regeneratsiya qilish bilan birga olib boriladi.
Bir pog‘onali ekstraksiyalashda (1-rasm) dastlabki eritma
G
va erituvchi
S
aralashtirgich (1) ga beriladi, so‘ngra aralashma tindirgich (2) da ikki qatlam - ekstrakt
E
va rafinat
R
ga ajraladi. Bir pog‘onali ekstraksiyalashda dastlabki eritma va erituvchi
ekstraktorda bir karra kontaktlashuvi uzoq vaqt
davom etgandagina aralashma
muvozanat konsentratsiyalariga yaqin tarkibli ekstrakt va rafinatga bo’linishi mumkin.
Davriy amalga oshiriladigan bir pog‘onali ekstraksiyalash jarayonini uzluksiz rejimda
ham olib borish mumkin. Ekstraksiyalash jarayoni uzluksiz rejim bilan olib borilganda
regeneratsiya qilingan erituvchi uzluksiz ravishda aralashtirgichga qaytariladi. Shu
sababli, bir pog‘onali ekstraksiyalash usuli asosan tarqalish koeffitsiyentining qiymati
katta bo‘lgan sharoitda qo‘l keladi.
2-rasmda har bir pog‘onada toza erituvchini ishlatishga asoslangan ko‘p karrali
ekstraksiyalashning sxemasi tasvirlangan. Bunday jarayon bir necha pog‘onalarda olib
borilib, ikkinchi pog‘onadan keyingi hamma pog‘onalarda dastlabki aralashma sifatida
oldingi pog‘onalardan olingan rafinatlar
(𝑅
1
, 𝑅
2
, 𝑅
3
, ⋯ , 𝑅
𝑛−1
)
ishlatiladi. Toza holdagi
ekstragentning umumiy miqdori bir necha bo‘laklar
(𝑆
1
, 𝑆
2
, 𝑆
3
, ⋯ , 𝑆
𝑛
)
ga bo‘linib,
parallel ravishda hamma pog‘onalarga beriladi. Keyingi har bir pog‘onaga dastlabki
eritma sifatida uzluksiz ravishda konsentratsiyasi pasayib borayotgan rafinatlar
(𝑅
1
, 𝑅
2
, 𝑅
3
, … , 𝑅
𝑛−1
)
eriladi, shu sababdan ekstraktning konsentratsiyasi birinchi
pog‘onadan (
𝐸
1
) oxirgi pog‘onagacha (
𝐸
𝑛
) kamayib boradi.
Yuqori darajadagi toza
rafinat olish uchun katta hajmdagi toza ekstragent kerak bo‘ladi, bu holat rafinatni
regeneratsiya qilish jarayonini qimmatlashishiga olib kelgani bois,
ushbu usuldan
sanoatda juda kam qo’llaniladi.
1-rasm. Bir pog‘onali ekstraksiyalashning sxemasi:
1-aralashtirgich; 2-tindirgich;
𝐹
-dastlabki eritma;
𝐴, 𝐵
-aralashma komponentlari;
𝑆
-
ekstragent;
𝐸
-ekstrakt;
𝑅
-rafinat.
"Science and Education" Scientific Journal / www.openscience.uz
February 2024 / Volume 5 Issue 2
ISSN 2181-0842 / Impact Factor 4.182
203
Ko‘p pog‘onali qarama-qarshi oqimli ekstraksiyalashning sxemasi 3-rasmda
ko‘rsatilgan. Qurilma bir-biri bilan ketma-ket bog‘langan n-ta pog‘onalardan tashkil
topgan. Dastlabki eritma
𝐹
va
ekstragent
𝑆
qarama-qarshi yo‘nalishga ega bo‘lib,
oxirgi tarkibi
𝐸
1
ga teng bo‘lgan ekstrakt birinchi pog‘onadan, oxirgi tarkibi
𝑅
𝑛
ga teng
bo‘lgan rafinat esa
𝑛
- pog‘onadan uzatiladi.
2-rasm. Ko‘p pog‘onali va erituvchini parallel ravishda ishlatishga asoslangan
ekstraksiyalashning sxemasi:
1, 2, 3, ⋯ , 𝑛
- pog‘onalar;
𝑆
1
, 𝑆
2
, 𝑆
3
, ⋯ , 𝑆
𝑛
-
pog‘onalarga berilayotgan rafinatlar;
𝐸
1
, 𝐸
2
, 𝐸, ⋯ , 𝐸
𝑛
- pog‘onlardan uzatilayotgan
ekstraktlar.
Ekstraksiyalashning ushbu usuli texnikaviy-iqtisodiy jihatdan katta afzalliklarga
ega bo‘lganligi sababli sanoatda keng ishlatiladi. Ekstraksiyalashning ko‘p pog‘onali
va qarama-qarshi yo‘nalishli usuli kolonnali ekstraktorlarda va aralashtirgich-tindirish
uskunalarida amalga oshiriladi.
3-rasm. Ko‘p pog‘onali va qarama-qarshi oqimli ekstraksiyalashning sxemasi:
1, 2, 3, ⋯ , 𝑛 − 1, 𝑛
-pog‘onalar;
𝐸
1
- birinchi pog‘onadan chiqayotgan ekstrakt;
𝑅
𝑛
-oxirgi pog‘onadan chiqayotgan rafinat.
Oxirgi yillarda suyuqliklarni ekstraksiyalash uchun sanoatda flegma yordamida
ishlaydigan qarama-qarshi yo‘nalishli va ikkita erituvchidan foydalanishga asoslangan
usullar ham keng qo‘llanilmoqda.
