|
Sopolli tepa madaniyati
|
| bet | 1/4 | | Sana | 25.03.2024 | | Hajmi | 119 Kb. | | #177002 |
Bog'liq SOPOLLI TEPA MADANIYATI Algoritm 1-lab, 4.Kurs ishi - копия - копия - копия (45), Hisoblash tizim-WPS Office, IR tex xarita, Mavzu Pythonda Matplotlip Pyplot bilan ishlash-fayllar.org, Semantically formation of words in Uzbek and English speaking countries, TYPES AND GROUPS OF MORPHEMES, parkinson, Ashuraliyev Donoyor, Mavzu O’rta Osiyoning qadimgi xalqlari haqida mahalliy manbalar-fayllar.org, 10-amaliy mashg‘ulot mavzu Yarim oval elementli kichik harflar , eYndsp0PFXCqsGXs4XsLVz39AgUmqXXjVRDsfjeo, S.ekol 2 must ish topsh (1), Investitsiya, Sog\'liqni saqlash muassasalarida mehnatni muhofaza qilishni tashkil etish xususiyatlarini o\'rganish.
SOPOLLI TEPA MADANIYATI
REJA:
1. Sopolli tepa madaniyati.
2. Jez davri qabilalarining ijtimoiyi-qtisodiy, siyosiy va etnomadaniy rivojlanishi.
3. Diniy eʼtiqod .
1. Sopol buyumlar ming yillar davomida insoniyat madaniyatining ajralmas qismi bo'lib kelgan. Sopol madaniyatni o'rganish arxeologlar, antropologlar, tarixchilarga qadimgi jamiyatlarning turmush tarzi, e'tiqodi va texnika taraqqiyoti haqida tushunchaga ega bo'lish imkonini berdi. Zamonaviy fan-texnika yutuqlari bilan sopol madaniyatni o'rganishning yangi yo'nalishlari paydo bo'ldi, bu esa uni zamonaviy va dinamik tadqiqot sohasiga aylantirdi. Ushbu maqolada sopol madaniyat tarixini tadqiq etishda zamonaviy yondashuvlar va ularning ahamiyatini tadqiq etamiz. 1-yondashuv: Ilmiy texnika Sopol madaniyatni o'rganishning eng muhim zamonaviy yo'nalishlaridan biri ilmiy texnikalardan foydalanishdir. Olimlar sopol parchalar yoshini aniqlash uchun radiokarbon bilan suhbatlashish va termoluminesensiya kabi turli usullardan foydalanadilar, bu esa madaniy rivojlanishning yanada mukammal vaqtini ta'minlashga imkon beradi. Rentgen floresansi va boshqa spektroskopik usullar, shuningdek, sopol xom ashyoning tarkibi to'g'risida ma'lumot berishi mumkin, bu materialning geografik kelib chiqishini aniqlashga va qadimgi jamiyatlar foydalanadigan savdo yo'llarini izlashga yordam beradi. 2-yondashuv: Etnoarchaeologiya Sopol madaniyatni o'rganishning yana bir zamonaviy usuli etnoarxeologiya orqali amalga oshirishdir. Bu hozirgi an'anaviy jamiyatlarni o'rganish bo'lib, ular hali ham sopol buyumlarni ajdodlari kabi yasamoqdalar. Tadqiqotchilar ushbu jamiyatlarni kuzatish orqali qadimgi sopol ishlab chiqarish usullari ortidagi texnik, madaniy va ramziy ma'noni yaxshiroq tushunishlari mumkin. Ushbu yondashuv sopol idishlarning ko'zdan kechirilgan tomonlarini va uning o'tmish jamiyatlaridagi rolini, masalan, sopol idishlarning gender rollarini va sopol ishlab chiqarish usullari qanday paydo bo'lganligini ochishga yordam beradi. Sopol madaniyati tarixini tadqiq qilishning ahamiyati Sopol madaniyat tarixida o'tmish sivilizatsiyalari, jumladan, ularning iqtisodiyoti, ijtimoiy tuzumi va urf-odatlari haqida jiddiy ma'lumotlar berilgan. Tadqiqotchilar sopol parchalarini tekshirib, qadimgi jamiyatlarning oziq-ovqat, kiyim-kechak va texnologiyasi haqida ma'lumot olishlari mumkin. Sopol idishlar o'tmishdagi diniy e'tiqod, badiiy uslub va madaniy odatlar haqida ham tushunchalar beradi. Bundan tashqari, sopol madaniyatni o'rganish inson va tabiiy dunyo o'rtasidagi munosabatlarni tushunish uchun kengroq ahamiyatga ega, chunki sopol idishlar ko'pincha mahalliy manbali tabiiy materiallar bilan tayyorlanadi. Sopolli madaniyati – о’zbekistonning janubiy hududlarida dеhqonchilik bilan shugʻullanuvchi jez davri qabilalarining ijtimoiy iqtisodiy siyosiy va etnomadaniy rivojlanish holati arxeologik manbalarda aks etgan moddiy madaniyat majmuasi (mil. av. 2ming yillik). Kelib chikishi jihatidan qad. Sharq tamadduni bilan boglik bu madaniyat yodgorliklari Oʻzbekistonning Surxondaryo viloyati, qoʻshni Tojikiston hududlaridan topib oʻrganilgan (Sopollitepa, Jarqoʻton, Moʻlalitepa, Boʻston, Boʻyrachi, Nurek, Tandiryoʻl). Uning eng qad. va birinchi bor topib oʻrganilgan yodgorligi Sopollitepa boʻlib, ushbu arxeologik madaniyat ham shu ILM-FAN VA INNOVATSIYA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI in-academy.uz/index.php/si 49 yodgorlik nomi bilan ataladigan boʻldi. Sopollitepa va Jarqoʻtonda oʻtkazilgan keng koʻlamli izlanishlar Sm.ni moddiy va maʼnaviy dunyosi haqida toʻliq maʼlumot beradi. Shunga qaramay, Janubiy Oʻzbekistonda shu madaniyatga tegishli 20 ga yaqin yodgorlik topib oʻrganilgan. Sm. uchun xom gʻishtlardan qurilgan mahobatli arxitektura, sugʻorma dehqonchilik, yuksak darajada rivojlangan koʻp tarmoqli hunarmandchilik, ayniqsa, uning kulolchilik, metallurgiya, zargarlik, toʻqimachilik va teriga ishlov berish sohalari yaxshi rivojlangan. Diniy eʼtiqod zaminida olovga siginish muhim rol oʻynagan. Sm.ning Jarqoʻtondek yodgorligi misolida oʻzbek davlatchiligining ilk ildizlarini kuzatish mumkin. Topilmalar tarixiy taxdiliga kura, Sopolli madaniyatida Zardusht islohiga qadar olovga topinish va xauma ichimligini ilohiylashtirish kuchli boʻlgan. Uning dalili sifatida Jarqoʻton ibodatxonasining ochilishi va oʻrganilishini koʻrsatish mumkin (qarang Jarsoʻton otashkadasi). Ashyoviy dalillar taxdilidan kelib chiqib, quyidagi yakuniy xulosaga kelish mumkin: 1) Oʻzbekiston Respublikasining jan. viloyatlarida mil. av. 2 ming yillikning birinchi yarmi davomida qad. Sharq tamadduniga xos tarixiy sharoitda Sm. bazasida yuksak rivojlangan qad. ilk shahar madaniyati tarkib topdi; 2) agar Sopollitepa oʻzining qad. shaharsozlik madaniyatiga xos barcha alomatlari bilan protoshahar, yaʼni Avestoda tilga olingan vara inshootini eslatsa, Jarqoʻton yodgorligi Oʻzbekiston xududida birinchi bor shakllangan tom maʼnodagi qad. shahar edi; 3) muayyan yodgorlikni qad. shahar deb atalishi uchun qoʻyiladigan ilmiy talablardan kelib chiqilganda ham Jarqoʻton u talablarga javob berishi mumkin boʻlgan noyob yodgorlikdir. shaharlarga xos boʻlgan birinchi alomat — shahar maydonida arki aʼlo va shahriston tarkib topgan boʻlishi lozim boʻlsa, Jarqoʻtonda bu sodir boʻlgan, yaʼni 100 gektarlik Jarqoʻtonning 3 gektari arki aʼlo va qolgan qismi shahriston maydonini tashkil etadi. Ikkinchi alomat — oʻtroq dehqonchilik madaniyati axolisi zich joylashgan maskan mudofaa devorlari bilan oʻrab olingan boʻlishi. Uchinchi alomat — shahar arki kismida mahobatli binoning, yaʼni umumshahar jamoalari boshligʻi qarorgohining tarkib topishi Jarqoʻtonda oʻz aksini topgan. Toʻrtinchi alomat — shahar maydonida barcha uchun barobar xizmat qiluvchi bosh sajdagoh — diniy mafkura markazi shakllangan boʻlishi. Beshinchi alomat — qad. shaharda xunarmandchilikning yuksak darajada tarkib topgan boʻlishi. Shahar hunarmandchilik mahsulotlari ichki bozor hamda tashqi bozor uchun ham keng koʻlamda ishlab chiqarilgan. Masalan, kulolchilik mahsulotlarining uzoq Xitoy hududlarigacha kirib borganligi haqida guvohlik beruvchi ashyoviy dalillar ushbu qad. shahar madaniyatida mavjud. Demak, bu oʻsha davr shahar aholisi tarkibi haqida faraz qilishga ishora boʻlib, qad. Jarqoʻton shahar aholisi erkin dehqon jamoalari — kashovarzlardan tashqari shahar hunar va savdo axdidan ham iborat boʻlgan. Shahar xayoti nafaqat diniy, balki dunyoviy jihatdan tashkil etilgan boshqaruv tizimi asosida qurilgan. Shahar hukmdorining mahobatli koshonasining arki aʼloda shakllanishi bunga dalolatdir. Xulosa qilib shuni ta'kidlaki, sopol madaniyat tarixini tadqiq qilishning zamonaviy yo'nalishlari tadqiqotchilarga qadimgi dunyo haqida chuqurroq tushunchalarga ega bo'lish imkonini berdi. Ilmiy usullar va etnoarchaeologiya sopol idishlarni o'rganishni inqilob qildi, bu esa o'tmishni yanada mukammal tushunishga imkon berdi. Sopol madaniyat tarixini tadqiq qilishning ahamiyati arxeologik maydondan tashqariga ham choʻzilib, turli sohalarga, jumladan, sanʼat tarixi, antropologiya, sotsiologiyaga ham dolzarbdir.
|
| |
