|
Halqaro (SI) birliklar tizimi
|
| bet | 2/2 | | Sana | 09.01.2024 | | Hajmi | 31,15 Kb. | | #132769 |
Halqaro (SI) birliklar tizimi
Tartib №
|
Kattaliklar
|
O‘lchov birligi
|
Qisqartirilgan belgilari
|
Hosila birliklar o‘lchovi
|
O‘zbekcha
|
halqaro
|
Asosiy birliklar
|
1
|
Uzunlik
|
metr
|
M
|
m
|
-
|
2
|
Massa
|
kilogramm
|
Kg
|
kg
|
-
|
3
|
Vaqt
|
sekund
|
S
|
S
|
-
|
4
|
Tok kuchi
|
amper
|
A
|
A
|
-
|
5
|
Termodinamik
|
Kelvin gradusi
|
K
|
K
|
-
|
6
|
Yorug‘lik kuchi
|
kandela
|
Kd
|
cd
|
-
|
7
|
Modda miqdori
|
mol
|
Mol
|
mol
|
-
|
Qo‘shimcha birliklar
|
1
|
Yassi burchak
|
radian
|
Rad
|
rad
|
-
|
2
|
Fazoviy burchak
|
steradian
|
Sr
|
sr
|
-
|
|
Hosila birliklar
|
1
|
Yuza
|
metr kvadrat
|
m2
|
m2
|
i (m)2
|
2
|
Hajm
|
metr kub
|
m3
|
m3
|
I (m)3
|
3
|
Chastota
|
Gers
|
Gs
|
Hz
|
I:(c)
|
4
|
Zichlik
|
Kilogramm taqsim metr kub
|
kg/m3
|
kg/ m3
|
(1kg):(1m3)
|
5
|
Tezlik
|
metr taqsim sekund
|
m/s
|
m/s
|
(1m):(1s)
|
6
|
Burchak tezlik
|
radian taqsim sekund
|
rad/s
|
rad/s
|
(1rad):(1s)
|
7
|
Tezlanish
|
metr taqsim sekund kvadrat
|
m/s2
|
m/s2
|
(1m):(1s)2
|
8
|
Burchak tezlanish
|
radian taqsim sekund kvadrat
|
rad/s2
|
rad/s2
|
(1rad):(1s)2
|
9
|
Kuch
|
Nyuton
|
N
|
N
|
(1kg):(1m): (1s)2
|
10
|
Bosim
|
nyuton taqsim metr kvadrat
|
N/m2
|
N/m2
|
(1N):(1m)2
|
11
|
Dinamik qovushoqlik
|
Nyuton ko‘paytirilgan sekund taqsim metr
|
N·s/m2
|
N·S/m2
|
(1N)·(1s): (1m)2
|
12
|
Kinematik qovushoqlik
|
metr kvad. taqsim sekund
|
m2/s
|
m2/s
|
(1m)2:(1s)
|
13
|
Ish, energiya, issiqlik miqdori
|
joul
|
J
|
J
|
(1J):(1s)
|
14
|
Quvvat
|
vatt
|
Vt
|
W
|
(1J): (1s)
|
15
|
Elektr miqdori
|
kulon
|
Kl
|
G
|
(1A):(1c)
|
16
|
Elektr kuchlanish, elektr potensiallar ayirmasi, EYuK
|
volt
|
V
|
V
|
(1Bt):(1A)
|
17
|
Elektr maydoni kuchlanganligi
|
volt taqsim metr
|
V/m
|
V/m
|
(1V):(1m)
|
18
|
Elektr qarshilik
|
Om
|
Om
|
Ω
|
(1Vt):(1A)
|
19
|
Elektr sig‘im
|
Farada
|
F
|
F
|
(1K):(1V)
|
20
|
Magnit induksiyasi oqimi
|
Veber
|
VB
|
Wb
|
(1k):(1Om)
|
21
|
Induktivlik
|
genri
|
Gn
|
N
|
(1Vb):(1A)
|
22
|
Magnit induksiyasi
|
tesla
|
Tl
|
T
|
(1Vb):(1m)2
|
23
|
Magnit maydoni kuchlanganligi
|
amper taqsim metr
|
A/M
|
A/m
|
(1A):(1m)
|
24
|
Magnit yurituvchi kuch
|
Amper
|
A
|
A
|
(1A)
|
25
|
Yorug‘lik oqimi
|
Lyumen
|
Lm
|
Lm
|
(1qd):(1sr)
|
26
|
Ravshanlik
|
kandela taqsim metr kvadrat yoki nit lyuks
|
kd/m2
|
cd/m2
|
(1kA):(1m)2
|
27
|
Yoritilish darajasi
|
Lyuks
|
LK
|
Lk
|
(1lm):(1m)2
|
Shunday soxalar borki, unda SI birliklarini ishlatish hisoblashlarda bir oz qiyinchiliklar tug‘diradi. Masalan, SI ga binoan massani doimo kilogrammlarda o‘lchash noqulay. U goh gramm (g) larda ifodalansa, gox tonna (t) larda o‘lchanadi. Shu sababli massani gramm (g), milligramm (mg), tonna (t) kabi birliklarda ifodalash qulay. Ular asosida massa hisobini shu birliklarda olib borish xato hisoblanmaydi.
Shuning uchun, ba'zi hisoblashlarda qulaylik yaratish maqsadida birliklarning o‘nlik karrali va ulushli qiymatlaridan foydalaniladi.
Birliklarning o‘nlik karrali va ulushli qiymatlari barcha birliklardan emas, balki amaliy hisoblarda qulaylik yaratadigan birliklardangina hosil qilinadi. Shunday sohalar ham borki, ularda doimo karrali yoki ulushli birliklardangina ishlatiladi (masalan, chizmachilikda ularning o‘lchamlari faqat millimetr — mm da ifodalanadi).
1.2-jadval.
Birliklarning karrali va ulushli qiymatlar
№
|
Kattalik nomi
|
Belgilari
|
SI birliklari
|
SI ning karrali va ulushli birliklari
|
SI ga kirmagan birliklar
|
1
|
Uzunlik
|
m (metr)
|
km; sm; mm; mkm; nm.
|
|
2
|
Yuza
|
m2 (metr kvadrat)
|
km2; dm2; sm2 mm2
|
|
3
|
Hajm va sig‘im
|
m3 (metr kub)
|
dm3; sm3; mm3
|
l (litr)
|
4
|
Yassi burchak
|
rad (radian)
|
mrad;
mkrad
|
...0, (gradus)
...′ (minut)
…˝(sekund)
|
5
|
Vaqt
|
s (sekund)
|
ks; ms; mks;
|
Sut (sutka)
Soat (soat, min)
|
6
|
Tezlik
|
m/s
|
-
|
km/soat
|
7
|
Chastota
|
s-1
|
-
|
min-1
|
8
|
Massa
|
kg (kilogramm)
|
Mg; g; mg; mkg
|
t (tonna)
|
9
|
Kuch, og‘irlik
|
N (nyuton)
|
MN; kN; mkN
|
|
10
|
Kuch momenti
|
N·m
|
MN·m; kN·m; mkN·m
|
|
11
|
Bosim
|
Pa (paskal)
|
GPa; MPa; kPa; mkPa
|
|
12
|
Dinamik qovushoqlik
|
Pa·s
|
mPa·s
|
|
13
|
Kinetik qovushqoqlik
|
m2/s
|
mm2/s
|
|
14
|
Energiya, ish
|
J (joul)
|
TJ; GJ; MJ; kJ; mJ
|
EV (elektron volt)
|
15
|
Quvvat
|
Vt (vatt)
|
GVt; MVt; kVt; mkVT
|
|
16
|
Harorat
|
K (kelvin)
|
MK; kK; mkK
|
|
17
|
Elektr toki (elektr tokining kuchi)
|
A (amper)
|
kA; MA; mkA; nA; pA
|
|
18
|
Elektr miqdori, edektr zaryad
|
Kl (Kulon)
|
mKl; mkKl; nKl; pKl
|
|
19
|
Modda miqdori
|
mol
|
kmol; mmol; mkmol
|
|
20
|
Molyar massa
|
kg/mol
|
g/mol
|
|
1.1 va 1.2- jadvallarda fan, texnika va xalq xo‘jaligining turli sohalarida keng qo‘llaniladigan birliklarning o‘nlik karrali va ulushli qiymatlari keltirilgan.
Nazorat savollari.
Metrologiya so‘ziga ta'rif bering.
Texnologik o‘lchashlar deganda nimani tushunasiz?
Nazorat qilish vositalari haqida nimalarni bilasiz?
Nazoratning texnologik asboblari fanining vazifalari.
Texnologik asboblar to‘g‘risida qanday ma'lumotlagi egasiz?
|
| |
