II bo’lim. QISHLOQ XO’JALIGI
KORXONALARIDA BUXGALTERIYA
HISOBINING XUSUSIYATLARI
9-bob. QISHLOQ XOSJALIGIKORXONALARIDA
BUXGALTERIYA HISOBINITASHKIL QILISH
ASOSLARI
9.1.
Q ishloq x o ‘jalik korxonalarining buxgalteriya hisobi
subyekti sifatidagi tavsifi va ular faoliyatining tashkiliy-huquqiy
asoslari
Qishloq x o ‘jalig i respublikam iz xalq xo ‘jaligining yetakchi
tarmoqlaridan biri bo‘lib kelgan va u shunday tarmoqlardan biri bo‘lib
qolmoqda. Buning negizidaturli sabablar yotadi. Chunonchi:
birinchidan,
respublikamiz aholisining 60 foizi qishloq joylarda
yashaydi. Bu,o‘znavbatida, qishloq xo‘jaligini qishloq joylarda yashovchi
aholini ish bilan ta’minlaydigan asosiy soha ekanligini bildiradi;
ikkinchidan,
mamlakatimizning iqlim sharoiti va tabiiy resurslari qishloq
xo‘jaligi mahsulotlarini tezyetishtirish imkonini beradi;
uchinchidan,
26 milliondan ortiq aholisi bo‘lgan respublikamizda
odamlaming qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga bo‘lgan talabini mahalliy
sharoitlardan kelib chiqib hal etish davlatimiz siyosatining eng muhim
ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi;
io ‘rtinchidan,
qishloq xo‘jaligi mamlakatimizning kun-sayinrivojlanib
borayotgan yengil va oziq-ovqat sanoati tarmoqlari korxonalarini arzon
va sifatli mahalliy xomashyo va materiallar bilan ta’minlashning asosiy
manbai hisoblanadi;
beshinchidan,
respublikamizdayetishtirilayotgan qishloq xo‘jaligi
mahsulotlarining ko‘pchilik turi boshqa mamlakatlarda yetarlicha emasligi,
qishloq x o ‘jaligini nafaqat ichki maqsadlardagi, balki eksportbop
mahsulotlar ishlab chiqaradigan tarmoqqa aylantirish imkonini beradi.
Qishloq xo‘jaligi tarmog‘ini respublikamizda rivojlantirish sabablari va
imkoniyatlari nafaqat yuqoridagilar bilan chegaralanadi. Ular to‘g‘risida
judako‘p izohlar berish mumkin. Bu izohlar qishloq xo‘jaligiga oid maxsus
fanlarda atroflicha yoritilgan. Shu bois ham, yuqoridagi izohlar bilan
cheklangan holda, quyida qishloq xo‘jaligi korxonalari buxgalteriya
hisobining muhim subyektlari sifatidagi tashkiliy-huquqiy maqomlariga, ular
faoliyatining hisob obyektlari sifatidagi xususiyatlariga to‘xtalamiz.
Rejali iqtisodiyotdan bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiyotga
o‘tish respublikamizda qishloq xo‘jaligi tarmog‘ining quyi bo‘g‘inini tashkil
qiluvchi subyektlaming tashkiliy va huquqiy maqomida turli o‘zgarishlarga
olib keldi. Ilgarilari asosan davlat vajam oaxo‘jaliklaridan iborat bo‘lgan
qishloq xo‘jaligi korxonalari mustaqillik yillarida ko‘p o ‘zgarishlami
boshidan o‘tkazdi. Chunonchi, davlat xo‘jaliklari tugatildi, ularning o‘miga
shirkatxo‘jaliklari, qishloq xo‘jaligi kooperativlari, agrofirmalar, dehqon-
fermer xo‘jaliklari, dehqon xo‘jaliklari, fermer xo‘jaliklari, shuningdek
ularning uyushmalari tashkil qilindi.
Davlatimizning qishloq xo‘jaligini isloh qilish borasidagi hozirgi siyosati
negizida eng ustuvor yo‘nalish sifatida yemi dehqonlarga, fermerlarga berish,
shu asosda dehqon xo‘jaliklari va fermer xo‘jaliklarini rivojlantirishyotadi.
2006 -yil oxiriga kelib respublikamizda fermer xo‘jaliklarining soni 190 mingga
yetdi, ularda 1,4 min kishi mehnat qildi. Fermer xo‘jaliklari hissasiga
respublikamizda yetishtirilayotgan paxtaning 86 foizi, boshoqli don ekinlarining
75 foizi to‘g‘ri keldi. Birgina2006-yilning o‘zida 666 ta shirkat xo‘jaliklarini
qayta tashkil etish hisobidan 74 mingta fermer xo‘jaligi tuzildi7.2007-yil 1 -
chorak yakuniga kelib fermer xo‘jaliklari soni yana 25,1 mingtaga ko‘paydi8.
2008-yildan boshlab respublikamizda fermer xo‘jaliklarini birlashtirish
asosida qayta tashkil qilish tadbirlari amalga oshirila boshlandi. Olib borilgan
tashkiliy tadbirlarasosida kichik fermer xo‘jaliklari soni qisqarib, ularning
o‘miga 1093 minggayaqinyangi fermer xo‘jaliklari tashkil etildi. 2008-yilning
yakuniga ko‘ra fermer xo‘jaliklari hissasiga respublikamizda yetishtirilayotgan
paxtaning 99,2 foizi, boshoqli don ekinlarining 81,4 foizi, kartoshkaning 18,1
foizi, sabzavotlaming 35 foizi, uzumning 55,2 foizi to‘g‘ri keldi9.
Qishloq xo‘jaligi korxonalarini buxgalteriya hisobi subyektlari sifatida
turlicha tasniflash mumkin. Ushbu tasnifiy belgilar ichida qishloq xo‘jaligi
korxonalarining turlari, sohasi, ixtisoslashganligi, xodimlarining soni, soliq
toMash rejimi muhim o‘rin tutadi.
1
0'zbckision Kcspublikasi Prczidenli I.A. Karimovning 2006-yilda mamlakatni ijlimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari
va 2007-yild.i iqiisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning eng muhim usiuvor yo'nalishlariga bag’ishlangan Vaziriar
Mahkamasi majlisidagi m a’mzasi. // X a lq so‘zi, 2007- yil, 13-fevral, N? 31 (4 I84).
* OV.bckision KespuNikasi Vaziriar Mahkamasining 2007-yil birinchi chorak yakunlariga hag'ishlangan majlisi
maleriallari. // X a lq so*7.i, 2007 yil. 13 fcvral, Nö 31 (4184).
9
Статистич сск ос обозрение Узбекистана за 2009.
|
