|
Sun`iy intellekt haqida umumiy tushunchalar
|
| Sana | 02.11.2023 | | Hajmi | 20.89 Kb. | | #93115 |
Bog'liq 1. Sun`iy intellekt haqida umumiy KT Lab 2 akrom612) (2), IES TEST, Mavzu Google maps tizimi haqida umumiy ma’lumot, Boboyev Asilbek, KTE MI 1, Қўлланма Меҳнат, Individual loyiha mavzular (5), 2.Sun`iy intellekt fikrlaydigan mashinalar, ongli robotlar , 8.Sun’iy intellektning asosiy xususiyatlari va unda yechiladigan masalalar, 9- mavzu. Rs va rl zanjirlarda o‘tkinchi jarayonlar Reja-fayllar.org, Stekning tuzilishi. Massiv va ro’yxatlar, 12-тема Кабыл, Begbutayev-Monografiya-2020, Boshlang’ich o’quvchilarga narx baxo miqdorga doir masalalarni yechishga7777
Sun`iy intellekt haqida umumiy tushunchalar
Sun’iy intellekt — informatikaning alohida sohasi bo‘lib, odatda inson ongi bilan bog‘liq imkoniyatlar: tilni tushunish, o‘rgatish, muhokama qilish, masalani yechish, tarjima va shu kabi imkoniyatlarga ega kompyuter tizimlarini yaratish bilan shug‘ullanadi.Sun'iy intellekt (SI) kompyuterlarga o'zlarining tajribalarini o'rganish, berilgan parametrlarga moslashish va ilgari faqat odamlar uchun mumkin bo'lgan vazifalarni bajarish imkonini beradi. SIni amalga oshirishning ko'p holatlarida - kompyuter shaxmatchilaridan tortib uchuvchisiz transport vositalarigacha - chuqur o'rganish va tabiiy tillarni qayta ishlash imkoniyati juda muhimdir. Ushbu texnologiyalar tufayli kompyuterlarga katta miqdordagi ma'lumotlarni qayta ishlash va ulardagi naqshlarni aniqlash orqali muayyan vazifalarni bajarishga "o'rgatish" mumkin.
Sun'iy intellektning rivojlanish tarixi.
Sun'iy intellekt" atamasi 1956 yilda paydo bo'lgan, ammo bugungi kunda SI texnologiyasi ma'lumotlar hajmini ko'paytirish, algoritmlarni takomillashtirish, hisoblash quvvatini va ma'lumotlarni saqlash vositalarini optimallashtirish fonida haqiqiy mashhurlikka erishdi.
O'tgan asrning 50-yillarida boshlangan SI sohasidagi birinchi tadqiqot muammolarni hal qilish va ramziy hisoblash tizimlarini rivojlantirishga qaratilgan edi. 60-yillarda bu sohada AQSh Mudofaa vazirligi qiziqish uyg'otdi: AQSh harbiylari insonning aqliy faoliyatini simulyatsiya qilish uchun kompyuterlarni o'qitishni boshladi.
Masalan, mudofaa vazirligining Ilg'or tadqiqot loyihalari agentligi (DARPA) 1970-yillarda bir qator virtual ko'cha xaritalarini loyihalarini yakunladi. Va DARPA mutaxassislari Siri, Alexa va Cortana paydo bo'lishidan ancha oldin 2003 yilda aqlli shaxsiy yordamchilarni yaratishga muvaffaq bo'lishdi.Ushbu ishlar zamonaviy kompyuterlarda, xususan, qarorlarni qo'llab-quvvatlash tizimlarida va inson imkoniyatlarini kengaytirish uchun ishlab chiqilgan aqlli qidiruv tizimlarida qo'llaniladigan avtomatlashtirish va rasmiy mantiqiy tamoyillar uchun asos bo'ldi.Garchi SI ko'pincha ilmiy fantastika filmlari va romanlarida ilmiy qudratli robotlar sifatida tasvirlangan bo'lsa-da, dunyo miqyosida o'z kuchini egallagan, SI texnologiyasini rivojlantirishning hozirgi bosqichida, SIlar unchalik qo'rqinchli va aqlli emaslar. Aksincha, sun'iy intellektni rivojlantirish ushbu texnologiyalarga iqtisodiyotning barcha sohalarida haqiqiy foyda keltiradi. Sog'liqni saqlash, chakana savdo va boshqa sohalarda sun'iy intellekt texnologiyalaridan foydalanish misollari quyida keltirilgan.
Antik davr Shunday qilib, 20-asrning o'rtalarida sun'iy intellekt haqidagi ilmiy bilimlarning barqaror maydoni shakllantirildi, ammo bu yo'nalishda harakatlar qadimgi va o'rta asrlarda ham amalga oshirilgan.
Hatto qadimgi misrliklar va rimliklar ham imo-ishora qiladigan va bashorat qiladigan haykallardan qo'rqishgan. Albatta, bu ruhoniylarning bevosita yordami bilan amalga oshirildi.
O'rta asrlar O'rta asrlarda sun'iy aql tushunchasi aql-idrokda undan ham ustun turadigan, odamga o'xshash mexanik fikrlash mashinasini yaratish vazifasiga sarmoya kiritdi. Bu vaqtda, xususan, ular homunculi - atrofdagi olamdan ma'lumot olishga qodir bo'lgan kichik sun'iy odamlar haqida gaplashdilar.
XVIII asr 18-asrda, texnologiyalarning rivojlanishi va, xususan, soat harakati tufayli, bunday ixtirolarga qiziqish yanada ortdi. 1750 yillarning o'rtalarida, Frensis I sudida xizmat qilgan avstriyalik ixtirochi Fridrix fon Knaus ruchka bilan juda uzun matnlarni yoza oladigan bir qator mashinalarni yaratdi.
19-asr 19-asr mexanikasidagi yutuqlar ixtiro uchun zamonaviy sun'iy intellektni anglashga yangi turtki berdi. O'ttizinchi asrning 30-yillarida ingliz matematiki Charlz Babb murakkab raqamli raqamli kalkulyator, tahlilchi mashina shaxmat o'yinidagi harakatlarni hisoblashi mumkin degan fikrni ilgari surdi. Va 1914 yilda, Ispaniya texnik institutlaridan birining direktori Leonardo Torres Quevedo, oddiy odamga ham, oddiy shaxmat o'yiniga ham qodir bo'lgan elektromexanik asbob yaratdi.
XX asr O'tgan asrning 30-yillari o'rtalaridan boshlab, turli xil murakkab muammolarni mustaqil hal qilishga qodir qurilmalarni yaratish muammolari muhokama qilingan Turing asarlari nashr etilgandan beri, sun'iy intellekt muammosi jahon ilmiy hamjamiyatida diqqat bilan ko'rib chiqila boshlandi. Turing mashinani intellektual vosita sifatida ko'rib chiqishni taklif qildi, uni tester uni o'zi bilan aloqa qilish jarayonida odamdan ajratib turolmaydi.
1956 yilda kibernetika asoschilari AQShda "Sun'iy intellekt" loyihasini amalga oshirish imkoniyatlarini muhokama qilish uchun yig'ilishdi. Konferentsiya qatnashchilari orasida Makkarti, Minski, Shannon, Turing va boshqalar bor edi. Dastlab, ushbu tushuncha insonning individual funktsiyalarini bajaradigan mashinalarning xususiyatlariga, masalan, bir tildan boshqasiga tarjima qilish, ob'ektni tanib olish va maqbul qaror qabul qilishga bag'ishlangan edi.
Mamlakatimizda "Sun'iy intellekt" yo'nalishi qariyb 10 yil kechikish bilan paydo bo'ldi va XX asrning 60-yillarining birinchi yarmidagi kibernetik va bionik bum o'rnini egalladi.
Sun'iy intellektning eng faol ishlab chiqilgan usullari va usullari quyida keltirilgan
Sun'iy neyron tarmoqlari;
Evolyutsion hisoblash;
Loyqa mantiq va loyqa to'plam nazariyasi;
Ekspert tizimlari;
Uyali avtomatika;
Ko'p agent tizimlari.
ETlar va neyron tÿrlarni qo’llash muhim iqtisodiy samaraga olib keladi. Masalan, American Express u yoki bu firmaga kredit berish yoki bermaslikning maqsadga muvofiqligini aniqlaydigan ET tufayli o’zining yo’qotishlarini yiliga 27 mln dollarga qisqartirdi; DEC xaridorning buyurtmasiga ko’ra VAX hisoblash tizimining konfiguratsiyasini tashkil etadigan XCON/XSEL tizimmi tufayli yiliga 70 mln dollarni tejaydi, uning qo’llanilishi xatolar sonini 30% dan 1% ga qisqartirdi; Sira kompaniyasi truboprovodni boshqaradigan ET hisobiga Avstraliyadagi truboprovod qurilishi xarajatlarini 40 mln dollarga qisqartirdi. ETlar va neyron tÿrlarning tijorat muvaffaqiyatlari birdaniga sodir bo’lmadi. Bir necha yillar mobaynida (1960 yillardan boshlab) muvaffaqiyatlar asosan SI tizimlarni amalda qo’llashga yaroqligini namoyish etadigan tadqiqot ishlaridan iborat edi. Taxminan 1985 yildan boshlab (ommaviy ravishda 1988-90 yillar) birinchi navbatda ETlar keyingi ikki yilda neyron tÿrlar xaqiqiy ilovalarda faol qo’llanila boshlandi.
SI tizimlarni tijorat muvaffaqiyatlariga olib kelgan sabablar quyidagilar:
Ixtisoslashtirish. Umumiy mo’ljallangan texnik vositalarni yaratishdan muammoli/predmetli ixtisoslashgan vositalarni yaratishga o’tish ilovalarni ishlab chiqish muddatining kamayishini ta’minladi, texnik vositalardan foydalanish samaradorligini oshirdi, ekspertning ishini tezlashtirdi va soddalashtirdi, axborot va dasturiy ta’minotdan (ob’ektlar, sinflar, qoidalar, protseduralar) qayta foydalanishga imkon berdi.
An’anaviy dasturlash tillari va ishchi stantsiyalardan foydalanish. SI tillariga (Lisp, Logos) asoslangan tizimlardan an’anaviy dasturlash tillariga o’tish (C, C++) «integrallashganlik»ni soddalashtirdi hamda ilovalarning tezlik va xotira hajmiga bo’lgan talablarini kamaytirdi. SHaxsiy kompyuter o’rniga ishchi stantsiyalardan foydalanish SI usullarining mumkin bo’lgan ilovalari doirasini birdaniga oshirdi.
Integrallashganlik. Boshqa axborot texnologiyalar va vositalar bilan oson integrallashadigan SIning texnik vositalari yaratildi.
Ochiqlik va ko’chuvchanlik. Ishlab chiqarish mazkur xarakteristikalarni ta’minlaydigan standartlarga rioya qilgan holda olib borilmoqda.
Mijoz/server arxitekturasi. Mazkur arxitekturada taqsimlangan axborot tizimlarini ishlab chiqarish ilovada ishlatiladigan qurilmalar bahosini pasaytirishga, ilovalarni markazlashgan tizimdan markazlashmagan tizimga o’tkazishga, umumiy samaradorlik va ishonchlilikning oshishiga imkon berdi.
CHunki EHM lar o’rtasida yuboriladigan axborot hajmi qisqaradi va ilovaning har bir moduli adekvat (o’xshash) qurilmalarda bajariladi. Keltirilgan sabablarni SIni yaratishning texnik vositalariga qo’yiladigan umumiy talablar sifatida qarash mumkin. Rivojlangan mamlakatlarda ularning muvaffaqiyatlarini ta’minlaydigan 5 faktorning 4, 5 tasi Rossiyada to’liq amalga oshirilmagan. Bundan tashqari Rossiya va MDH da bir qator yo’nalishlarda tadqiqotlar olib borilmayapti. SHunday ekan, bu mamlakatlardan tijorat mahsulotlarini kutish kerak emas. SHunday qilib SI sohasida ETlar va ularni ishlab chiqarish vositalari eng ko’p tijorat muvaffaqiyatlariga erishdi. O’z navbatida bu yo’nalishda muammoli/predmetli ixtisoslashgan vositalar eng ko’p muvaffaqiyatlarga erishdi. 1988 yilda ulardan olingan daromad 3 mln dollarni tashkil etgan bo’lsa, 1993 yilda 55 mln dollarni tashkil etgan.
|
| |
