149
karra o‘zgartirish F zvenoda bo‘sh vaqt holatlarini
maksimal darajada
ishlatish imkonini beradi.
5.27- rasm. V - F - V turidagi kommutatsiya maydonining tuzilmaviy
sxemasi va uning fazoviy ekvivalenti
5.28- rasmda V - F - V turidagi KM da kanalning vaqt holatini ikki
karra o‘zgartirish tamoyili ko‘rsatilgan.
5.28- rasm. V - F - V turidagi KM da kanalning vaqt
holatini
ikki karra o‘zgartirish tamoyili
Ko‘rsatilgan ikkita uch zvenoli tuzilmalar vaqt kommutatsiya
tizimining asosiy tuzilmalari hisoblanadi.
Ularning
negizida
katta
1
N
а)
V
1
N
1
N
F
1
N
V
1
n
В
Кommuta
tor
NxN
1
Кommu
tator
-р
nxn
1
Кommuta
tor
NxN
n
Кommu
tator
nxn
N
1
n
1
n
1
n
1
n
1
n
1
N
1
N
V
b)
Кommuta
tor
nxn
N
Кommuta
tor
nxn
1
1
N
1
N
1
n
1
n
1
N
1
N
V
F
nxn
1
nxn
N
nxn
1
nxn
N
V
V
F
1
i
j
N
1
i
j
N
1
i
j
n
1
i
j
n
1,
i
-
k
ir
is
h
N
,j
-
k
ir
is
h
1,
i
-
ch
iq
is
h
N
,j
-
ch
iq
is
h
P
q
150
sig‘imdagi kommu- tatsiya uzellari uchun yanada murakkabroq
birikmalarga KM tuzilmalarini yara- tish mumkin. Masalan, V - F - V - F -
V yoki F - V - F- V- F.
5.9. Integral raqamli aloqa tarmog‘ida to‘g‘ri va teskari
yo‘llarning o‘zaro bog‘liqligi
Raqamli tizimlarda so‘zlashuv traktlari odatda to‘rtsimlik bo‘ladi. Bu
traktlarga ulangan kuchaytirgichlarning bir tomonlama ishlaydigan
qurilmalar bo‘lganligi bilan tushuntiriladi. Shuning uchun, integral raqamli
aloqa tarmog‘i (IRAT)ning KM si orqali ulanish o‘rnatilganda ikki juft
yo‘l zarur bo‘ladi: chaqiruvchi abonentdan chaqiriluvchi abonentga to‘g‘ri
yo‘l va chaqirilayotgan abonentdan chaqiruvchi abonentga teskari yo‘l.
To‘g‘ri va teskari yo‘llarga ajratish uchun vaqt (5.29- rasm)
va fazoviy
(5.30- rasm) tamoyillaridan foydalanish mumkin.
To‘g‘ri yo‘lni kommutatsiyalash i - vaqt oralig‘ida, teskarisi esa j-
vaqt orali- g‘ida bitta umumiy zichlashtirilgan zanjirdan foydalangan holda
amalga oshiriladi. To‘g‘ri va teskari yo‘llarni kommutatsiyalash bitta i-
i
j
j
i
UZ
Аb. А
Аb. B
i,j
i
i
i
i
Аb. А
Аb. B
UZ1
UZ2
i
i
5.29-rasm. To’g’ri va teskari
yo’llarga
ajratish uchun vaqt
tamoyili
5.30- rasm. To’g’ri va teskari
yo’llarga ajratish uchun
fazoviy tamoyili
151
vaqt oralig‘ida amalga oshiriladi. Biroq ikkala yo‘l
uchun turli umumiy
zanjirlar (UZ) ishlatiladi: to‘g‘ri yo‘l uchun – UZ
1
teskarisi uchun UZ
2
.
To‘g‘ri va teskari yo‘llarni vaqt bo‘yicha ajratish usuli amaliyotda
keng tar- qalmadi, chunki bu usulda KM ning sig‘imi yarmiga qisqaradi.
Bu so‘zlashuv signallarini uzatish va
qabul qilish uchun bitta emas,
ikkita vaqt oralig‘i ajratish zarurligi bilan tushuntiriladi. Ko‘proq to‘g‘ri va
teskari yo‘llarga fazoviy ajratish IRAT ning KM ida amalga oshiraladi.
IRAT ning KM ida to‘g‘ri va teskari yo‘llarini kommutatsiyalashni
sodda- lashtirish uchun juft o‘zaro aloqa tamoyili ishlatiladi. Bu tamoyil
to‘g‘ri va teskari yo‘llarga uzatiladigan kanalli oraliqlar o‘rtasida ma’lum
o‘zaro aloqa o‘rnatilishiga asoslangan. Juft o‘zaro aloqa tamoyilini amalga
oshirishni to‘g‘ri va teskari yo‘llarini vaqt bo‘yicha
ajratish misolida
ko‘rib chiqamiz (5.31- rasm).
Vaqt bo‘yicha ajratishda 2 ta kanalli oraliqni ishlatish mumkin, ular
masalan, davrning yarmiga (n/2 τ) bo‘lingan bo‘lishi mumkin. Bu maqsad
uchun UZ da ushlab qolish sxemasi ulangan bo‘lishi kerak, u i vaqt
oralig‘ini (n/2τ) vaqtga ushlab qoladi. Demak,
ushlab qolish sxemasi
mavjud bo‘lsa, UZ da har bir abonentning so‘zlashuv signallarini uzatish
va qabul qilish uchun bitta kanalli oraliq ajratish mumkin.
5.31- rasm. Juft o’zaro aloqa tamoyilini amalga oshirishni to’g’ri va teskari
yo’llarini vaqt bo’yicha
ajratish
