23.2.
Savdo korxonalarida buxgalteriya hisobining vazifalari va
uni tashkil qilishning xususiyatlari
Savdo korxonalarining buxgalteriya hisobi vazifalariga quyidagilar kiradi :
- tovar aylanmasining miqdorini hujjatli asosga ega b o ‘lishligini
ta’minlash, uni hisob registrlari va hisobotlarda to‘g‘ri aks ettirish;
- tuzilgan shartnomalarni bajarilayotganligini, tovarlami kirim va
chiqimiga tegishli bo‘lgan boshlang‘ich hujjatlami to‘g‘ri va o‘z vaqtida
rdsmiylashtirilishini ta’minlash;
- tovarlaming sotish, baholarini to‘g‘ri shakllanganligini nazorat qilish;
- tovarlami xaridorlarga yetkazishgacha bajarilgan transportirovka,
saqlash, o‘rash, qadoqlash, saralash va shu kabi qo‘shimchajarayonlar
majmuasini hujjatlarda o‘z vaqtida va to‘g‘ri aks ettirish, ularga sarilangan
mablag‘lami aniq summasini ifodalash;
- tovar-pul munosabatlari orqali pul mablagiarini to‘plash.
- savdo korxonalarida yuz beradigan tovar-pul operatsiyalarini o ‘z
vaqtida, to‘g‘ri hujjatlashtirish, guruhlash va jamlanishini ta’minlash;
- amalga oshirilgan tovar operatsiyalarining qonuniyligi va tovar-moddiy
boyliklar butligini ta’minlash;
- tovar-moddiy boyliklaming saqlanish joylarida om bor hisobini
belgilangan usul va shakllarda, shuningdek hisob registrlari hisoblangan
kitob, kartochka yoki qaydnomalami o‘z vaqtida va to‘g‘ri yuritilishini
ta’minlash;
- barcha moddiy javobgar shaxslar faoliyati ustidan qat’i nazoratni
olib borish, moddiyjavobgar shaxslar bilan tuzilgan moddiy javobgarlik
to‘g‘risidagishartnomalarshartlarigato‘liqamalqilinayotganligito‘g‘risida
rahbariyatga haqqoniy axborotlami berib borish;
- t o v a r - m o d d i y b oylik lar b o ‘y i c h a b aho siyosatin i t o ‘g ‘ri shakllantirish
v a u s h b u siyosatn i t o ‘g ‘ri a m a l g a oshirilishi ustidaii d o i m i y nazoratni olib
borish;
- savdo shoxobchalari va omborlardagi tovar-moddiy boyliklami real
holatini belgilangan muddatlarda inventarizatsiyasini o‘tkazib turish.
Savdo korxonalari bir-birlaridan tovar operatsiyalarini tegishli hujjatlar
bilan rasmiylashtirish bo‘yicha ham farq qiladi. Jumladan, ulgnrji savdo
korxonalaridagi tovar operatsiyalarining xarakterli xususiyatlaridan biri
shundaki, bironta tovar-moddiy boylikning kirim va chiqimi bu yerda
tegishli hujjatlami rasmiylashti rmasdan turib amalga oshirilmaydi. Chakana
savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarida, aksincha, har bir tovar
operatsiyasini hujjatlashtiribbo‘lmaydi. Omborlardanto variar faqatnaqd
pulsiz hisob-kitoblar asosida sotiladi, chakana savdo va umumiy
ovqatlanishda esa tovarlar asosan naqd pulga, ayrim hollarda kichik ulguiji
shaklda naqdsiz sotilishi mumkin.
0 ‘zbekiton Respublikasida buxgalteriya hisobining milliy standartlariga
(BHMS), shu jumladan 4-son BHMS «Tovar-moddiy zaxiralar»iga,
muvofiq tovar-moddiy boyliklami hisobga olishning ikkita tizimini, ya’ni
davriy tizim va uzluksiz tizimini qo‘ llash mumkin.
Ulgurji savdo korxonalarida tovar operatsiyalarining yuqorida
tavsiflangan xususiyatlarini e’tiborga oigan holda tovar-moddiy boyliklar
hisobini uzluksiz tizimini qo‘llash zarurati vashart-sharoitlari mavjud. Ushbu
tizimning mohiyati shundaki tovar-moddiy boyliklaming barcha kirim va
chiqimining hisobi aniq boshlang‘ich hujjatlar asosidayuritiladi. Jumladan,
tovarlarning sotilishi xaridorlar bilan tuzilgan shartnomalarda ko‘rsatilgan
baholardaulami sotilganligigaguvohlik beruvchi schot-fakturalar asosida
hisobga olib boriladi. Sotilgan tovarlarning tannarxi ularning kirim
hujjatlarida ko‘rsatilgan baholari bo‘yicha aniq hujjatlar asosida topiladi
va hisobga olinadi. Bu, o‘z navbatida, sotishdan olingan daromadlami
har bir tovar bo‘yichahujjatli asosdatopish imkonini beradi.
Chakana savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarida har bir tovaming
sotilishini qat’i hujjatlashtirish imkoni mavjud boimasligi ularda TMBlar
hisobining davriy tizimini qo‘llashni taqozo etadi.
Savdo korxonalarida buxgalteriya hisobining muhim vazifalaridan biri
tovar-moddiy boyliklaming holati va harakati bo‘yicha sintetik va tahliliy
hisobni yuritishhisoblanadi. 21 -son BHMS «Xo‘jalikyurituvchi subyektlar
moliyaviy xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi schotlar rejasi va uni qo‘llash
bo‘yicha Yo‘riqnoma» ga muvofiq tovarlaming sintetik hisobini barcha
savdo korxonalarida quyidagi schotlarda olib borish nazarda tutilgan.
|
