Suyuqliklarni ekstraksiyalab ajaratish jarayonining asosiy parametrlari

regeneratsiya qilish bilan birga olib boriladi.
Bir pog‘onali ekstraksiyalashda (1-rasm) dastlabki eritma 
G
va erituvchi 
S 
aralashtirgich (1) ga beriladi, so‘ngra aralashma tindirgich (2) da ikki qatlam - ekstrakt 
E
va rafinat 
R 
ga ajraladi. Bir pog‘onali ekstraksiyalashda dastlabki eritma va erituvchi 
ekstraktorda bir karra kontaktlashuvi uzoq vaqt davom etgandagina aralashma 
muvozanat konsentratsiyalariga yaqin tarkibli ekstrakt va rafinatga bo’linishi mumkin. 
Davriy amalga oshiriladigan bir pog‘onali ekstraksiyalash jarayonini uzluksiz rejimda 
ham olib borish mumkin. Ekstraksiyalash jarayoni uzluksiz rejim bilan olib borilganda 
regeneratsiya qilingan erituvchi uzluksiz ravishda aralashtirgichga qaytariladi. Shu 
sababli, bir pog‘onali ekstraksiyalash usuli asosan tarqalish koeffitsiyentining qiymati 
katta bo‘lgan sharoitda qo‘l keladi.
2-rasmda har bir pog‘onada toza erituvchini ishlatishga asoslangan ko‘p karrali 
ekstraksiyalashning sxemasi tasvirlangan. Bunday jarayon bir necha pog‘onalarda olib 
borilib, ikkinchi pog‘onadan keyingi hamma pog‘onalarda dastlabki aralashma sifatida 
oldingi pog‘onalardan olingan rafinatlar 
(𝑅
1
, 𝑅
2
, 𝑅
3
, ⋯ , 𝑅
𝑛−1
)
 
ishlatiladi. Toza holdagi 
ekstragentning umumiy miqdori bir necha bo‘laklar 
(𝑆
1
, 𝑆
2
, 𝑆
3
, ⋯ , 𝑆
𝑛
)
ga bo‘linib, 
parallel ravishda hamma pog‘onalarga beriladi. Keyingi har bir pog‘onaga dastlabki 
eritma sifatida uzluksiz ravishda konsentratsiyasi pasayib borayotgan rafinatlar 
(𝑅
1
, 𝑅
2
, 𝑅
3
, … , 𝑅
𝑛−1
)
eriladi, shu sababdan ekstraktning konsentratsiyasi birinchi 
pog‘onadan (
𝐸
1
) oxirgi pog‘onagacha (
𝐸
𝑛
) kamayib boradi. Yuqori darajadagi toza 
rafinat olish uchun katta hajmdagi toza ekstragent kerak bo‘ladi, bu holat rafinatni 
regeneratsiya qilish jarayonini qimmatlashishiga olib kelgani bois, ushbu usuldan 
sanoatda juda kam qo’llaniladi. 
 
1-rasm. Bir pog‘onali ekstraksiyalashning sxemasi: 
1-aralashtirgich; 2-tindirgich; 
𝐹
-dastlabki eritma; 
𝐴, 𝐵
-aralashma komponentlari; 
𝑆
-
ekstragent; 
𝐸
-ekstrakt; 
𝑅
-rafinat. 
"Science and Education" Scientific Journal / www.openscience.uz
February 2024 / Volume 5 Issue 2
ISSN 2181-0842 / Impact Factor 4.182
203

Ko‘p pog‘onali qarama-qarshi oqimli ekstraksiyalashning sxemasi 3-rasmda 
ko‘rsatilgan. Qurilma bir-biri bilan ketma-ket bog‘langan n-ta pog‘onalardan tashkil 
topgan. Dastlabki eritma 
𝐹
va ekstragent 
𝑆
 
qarama-qarshi yo‘nalishga ega bo‘lib, 
oxirgi tarkibi 
𝐸
1
ga teng bo‘lgan ekstrakt birinchi pog‘onadan, oxirgi tarkibi 
𝑅
𝑛
ga teng 
bo‘lgan rafinat esa 
𝑛
- pog‘onadan uzatiladi. 
 
2-rasm. Ko‘p pog‘onali va erituvchini parallel ravishda ishlatishga asoslangan 
ekstraksiyalashning sxemasi: 
1, 2, 3, ⋯ , 𝑛
- pog‘onalar; 
𝑆
1
, 𝑆
2
, 𝑆
3
, ⋯ , 𝑆
𝑛
- 
pog‘onalarga berilayotgan rafinatlar; 
𝐸
1
, 𝐸
2
, 𝐸, ⋯ , 𝐸
𝑛
- pog‘onlardan uzatilayotgan 
ekstraktlar. 
Ekstraksiyalashning ushbu usuli texnikaviy-iqtisodiy jihatdan katta afzalliklarga 
ega bo‘lganligi sababli sanoatda keng ishlatiladi. Ekstraksiyalashning ko‘p pog‘onali 
va qarama-qarshi yo‘nalishli usuli kolonnali ekstraktorlarda va aralashtirgich-tindirish 
uskunalarida amalga oshiriladi. 
 
3-rasm. Ko‘p pog‘onali va qarama-qarshi oqimli ekstraksiyalashning sxemasi: 
1, 2, 3, ⋯ , 𝑛 − 1, 𝑛
-pog‘onalar; 
𝐸
1
- birinchi pog‘onadan chiqayotgan ekstrakt;
𝑅
𝑛
-oxirgi pog‘onadan chiqayotgan rafinat. 
Oxirgi yillarda suyuqliklarni ekstraksiyalash uchun sanoatda flegma yordamida 
ishlaydigan qarama-qarshi yo‘nalishli va ikkita erituvchidan foydalanishga asoslangan 
usullar ham keng qo‘llanilmoqda. 

Download 373,01 Kb.