalari, sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirishning
huquqiy, me’yoriy va tashkiliy asoslari, sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirish
idoralari, ulaming faoliyati, sifat menejmenti tizimlarini sertifikatlashtirishda xalqaro
standartlar, sertifikatlashtirilgan sifat menejmenti tizimlari faoliyati ustidan inspeksion
nazorat o'tkazish va ma’lum shart-sharoitlar uchun sifat menejmenti tizimini
sertifikatlashtirish dasturlarini ishlab chiqishni o'rgatishdan iborat. Mahsulotlami ishlab
chiqarishda sifatni ta’minlash, mahsulot sifatini ta’minlashda sifat menejmenti tizimini joriy
etib uni sertifikatlashtirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlami eksport salohiyatini
oshirish va korxona raqobatbardoshligi ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Ishlab chiqarishda
sifat tizimini joriy qilish va uni sertifikatlashtirish orqali iqtisodiy samaradorlikka erishish,
ishlab chiqarish texnologik jarayonlari uchun sarflanadigan xarajatlami kamaytirish sifatli
boshqarishning dolzarb masalalari bo‘lib hisoblanadi. Shu sababli ushbu fan asosiy ixtisoslik
fani hisoblanib, ishlab chiqarish texnologik tizimining ajralmas bo‘g‘ini bo‘lib hisoblanadi.
Mahsulotlaming sifatiga e’tibor berish eramizdan awalgi 2150-yillardan beri boshlab
qayd qilingan. Bu davrda savdo-sotiq aloqalari ma’lum hududlar chegarasidan chiqib,
xalqaro miqyosda rivojlana boshlagan edi. O‘troqchilik paydo bo'lishi bilan hamma uchun
majburiy qoidalar ishlab chiqila boshladi, misol uchun Hindistonda “Xammurapi” kodeksi
amalga kiritilgan. Bobilning miloddan awalgi 1792-1750-yillardagi shohi Xammurapining
adolatpesha qonunlari majmui, undan ham qadimroq shoh Ur-Nammu (miloddan awalgi
Международный научный журнал № 8(100), часть 1
«Научный импульс» Март , 2023
1012
2112-2094-yillar)ning qonunlari. Uning 229-moddasida qurilgan binolar buzilsa va bundan
odamlar yarador bo‘lsa yoki buyumlarga zarar yetkazilsa, qumvchi jarimalarga tortilishi,
biron odam o‘lganida esa qatl qilinishi belgilangan. Bunga o‘xshash qoidalar Finikiyaliklarda
ham qo‘llanilgan: auditor (nazoratchi)ning sifat nazoratida yo‘l qo‘ygan xatosi uchun qo‘li
kesilgan. Qadimgi Turkiyada podshoh Boyazid II Ixtisabining «Bursa» qonunlarida sifatsiz
tovarlar bo‘yicha jazolar belgilagan. Xitoy imperatorlari, ishlab chiqaruvchi shaxsi va
tovarning keyingi harakati hamda qayerga ishlatilishi to‘g‘risida iz qoldirilishini ta’minlash
maqsadida, ishlab chiqaruvchilardan o‘z mahsulotlariga muhr bosishlarini talab qilganlar.
Agar tovar belgilangan talablarga javob bermasa, ishlab chiqaruvchi va sotuvchiga iqtisodiy
jazo qo‘llanilgan. Bu o‘ziga xos standartlashtirishning ilk yorqin namunasidir. 1 Shu bilan
birga ta’kidlash joizki, mahsulotlaming sifatiga bo‘lgan talablar faqat mahalliy aholi
tomonidan ishlab chiqarilgan tovarlarga emas, balki hamma uchun birdek amal qilardi.
Yillar, asrlar o‘tib insoniyat taraqqiy etishi bilan uning ehtiyojlari ortishi talablar o‘zgarishiga
olib kelgan. Sifat masalalariga haqiqiy e’tibor XIX asrdan shakllana boshladi. Bu davrdan
boshlab 1 Ильенкова С. Д. “Управление качеством”, Москва, “ЮНИТИ”, 1998,48-бет. 9
ishlab chiqaruvehilar o‘z tovarlariga tovar belgisi qo'ya boshlashgan. Sifat tushunchasi
biron bir hujjatga bitilganidan va qo‘llanila boshlanganidan so‘nggina standartlar kelib
chiqa boshlagan. Mahsulot sifatini yaxshilashga qaratilgan bir qancha tashabbuslar tovar
ishlab chiqarish va savdo-sotiq rivojlanishi bilan olg‘a surilgan va hayotga tadbiq etila
boshlagan. Biz ulardan biri - "sifat to‘garaklari"ni ko‘rib chiqamiz. Sifat to‘garaklari ishchilar,
muhandislar va xizmatchilardan tashkil topgan ixtiyoriy jamoa yig‘ilmalaridir. Ulaming soni
va tarkibi ishlab chiqarishning ehtiyojidan va aniq ish sharoitlaridan kelib chiqqan. Sifat
to‘garaklari korxona xodimlari tomonidan o‘zlarining maqsadlari va vazifalarini aniq
bilishga sharoit yaratadi, xodimlami mahsulotning sifatini yuqori darajada ta’minlashga
safarbar qiladi.1 Sifat to‘garaklarining asosiy maqsadi sifatni yaxshilashning tub mohiyatini
har bir xodimga yetkazish, texnologik jarayonlami takomillashtirish, mehnatni va ishlab
chiqarishni to‘g‘ri tashkil qilish bilan bog‘liq bo‘lgan takliflami joriy qilishdan iborat.
To‘garaklarda sifat nazorati sohasida ishlaydigan xodimlaming malakasini oshirish, sifat
nazorati usullarini targ'ibot qilish, har bir bo‘linma sex miqyosida sifat nazoratini
takomillashtirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning ishonchli va chidamliligini oshirish,
yuqori sifatli buyumlami ishlab chiqarishni ko‘paytirish, kamchiliklami va reklamatsiyalami
bartaraf etish, mehnat unumdorligini oshirish, ishlab chiqarish sur’atini ko‘tarish,
resurslami tejamkorlik bilan sarflash kabi masalalar asosiy maqsad qilib belgilandi.
Dunyoning ko‘pgina mamlakatlari o‘z mahsulotlarining sifatini oshirish uchun ma’lum
tadbirlar, tajribalarga suyanib yutuqlarga erishgan. Yaponiyada 60-yillaming boshida sifat
to‘garaklariga alohida e’tibor berila boshlangan. Aholisi zich, o‘zining yer osti boyliklariga
ega emas, sanoati asosan tashqaridan keltiriladigan xom ashyoga ixtisoslashgan,
hududining 70 foizi tog‘liklardan tashkil topgan bu davlat II-Jahon urushidan keyin o'zining
ichki resurslami jalb qilishga majbur bo‘ldi.
Международный научный журнал № 8(100), часть 1
«Научный импульс» Март , 2023
1013
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR :
1.P.R.Ismatullayev, B.M.Axmedov, P.M.Matyakubova, G‘.X.Xamroqulov, Sh.A.Turayev
,,SIFAT MENEJMENTI TIZIMI VA UNI SERTIFIKATLASHTIRISH” , Abu Rayxon Beruniy
nomidagi TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI, 2014-y. 5-6-bet.
2. Ismatullayev P.R., Maqsudov A.N., Abdullayev A.X., Axmedov B.M., A’zamov A.A,
«Metrologiya, stmdartlashtirish va sertifikatlashtirish», Toshkent, TDTU,2001-y. 314-bet.
| 